ومىردە ءبارى وتەدى-كەتەدى. قالاتىنى – ومىرلىك ونەگە، وشپەس ءىز، ۇلاعاتتى ۇلگى. ونەگەلى ءىس ءومىردىڭ باياندى ءبىر بولمىسى دەسەك تە، ەلدىڭ ەسىندە قالاتىندى ەكىنىڭ ءبىرى جاساي المايدى، نامىسشىل، اقجۇرەك، ازاماتتىعى بيىك، ارلى جان عانا جاساي الادى.
مۇنداي جان توپتىڭ ىشىنەن ەمەس، كوپتىڭ ىشىنەن شىعادى. الدىڭنان جارىلقاپ ايرىقشا كورىنىپ، كوپتىڭ كوڭىلىنە ۇيالايدى، جاماعاتتىڭ شاپاعاتىنا بولەنەدى، جۇرەكتەردىڭ شۋاعىنا جىلىنىپ، ەلدىڭ اۋزىندا جۇرەتىن بولادى.
ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز دا سونداي ساناتتاعى ازاماتتىڭ ىزگىلىكتى ءبىر ءىسى ەدى.
ۋاقىت وزعان سايىن الىستاعاننىڭ اسەر-بولمىسى ءالسىن-السىن ساۋلە شاشارى بار. سونداي شۋاقتى ساۋلەنىڭ اسەرىمەن پاراساتتى ءىستىڭ ومىرلىك ءمانى ويعا ورالعاندا بار بايانى كوز الدىمىزعا كەلە قالادى. ءتالىمى دە ءتىل ۇشىنا ۇيىرىلە كەتەدى:
«تاسماعامبەتوۆتىڭ ءجۇز كىتابى!»
بىزگە شىنى – وسى ءسوز بۇل كۇندە فرازەولوگيالىق تىركەسكە اينالىپ كەتكەن. ءتىل ۇشىندا ءدايىم ءۇيىرىلىپ تۇرادى. ەندى وسى تىركەستىڭ تۋۋ توركىنىنە كەلەيىك.
بۇل ءبىر قازاق كىتابى مەن قازاق قالامگەرلەرىنىڭ نارىق ءنوپىرىنىڭ قىسپاعىندا قالىپ، داعدارعان كەزى ەدى. باسپالاردىڭ باسىنا ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور تۋعان. قارجى جوق، كىتاپتاردىڭ شىعۋى كۇرت ازايا باستاعان. ازايۋ بىلاي تۇرسىن، قالامگەرلەردىڭ قولجازبالارى سارعايىپ جاتا-جاتا سارتاپ بولىپ، شىعۋى ساعىمعا اينالا باستاعان. وسىنداي الماعايىپ تۇستا جازۋشىلار وداعىندا پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارىمەن كەزدەسۋ قالامگەر قاۋىمدى ءدۇر ەتكىزگەن. سودان ۇلكەن مىنبەردە بەرىلگەن ۇلىق ۋادە ءۇمىتتىڭ سونبەس شىراعىنداي بوپ جۇرگەن.
كوپ ۇزامادى. كۇتكەنىمىزدىڭ قوڭىراۋى سوعىلدى. ءيا، ساتىنەن دەپ ءۇمىتتىڭ ۇزىلمەس ءجىبىن ۇستاعانداي بوپ ۇكىمىز جەلپىلدەسىن. ەندى ارىقارايعىسىن كۇندەلىككە تۇسكەن جولداردان بىلەيىك:
«2001 جىل، 3 تامىز.
ساعات 18.00-دە ءبىزدى باسپا ديرەكتورلارى – جارىلقاسىن نۇسقابايەۆ، اشىربەك كوپىشيەۆ، عابيت مولدامۇراتوۆ جانە وسى جولداردىڭ يەسىن ۇكىمەتتىڭ ۆيسە-پرەمەرى يمانعالي نۇرعالي ۇلى تاسماعامبەتوۆ قابىلدادى.
تانىسۋدان كەيىن بىردەن قالامگەرلەردىڭ كىتابى، ولاردىڭ شىعۋ جايى، تارالۋى جايى جونىندە اڭگىمە تيەگى اعىتىلدى. بىردەن بايقالاتىنى – سوزگە ۇستا، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تەرەڭ بىلەدى، الدى كەڭ، ايتارى ايقىن، ويىڭدى كومەيىڭنەن تانىپ، كوزىڭنەن وقىپ وتىرعانداي كورىنەدى. ءوز باسىم ىشتەي قازاقتىڭ يدەولوگياسىنىڭ (باسىنا مۇنداي ازاماتتىڭ كەلۋىنە قاراپ) باعى بار ەكەن دەدىم.
بەكزاتتىق تا، بىلىكتىلىك تە مادەنيەتتەن تۋادى. سىرت كوزدىڭ سىپايى سىنى ونىڭ وسى بولمىسىنا اۋدى. ادامدى تىڭداي ءبىلۋ مادەنيەتى، ويدىڭ توركىنىن تاپ باسۋى، جاقسىعا دەگەن جاناشىرلىعى ءار سوزىنەن اڭعارىلىپ تۇر.
بويىندا ءبىر ەرىك-جىگەر ەسەدى. شىنايى پەيىل، شىرايلى نيەت، يماني ىزەتىمەن ساباقتاسقان ءسوزى ورتاق اڭگىمەنىڭ شوعىن ۇرلەي تۇسەدى.
بۇكپەسىز اڭگىمەنىڭ بۇيداسىن ۇستاي ءبىلۋى دە ەركىن، تولعاقتى ماسەلەگە تۇسىنىستىكپەن قاراۋى دا، توقتام سوزگە ءتۇيىن جاساۋى دا ەركىن. ايتقاندى قابىلداۋى قاعىلەز، كەمەل ءسوزى كەسىمدى.
ازامات ۋادەسىن ۇمىتپاعان ەكەن. مىنا قابىلداۋ سونىڭ ىزەتى-سىندى.
ۋادە – ۇلىق ءسوز. پەندەنىڭ ءپاتۋاسى، يمان پاراساتى.
بۇگىندە ۋادە بەرەتىندەر كوپ، ال ۋادەسىندە تۇرمايتىندار ودان دا كوپ. وندايلاردىڭ تالايى ورتامىزدا ءجۇر. شەتتەرىنەن قايراتكەر، شەتتەرىنەن شەشەن. كەۋدەلەپ جۇرەدى، كوسەمسىپ سويلەيدى. ۋادەنى ءۋاج كورمەيدى، توردە تۇرىپ ايتقانىن تومەنگە تۇسكەن مەزەتتە-اق ۇمىتادى.
وسىندايدا «ءسوزى مەن ءىسىنىڭ، ۋادەسى مەن ورىنداۋىنىڭ اراسىندا شالعايلىعى جوق، شالاعