ءار ءتۇرلى تىلدەردىڭ يەلەرى (تۇتىنۋشىلارى،ەلدەر، مەملەكەتتەر) اراسىنداعى ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني بايلانىستاردىڭ جولعا قويىلۋى، جاپپاي كومپيۋتەرلەندىرۋ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋى مەن تەحنيكالىق قۇرالداردىڭ قولجەتىمدى بولا باستاۋى، جالپىعا تارالۋى تىلدەگى كىرمە سوزدەردى كوبەيتتى جانە ءسوز تۋدىرۋ پروسەسىنىڭ جاندانۋىنا اكەلدى. ءسوز تۋدىرۋدىڭ ءبىر قىرى ءسوز قابىلداۋمەن بايلانىستى، ول سوزدەرگە بالاما تابۋمەن، تولىعىمەن بولماسا جارتىلاي اۋدارۋمەن، كىرمە ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىن تولىق جەتتكىزۋمەن بايلانىستى بولىپ كەلەدى.  وزگە تىلدەن ءسوز الۋعا-قابىلداۋعا، الماسۋعا بايلانىستى دۇنيەدەگى تىلدەر دونور تىلدەرگە جانە رەسيپيەنت تىلدەرگە بولىنەدى.

دونور تىلدەردىڭ ءبارى دەرلىك ەكسپانسيالىق تىلدەر، ياعني حالىقارالىق مارتەبەسى زور تىلدەر. ونداي تىلدەردىڭ قاتارىنا قازاقستاندا بارلىق قوعامدىق سالادا قىزمەت ەتىپ وتىرعان جانە قىزمەت اياسى كەڭي باستاعان اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرى دە جاتادى. بۇل تىلدەردىڭ تەك قازاق ەلىندە عانا ەمەس، الەمدەگى قولدانىس اياسى كەڭ، وتە بەلسەندى، وزگە تىلدەرگە ىقپالىن ەركىن ءجۇرىزىپ وتىرعان تىلدەر، سوعان وراي دونور تىلدەر سانالادى. ال ولارمەن قاتار ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن العان قازاق ءتىلى، نەگىزىنەن، قابىلداۋشى ياكي رەسيپيەنت ءتىل. ال ءتىل مەن الەۋمەتتىك زاڭدىلىقتار بويىنشا رەسيپيەنت-قابىلداۋشى ءتىل ءدونور-تىلدىڭ ىقپال-اسەرىنە تەز ۇشىرايدى.ءتىلدىڭ تىلگە ىقپال-اسەرى،اسەردىڭ تىلدەگى كورىنىستەرىار ءتۇرلى جانە ناتيجەلەرىكورەر كوزگە بايقالىپ تۇرادى: سولاردىڭ ءبىرى  – تىلدەگى گيبريد سوزدەردىڭ پايدا بولۋى، ولاردىڭ كوبەيۋى، سوڭىندا تىلدە ورنىعۋى. قازاق ءتىل بىلىمىندە گيبريد سوزدەردى بىردە «قوسپا»، بىردە «بۋدان» دەگەن بالامامەن اتاپ ءجۇر. ءبىز «گيبريد» ءسوزىنىڭ ءوزىن ازىرشە قالدىرا تۇرامىز.

گيبريدتەنۋ  - قازىرگى ينتەگراسيا، ياعني جاقىنداسۋ، ارالاسۋ بارىسىنداعى ءتىل اتاۋلىنىڭ بارىندە دە كورىنىس تاۋىپ وتىرعان قۇبىلىس. قۇبىلىس رەتىندە ۇنەمى كۇشەيىپ كەلە جاتقانى دا كۇمان كەلتىرمەيدى. ينتەگراسيالانۋ پروسەسىنەن ەشقانداي تىسقارى قالماي كەلە جاتقان ەلدىڭ ءتىلى رەتىندە قازاق ءتىلى دە وسى قۇبىلىستىڭ اسەرىنە شالدىققان. ونىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار:ا) عىلىم مەن تەحنيكالىق جاڭالىقتاردىڭ وزگە ەلدەردە اشىلۋى، كوپ بولۋى؛ ءا) تىلدەرى دونورلىق دارەجەگە جەتكەن  ەلدەردە قوعامدىق-ساياسي وزگەرىستەردىڭ بولۋى جانە قوعامدىق-ساياسي جاڭالىقتاردىڭ سول ەلدەردىڭ ۇلگى-مودەلىنە سالىنۋى، ۇلگىگە الىنۋى؛ ب)سول ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق باسىمدىعىنىڭ بولۋى؛ ۆ) جازۋدىڭ جانە جازۋدىڭ نەگىزگى قارۋى سانالاتىن ادەبي ءتىلرولىنىڭ ارتۋى؛ گ) جازۋدىڭ كومەگىنە سۇيەنەتىن جازبا كوممۋنيكاسيانىڭ كۇشىنە ەنۋى.

گيبريدتەنۋجازبا كوممۋنيكاسيانىڭ تىكەلەي تۋىندىسىنا جاتادى، تىلدەگى گرافوورفوگرافيالىق قۇرىلىمداردىڭ كوبەيۋى دە، جاندانۋى دا جازبا كوممۋنيكاسيا قىزمەتىنىڭ كۇشەيۋىمەن بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ال جازۋ وركەنيەت قاناتىن كەڭگە جايعان سايىن ورنى مەن قىزمەتى ولشەۋسىز قۇرالداردىڭ نەگىزگىسىنە اينالا بەرەدى. گيبريدتەنۋمەن بىرگە گيبريد سوزدەر تىلدەگى قاباتى قالىڭ، جاسالۋ جولدارى كوڭىل اۋداراتىن قۇبىلىسقا اينالا باستادى.گيبريد سوزدەردىڭ ءتۇپ نەگىزى كىرمەلىك، قازىرگى ءتىل بىلىمىندە شەتتىلدىك لەكسيكانىڭ انا ءتىل جۇيەسىنە كىرىگىپ، ينتەگراسيالانۋى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى.

قازىرگى كەزدە تەك قازاق ءتىلى ەمەس، باسقا تىلدەردە دە، ونىڭ ىشىندە  ورىس تىلىندە دە شەتتىلدىك ەلەمەنتتەردىڭ ىشىندە اعىلشىن تىلىنەن ەنگەن سوزدەرگە، اعىلشىن  ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىنان ءسوز الۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدىڭ وزىندىك سەبەبى جوق ەمەس. ءتىلشى-عالىمدار اعىلشىن ءتىلىنىڭ ءسوز قابىلداۋشى رەسيپيەنت تىلگە اسەرى، ولاردىڭ تارالۋى مەن كولەمىنىڭ وسۋىنە الاڭدايدى.الاڭداۋدىڭسەبەبى -كەز كەلگەن ۇلت ءۇشىن تۋعان ءتىلدىڭ تازالىعى، ءتىلدىڭ ساقتالۋى، ۇلت پەن ۇلىستىڭ ءتىلى رەتىندە ءارى قاراي ءومىر ءسۇرۋى، ومىرشەڭدىگىن جوعالتۋى ءقاۋپىنىڭ كۇشەيۋى. سوعان وراي بۇل پروبلەماعا ەرىكسىز كوڭىل بولىنەدى. ال ەكىنىشى سەبەبى اعىلشىن تىلىنەن ەنگەن سوزدەر حالىقارالىق (ينتەرناسيونال) سوزدەر مارتەبەسىمەن كەڭ تارالعان سوزدەر. ونىڭ ىشىندە اعىلشىن تىلىنەن ەنگەن/ەنەتىن كىرمە سوزدەردىڭ كوبى كاسىبي لەكسيكانى بايىتاتىن سالالىق سوزدەر بولىپ كەلەدى. سالالىق تەرميندەر عىلىم سالالارىمەن بايلانىستى، ال عىلىمدا شەكارا جوق دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان. سوندىقتان بۇل سوزدەر - حالىقارالىق قاتىناستاردا ءجيى قولدانىلاتىن،  عىلىم مەن تەحنيكاداعى كرەاتيۆتى جانە ترەندتىك، باسىم باعىتتاردى ناقتى ءارى تۋرا بەگىلەيتىن، سونىمەن قاتار تىلدەگى بىرلىكتەردى ىقشامداۋدىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىن، سول ىقشامداۋدى جۇزەگە اسىرۋعا قولايلى  سوزدەر. اعىلشىن ءتىلى سوزدەرىنىڭ كوپ بولۋى مەن تەز تارالۋىنىڭ ەڭ باستى سەبەبى: جاڭا (سۋپەر جاڭا) عىلىم سالالارىنىڭ وسى ءتىلدى تۇتىناتىن ەلدەردە (كوبىنەسە اقش-تا، ءتىپتى تەحنيكا سالالارى مەن جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنان وزگە  لينگۆيستيكادا دا امەريكاندىق فۋندامەنتاليزم كەڭ تارالعان) پايدا  بولۋىمەن؛ وسى عىلىم سالالارىنا بايلانىستى جيىندارداعى جۇمىس ءتىلىنىڭ اعىلشىن ءتىلى بولۋىمەن  تۇسىندىرىلەدى. وسىلايشا وزگە ەلدەردەگى بەلگىلى ءبىر سالا تەرميندەرى بىرتىندەپ گيبريد-تەرميندەرمەن، گيبريد سوزدەرمەن تولىعا بەرەدى. كىرمە سوزدەر مەن ءتول تىلدىك ەلەمەنتتەردىڭ ارالاسۋىنان قۇرامى (كومپوزيتتەرىنىڭ ءبىرى)اعىلشىن – ورىس ءتىلى ەلەمەنتتەرىنەن، اعىلشىن – ورىس  – قازاق ءتىلى نەمەسەاعىلشىن – قازاق ءتىلى ەلەمەنتتەرىنەن قۇرالعان گيبريد سوزدەر دۇنيەگە كەلدى. شەتتەن ءسوز قابىلداۋدىڭ وسى قىرى قازىرگى قازاقستانداۇشتىلدىلىكپەن  بايلانىستى وتكىرلەنە تۇسۋدە. جازۋ ۇلگى-مودەلدەرىنىڭ نەگىزگىلەرى:

1. كىرمە ءتۇبىر + تولتىلدىك قوسىمشا،

2.تولتىلدىك ءتۇبىر + كىرمە قوسىمشا.

 كۇردەلى سوزدەر قۇرىلىمى بويىنشا:

1. كىرمە ءتۇبىر + تولتىلدىك نەگىز،
2. تولتىلدىك ءتۇبىر + كىرمە ءتۇبىر،
3. كىرمە نەگىز + كىرمە ءتۇبىر.

ال قازاق تىلىندەگى مودەل وزگەرىستەرمەن ۇسىنىلادى، ويتكەنى ءتىلدىڭ اگگليۋتيناتيۆتىلىگى وزىندىك ءرول وينايدى:

1. كىرمە ءتۇبىر/نەگىز + تولتىلدىك اففيكس، بۇل جەردە ورىس تىلىندەگى ۇلگىنى قابىلداۋعا دا بولادى، ءبىراق قازاق تىلىنە ورىس ءتىلى جانە ورىس ءتىلى ارقىلى وزگە تىلدەردەن ەنەتىن سوزدەردىڭ قۇرىلىمى، ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلۋى كەرەك. ياعني وزگە تىلدەگى ءتۇبىر ءسوز ورىس تىلىندە نەگىزبولىپ بالاما تابۋى مۇمكىن (ءبىراق ونىڭ ەتيمولوگياسىنا ەشكىم دە ارنايى ءۇڭىلىپ، تەكسەرە بەرمەيدى)، قازاق تىلىنە نەگىز تۇرىندە اۋدارىلۋى مۇمكىن. ال ءتۇبىرى ساقتالىپ ەنەتىن، ءبىراق قازاق ءتىلىنىڭ ءتول اففيكسىن قابىلداعان سوزدەرگە امەريكان –دانۋ (امەريكانيزاسيا) – سياقتى سوزدەردى جاتقىزامىز. جاھاندانۋ ءسوزى دە وسى ۇلگىدەگى ءسوز، ءبىراق ءتۇبىرى – اراب ءسوزى.

كۇردەلى سوزدەر قۇرىلىمى بويىنشا:

1. كىرمە ءتۇبىر/نەگىز + تولتىلدىك نەگىز، مىسالى قازاق تىلىندەگى: ۆاكۋۋم-كامەرا - ۆاكۋۋم-بولمەشە - vacuum chamber دەگەندەگى بولمەشە - نەگىز، ۆاكۋۋم-كوررەكتور - ۆاكۋۋم تۇزەتكىش - vacuum-corrector (تۇزەتكىش نەگىز). كۇردەلى سوزدەرگە جاتادى، سەبەبى كەلتىرىلگەن مىسالدار قوس سوزدەر. جاڭا ەملە ەرەجەلەرىندە وسى ۇلگىمەن جازىلاتىن سوزدەرگە بايلانىستى مىناداي ەرەجە ۇسىنىلعان: «§47. كىرمە نەگىزدەر، اببريەۆياتۋرالار مەن سانداردىڭ ءتول جانە شەت تىلىنەن ەنگەن سوزدەرمەن قوسارلانعان اتاۋلارى، سونداي-اق ýeb، eks ءسوزالدى سىڭارلارىمەن كەلەتىن سوزدەر دەفيس ارقىلى جازىلادى: breın-rıng، kofe-breık، market-meıker، shoý-bıznes، tok-shoý، blıs-saýal، feıs-baqylaý، art-kafe، pop-mýzyka؛ MP4-pleerleri، USB-tasymaldaýshy، SD-karta؛ VIP-palata، IT-mamandar، PR-menejer».
2. تولتىلدىك ءتۇبىر/نەگىز + كىرمە ءتۇبىر/نەگىز:جابىق ەسىك فورماتى،ۇلتتىق ۆاليۋتا، ت.ب. بىرىنشىدەن، ورىس تىلىندەگى ۇلگىدەگى سياقتى نەگە ءتۇبىر عانا ەمەس، نەگىز دە بار، سەبەبى قازاق ءتىلىنىڭ اگگليۋتيناتيۆتىكتىلىك سيپاتىنا قاراي وسى ۇلگىدە ءتۇبىر دە، نەگىز دە بولۋى مۇمكىن جانە ءتۇبىر كۇيىندە دە، نەگىز تۇرىندە دە گيبريد سوزدەر تۋدىرۋعا قىزمەت ەتەدى. ايتالىق، نورمالەمەر – نورماولشەگiش – normaliser (ولشەگىش - نەگىز). وسى ۇلگى بويىنشا جابىق ەسىك فورماتى گيبريدىندەگى جابىق ەسىكتىركەسى (ەسىك - ءتۇبىر) فورمات ءسوزىنىڭ انىقتاۋىش كومپوزيتى، فورمات سوزىمەن بىرلەسىپ جاڭا ۇعىمدى اتاپ تۇر، ال جابىق ەسىك تىركەسى فورمات ءسوزىنىڭ  ماعىناسىن اشاتىن قىزمەتتە تۇر، بۇل ەكى سوزدەن تۇراتىن تىركەستىڭانىقتاۋىشتىق قىزمەتىنەن گورى فورمات سوزىمەن تىركەسىپ بىلدىرەتىن ماعىناسى، اتاۋىشتىق قىزمەتىنەگىزگى، باسىم قىزمەتىنە جاتادى.  ەگەر تەك جابىق ەسىك بولسا، وزگە ءبىر ءماندى بىلدىرۋگە كوشەدى.جول كارتاسىتولتىلدىك ءتۇبىر مەن كىرمە ءتۇبىر تىركەسى تۇرىندەگى مودەلگە مىسال بولا الادى. وسى قۇرىلىم مەن ماعىنالىق ەرەكشەلىكتەرى سانداعان گيبريد سوزدەردە بىردەي، سوندىقتان كوبىنە ورتاق، جۇمسالىمدىق جيىلىگى جوعارى ۇلگىگە جاتادى.
3. كىرمە نەگىز + كىرمە ءتۇبىر/نەگىز. ينجەنەرلىك-الەۋمەتتىك (ينفراقۇرىلىم) سياقتى اتاۋلار وسى ۇلگىنىڭ كورسەتكىشى بولا الادى. بۇل اتاۋلىق تىركەس كەيدە جالعاۋلىق شىلاۋلارمەن كەلىپ، ينجەنەرلىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمتۇرىندە دە جۇمسالادى («جۇمىسپەن قامتۋ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە جاڭا جۇمىس ورىندارى كوپتەپ قۇرىلىپ، ينجەنەرلىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ باعىتىنداعى جوبالار ءوز دەڭگەيىندە جۇزەگە اسىرىلۋدا. جاس قازاق. 7 (671) جەلتوقسان،2017). بۇل ۇلگى گيبريد سوزدەردىڭ كەلەسى ءبىر مودەلىنىڭ تۋۋىنا سەبەپ بولادى:

6.كىرمە نەگىز (ينجەنەرلىك، نەگىزگە اينالدىرىپ تۇرعان -لىك جۇرناعى) + شىلاۋ (جانە) + كىرمە ءتۇبىر/نەگىز(كۇردەلى تۋىندى نەگىز - الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم).

قانداي قۇرىلىم بولماسىن (دارا، كۇردەلى)، كۇردەلى قۇرامنىڭ كومپوزيتتەرىنىڭ سانى قانشا بولسا دا بۇلار اتاۋلانعان. سوندىقتان ءسوز، اتاۋلىق تىركەس، قوس ءسوز، قىسقارعان ءسوز دەپ اتالادى. سەبەبى، قۇرىلىمى كۇردەلى (بىرنەشە سوزدەن)يا دارا (ءتۇبىر نەمەسە تۇبىرگە قوسىمشا جالعانسا دا) بولۋىنا قاراماستان، ماعىناسى جالقى، سويلەمدە ءبىر مۇشە بولادى.

سونىمەن، گيبريد سوزدەر ءۇشىن جاڭا سوزدەر جاساۋدىڭ بارلىق تاسىلدەرى جات ەمەس، ولار قازاق تىلىندەگى قالىپتاسقان  دارا جانە كۇردەلى ءسوز ۇلگىلەرىنىڭ جاسالۋ جولدارىمەن تۋىندايدى:

1. قوس ءسوز تۇرىندە،مىسالى: ۆاككۋۋم-بولمەشە،
2. تىركەس تۇرىندە: جابىق ەسىك فورماتى، ۇلتتىق ۆاليۋتا،
3. بىرىككەن ءسوز تۇرىندە، ونىڭ ىشىندە ءتۇبىر مەن ءتۇبىر، پرەفيكسويد پەن ءتۇبىر (ينفراقۇرىلىم)،
4. دارا ءسوز تۇرىندە: تارگەتتەۋ، امەريكاندانۋ ت.ب.

لينگۆيستيكالىق ەڭبەكتەردە «گيبريد سوزدەر» دەپ، نەگىزىنەن قۇرامىنداعى كومپونەنتتەرىنىڭ سانىنا قاراماستان، ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن؛ قۇرىلىمىندا ءتول سوزدەر مەن كىرمە كومپونەنتتەرى بار سوزدەر ايتىلادى. الاببريەۆياتۋرامەن جاسالعان گيبريد سوزدەردە اببريەۆياتۋرالاردىڭ ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. بۇل سياقتى ۇلگى-مودەلدەر قازاق تىلىندە بار، ءبىراق بۇل مودەلدەگى اببريەۆياتۋرالاردىڭ پوزيسياسى وسىنداي مودەلدەر ءۇشىن توقتام ياكي كريتەريي بولا المايدى. سەبەبى، اببريەۆياتۋرالار كەيدە ءسوزدىڭ سوڭعى پوزيسياسىندا ورنالاسادى،  ونداي كەزدەردە ولاردىڭ ورىن ءتارتىبى تەحنولوگيا سالاسىنىڭ، ياكي بەلگىلى ءبىر سالا تەرميندەرىنىڭ جاسالۋ زاڭدىلىعىنا،اتالاتىن سالانىڭ ارنايى مەتاتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا سايكەستەندىرىلەدى، مىسالى:Tengrinews.kzءتىلشىسى، ت.ب. Tengrinews.kz،  ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىدەگەن ەكى مىسالدا دا اببريەۆياتۋرالاردىڭ ورنىن اۋىستىرۋ، ءبىرىن الدىنا شىعارۋنەمەسە سوڭىنا قويۋ،  مۇمكىن ەمەس.

گيبريد سوزدەردىڭ، گيبريد-تەرميندەردىڭ باسىمدىق تانىتاتىن بولىگى انىقتاۋىش سىڭارلار (كومپوزيتتەر): ول انىقتاۋىش كومپوزيتتەر زات ەسىم  قۇرىلىمدى بولىپ كەلەدى جانە كوبىنەسە ەكى يا ءۇش قۇرامدى بولادى، مىسالى:وپپوزيسيا وكىلدەرى،جابىق ەسىك فورماتى، Tengrinews.kz،ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، ۇلتتىق ۆاليۋتا، ينفلياسيالىق تارگەتتەۋ، پەداگوگيكالىق كەڭەس، وڭىرلىك بيۋدجەت، سا­لاماتتىلىق اكادەمياسى، اتەروسكلەروز اۋرۋى، قانت ديابەتى، ەتنومادەني بىرلىكتەر، الكوگولدى ىشىمدىك، حالىقارالىق كونفەرەنسيا، كولىكتىك ينفرا­قۇرىلىم، مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىس، گەوساياسات،ەتنومادەني، حالىقارالىق جۋرنال، www.turkacadem.kz ت.ب. كوپمورفەمدى كومپوزيتتەرۇش نەمەسە ءتورت سوزدەن قۇرالادى. بۇلاردىڭ ەلەمەنتتەرى ەندوگەندى جانە ەكزوگەندى دەپ اتالادى. ەندوگەندى جانە ەكزوگەندى ەلەمەنتتەردەن قۇرالعان مۇنداي تەرمين-گيبريدتەرگە: رەسپۋبليكالىق تامىز پەداگوگيكالىق كەڭەسى؛ ماكروبەدەردىڭ زونالىلىعى(ماكرورەلەف) ت.ب. جاتقىزۋعا بولادى.

گيبريد سوزدەرتەرمينقوردا، لەكسيكادا بار، ال باردى جوققا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنداي سوزدەردى قابىلداۋ قاجەتتىلىككە بايلانىستى بولعانىمەن، كەيدە ولار تىلدەگى ءتۇرلى قيىندىقتاردى  تۋدىرادى. سونداي قيىندىقتاردىڭ ءبىرى اۋدارۋمەن بايلانىستى تۋىندايدى، ويتكەنى مۇنداي سوزدەردى اۋدارۋ قيىن، كوپ جاعدايدا ءبىر نەمەسە ەكى كومپونەنتى، كەيدە بارلىق كومپونەنتتەرى  اۋدارىلمايدى. مىسالى:  سپيرالدى تۋربينالىق كامەرا؛سانيتارلىق-تەحنيكالىق كابينا ت.ب.

گيبريد سوزدەردىڭ جاسالۋ جولدارى ءار ءتۇرلى بولاتىنى ايتىلدى. سونىڭ ىشىندە كەيدە ءبىر عانا اببريەۆياتۋرا كومەگىمەن ونداعان تەرميندەر جاساۋعا بولاتىن الەۋەتى جوعارى ءسوز تۋدىرۋ ءتاسىلى ەكەنى دە بەلگىلى بولىپ وتىر. ابرريەۆياتۋرا ءبىرىنشى كوموزيتتىڭ الدىڭعى ورنىنداكەلەدى. وسىعان وراي قالىپتاسقان ۇلگى-مودەلدەر: 

«كىرمە اببريەۆياتۋرا + تولتىلدىك اففيكس»: PR-شىلار.

«كىرمە اببريەۆياتۋرا + تولتىلدىك نەگىز»:VIP-تۇيىندەمە،VIP-حابارلاندىرۋ،Iت-ماماندار،PR-ماماندار ت.ب.

«كىرمە اببريەۆياتۋرا + كىرمە نەگىز» تۇرىندە بولادى.وسى سوڭعى مودەل اۋدارۋى قيىن گيبريدتەر قاتارىندا، ويتكەنى سوزدىكتەردە سول كۇيىندە بەرىلىپ ءجۇر جانە قولدانىستا، كۇندەلىكتى كوممۋنيكاسيادا دا وسى تۇرپاتتارىن ساقتايدى:ۆەب-براۋزەر، ۆەب-ديزاين، ۆەب-ينتەرفەيس، ۆەب-كليەنت، ۆەب-سايت، ۆەب-مودەل، ViP-دەڭگەيت.ب.جاڭا ەملە ەرەجەلەرىندە دە وسى جازۋ ۇلگىسى ساقتالاتىنى  جازىلعان.

كەلەسى ءبىر ۇلگى رەتىندە:

ءسوزالدى قوسىمشالاردىڭ (پرەفيكسويدتاردىڭ) اۋدارماسى + كىرمە نەگىز تۇرىندەگى گيبريدتى ايتۋعا بولادى:

بەينەگەنەراتور؛ بەينەديسك،بەينەكارتا، بەينەچات، بەينەتەرمينال ت.ب.

نەمەسە ەكەۋىنىڭ دە اۋدارىلىپ بەرىلۋى كەزدەسەدى، ءبىراق وندايدا قالىپتاسقان پىكىر-تۇسىنىك بويىنشا، بۇل سوزدەردى گيبريدتەر قاتارىنان شىعارىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى:

بەينەباقىلاۋ (ۆيدەوكونتروللەر)؛   بەينەدابىل (ۆيدەوسيگنال).

قوسىمشالارمەن، ءسوزالدى قوسىمشالارمەن جاسالاتىن زات ەسىم-گيبريدتەر جاڭا ەملە ەرەجەلەرىندە بىرىزدىلەندى: ا)سۋپەر-، گيپەر – پرەفيكسويدتارىنا بايلانىستى:  گيپەرمەديا - گيپەرورتا – hypermedia (كەيدە، باسپاسوزدە سىزىقشامەن دە بەرىلىپ ءجۇر، مىسالى: سۋپەر-ستۋدەنت؛ بولەك تە جازىلادى: سۋپەر ستۋدەنت؛ بىرگە  جازۋ دا بايقالادى: گيپەرسۆياز  - گيپەربايلانىس – hyperlink، گيپەرسسىلكا - گيپەرسىلتەمە – hyperlink.سونداي-اق پسيەۆدو-، دە- (دەلەكسيكالانۋ)، ەكس- (ەكساكىم)، مەگا-، توپ-، نون-، انتي- پرەفيكسويدتارىمەن كەلەتىن سوزدەردىڭ جازۋ ۇلگىلەرى بەرىلدى: انتيۆيبراتور - انتيدىرىلدەتكىش - antivibrator، اۆتو-:اۆتوبلوكيروۆكا - اۆتوبۇعاتتاۋ – autolock، اۆتوزاۆود - اۆتوزاۋىت – automobile؛ اۆتوكلاۆ – autoclave؛ اۆتوكوررەكسيا - اۆتوتۇزەۋ - auto correct، اۆتوجۋۋ ت.ب.

ەكى داۋىستى دىبىستىڭ ءسوز ورتاسىندا (سوزدەر توعىسىندا) قاتار كەلۋىنە بايلانىستى قيىندىق تۋدىردى دەپ سانالىپ جۇرگەن اۆتوكومپەنساتور -  اۆتووتەمدەگىش - the compensators، اۆتوكومپەنساسيا - اۆتووتەم - auto-compensation، اەرو- اەرويزولياسيا - اەرووقشاۋلاعىش – aerosolize ت.ب. سوزدەر بىرگە جازىلىپ ءجۇر.  كىرمە سۋففيكستەرمەن: -ينگ (فرانچايزينگ)، -يزم، -ەر (ستارتاپەر)، -يزاسيا، -يست، -ويد، -گەيت، ت.ب. جازىلۋىن رەتتەۋ –يزاسيامەن كەلەتىن سوزدەر –تانۋ، -تەنۋ، -لانۋ، -لەنۋ جۇرناعىن قوسۋ ارقىلى بەرىلىپ جۇرگەنىن ايتۋ كەرەك: لەكسيكاليزاسيا – لەكسيكالانۋ ت.ب. فرانچايزينگ سياقتى سوزدەر توبى جاڭا ەملەمەن فرانچايزيڭ تۇرىندە  جازىلادى.

قازاق تىلىندە وزگەرىسسىز (فورماسى دا (جازىلۋى دەگەن دۇرىسىراق)، ماعىناسى دا ساقتالعان) ەنگەن، سول كۇيىندە قولدانىلىپ جۇرگەن، اببريەۆياتۋرالار ارقىلى قالىپتاسىپ كەتكەن گيبريد سوزدەرگە مىناجازۋ ۇلگىلەرىن جاتقىزۋعا بولادى:

VIP(اعىلش. Very Important Person) – VIP-كابينا، PR (اعىلش. public relations) –IP (انگل. internet protocol)، VIP-اپارتامەنتتەر،VIP- قىزمەت  (سەرۆيستىك)، VIP-تۋر ت.ب. كەيدەV.I.P دەپ جازۋ دا كەزدەسەدى. قازىرگى ۇسىنىلىپ وتىرعان ەملە ەرەجەلەرىندە گيبريد سوزدەردىڭ  جازىلۋى رەتتەلىپ، ۇسىنىلعانى جوعارىدا ايتىلدى.

نەگىزدەردىڭ، تۇبىرلەردىڭسىزىقشا ارقىلى قوسىلۋىنان تۋىنداعان گيبريدتەر، مىسالى: بليس-ساۋال، برەين-رينگ، فەيس-باقىلاۋ، ماركەت-مەيكەر، كوفە-برەيك، ارت-كاف، پوپ-مۋزىكا  تەك سىزىقشامەن جازىلىپ، تىلدە قالىپتاسىپ كەتكەن ەدى. جاڭا ەرەجەلەردە وسى جازۋ ۇلگىسى ۇسىنىلعان.

ورىس ءتىلىنىڭ ۇلگىسىمەن و،ە – سوزبىرىكتىرۋشى داۋىستى دىبىستارمەن كەلەتىن سوزدەر تىلدە وتە كوپ جانە ولاردىڭ ءبارىنىڭ قۇرامىنان اتالعان دىبىستاردى الىپ تاستاۋ كوبىنە جۇزەگە اسقانمەن،  كەي ساتتەردە الىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس.    مىسالى: ەلەكتروتەحنيكا – ەلەكترتەحنيكا بولىپ قالىپتاسىپ كەتكەن.  ءبىراق فيزيوەم سياقتى سوزدەر قۇرامىنداعى ە-نى الىپ تاستا تۇسىنبەۋشىلىك تۋدىرادى.

ەگەر دۇنيەجۇزى تىلدەرىندەگى تەرميندىك قاباتتىڭ گرەك-لاتىندىق نەگىزىنىڭباسىمدىعىنەسكەرسەك، گيبريد سوزدەردىڭ ءۇش كومپوزيتتىبولاتىنى، وندا داگرەك يا لاتىن – اعىلشىن - قابىلداۋشى ءتىل ەلەمەنتتەرىنەن قۇرالاتىنى تەرمينجاسام جۇيەسىنەن بايقالادى. مىسالى: حالىقارالىق سا­لاماتتىلىق اكادەمياسى ت.ب.بۇل قۇرامنىڭ گيبريدتىلىگى ايقىن، وسىنداي گيبريدتەردى ايتپاعاننىڭ كۇننىڭ وزىندە، گرەك-لاتىن قۇرامدى تەرميندەردىڭ ءوزى دايىن گيبريدتەر تۇرىندە قابىلداۋشى تىلگە ەنەدى، مىسالى:گەومورفولوگيالىق ارەنا ت.ب.مۇنداي اتاۋلاردى گيبريد دەپ تانۋعا نەگىز بولىپ تۇرعان بەلگى - تولتىلدىك قوسىمشالار، ناقتى ايتقاندا، تولتىلدىك ءسوز تۋدىرۋشى جۇرناقتار. وسىنداي  كىرمە سوزدەر تىلدە وتە كوپ، اسىرەسە جالپىلاما قۇبىلىستاردىڭ اتاۋلارى، جيناقتاۋ ماعىناسىنداعى سوزدەر، كلاسسيفيكاسيا اتاۋلارى وسىنداي بولىپ كەلەدى.

ورىس ءتىل بىلىمىندە مۇنداي سوزدەردى جاڭا لەكسەمالار رەتىندە باعالاي وتىرىپ، ءار ءتۇرلى اتايدى: گيبريد سوزدەر، كەنتاۆر سوزدەر، كرەولدانعان سوزدەر ت.ب.گيبريد-تەرميندەردى ءتىلدى تۇتىنۋشى تاراپتىڭ دا، ءسوزىن قابىلداعان تاراپتىڭ تا ءتۇسىنۋىن جەڭىلدەتەتىن «قۇرىلىمدىق-سەمانتيكالىق كەشەن» دەپ باعالايدى. ءسويتىپ ءتىلارالىق گيبريد-تەرميندەر دەگەن اتاۋ بەرىلگەن.

گيبريد سوزدەردىڭ كەنىشى – پۋبليسيستيكالىق ستيل. ب ا ق  ارقىلى جۇزدەگەن سوزدەر ەنىپ، بىرتىندەپ تىلدە تۇراقتانۋدا: ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى، رەسمي بيزنەس-دەلەگاسيا،  «تەڭىزشيەۆراتل»،مەكتەپ-گيمنازيا، حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىنىڭ وقىتۋشى-پروفەسسورلارى،ستۋدەنتتەرى، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىمىزدە، تاريحي-مەموريالدىق مۇراجايىن، سۋ كوميسسياسى كونسەرتتىك-ويىن-ساۋىق  باعدارلاماسى، مونۋمەنت كەشەنى، مەكتەپ-ينتەرنات ت.ب.تەاتر-كوركەمسۋرەت ينستيتۋتى، تاريحي-مۋزەي  كەشەنى، ارحەولوگيالىق قورىق-مۋزەيى، قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترى، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى، ادەبي-مەموريال، فيزيوتەراپيالىق ءبولىم، سۋ-ەنەرگەتيكالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق، سەرۆيستىك  دايىنداۋ ورتالىعى، «جەتىسۋ» ۇق» اق، پيلوتتىق جوبا، ءسۇت زاۋىتىت.ب.

قورىتا  كەلگەندە، تىلدە گيبريد سوزدەر ءار ءتۇرلى قۇراممەن كەزدەسەدى. گيبريد سوزدەردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كەسىندىسىندەگى اسا بەلسەندى، سول ءبىر ۋاقىت ءۇشىن اسا وزەكتى ۇعىمدار مەن تۇسىنىكتەردى اتايتىن سوزدەردەن قۇرالاتىندىعى. كەلەسى ەرەكشەلىگى رەتىندە كومپوزيتتەرىنىڭ انىقتاۋىشتىق سيپاتى بولعانىمەن، كومپونەنتتەرىنىڭ سانىنا قاراماستان، ءبىر ۇعىمدى، بەلگىلى ءبىر قۇبىلىستى اتايتىن سوزدەر بولىپ  كەلۋىن ايتۋعا بولادى. ياعني تابيعاتى جاعىنان تولتىلدىك كۇردەلى سوزدەرگە اسا ۇقساس: قۇرامىنداعى كومپونەنتتەرىنىڭ سانىنا قاراماستان، سويلەمدە ءبىر مۇشەنىڭ قىزمەتىن اتقارادى، ءبىر عانا سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. ولار تىركەس كۇيىندە  كەلگەندە قۇرامىنداعى كومپونەنتتەرىنىڭ ورنى (پوزيسياسى)، نەگىزىنەن، تۇراقتى بولادى. ءسوزالدى قوسىمشامەن (پرەفيكسويدتارمەن) كەلەتىن گيبريدتەر ءبىر كومپونەنتى اۋدارۋعا كەلە بەرمەيتىن سوزدەردىڭ سانىن كوبەيتەدى.

ال قوس سوزدەر مودەلى بار گيبريد سوزدەر قازاق تىلىندەگى قوس سوزدەردىڭ قالىپتاسقان مودەلدەرىنە ۇنەمى ۇقساي بەرمەيدى. كومپونەنتتەرىنىڭ سانى، رەتى، ماعىنالىق ۇيلەسىمدىلىگى، بۋىن سانىنا قاراي ورنالاسۋى، داۋىستى دىبىستارمەن كەلەتىندەرى الدىڭعى ورىندا تۇرۋى سياقتى ەرەكشەلىكتەر ۇنەمى ساقتالمايدى.

اببريەۆياتۋرالارمەن كەلەتىن گيبريدتەر قىسقارعان سوزدەردىڭ جاڭا توبىمەن، ياعني نانوتەحنولوگيالىق، تەحنيكالىق يننوۆاسيالاردىڭ قىسقارعان اتاۋلارىمەن كەلەدى.بۇرىنعىسىنشا مەكەمە، ۇيىم اتاۋلارىنىڭ قىسقارعان تۇرلەرىنەن بولەك ارت-، سپا- سياقتى اببريەۆياتۋرالار پايدا بولعانىن ايتۋ كەرەك.

گيبريد سوزدەر قۇرامىندا اعىلشىن تىلىنەن ەنگەن سوزدەر مەن جاتتىلدىكپرەفيكسويدتار كوپ، مۇنداي ۇلگىلەرمەن قولدانىستا جۇرگەن سوزدەرقاتارى ارتۋدا. جالپى، اتالمىش سوزدەر تەرميندىك قوردىڭ، سول ارقىلى سوزدىك قوردىڭ دا باسىم بولىگىن قۇرايتىن ەلەمەنتتەرگە اينالىپ كەلە جاتقانىن بىلە جۇرگەن دۇرىس.

 ب.مومىنوۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور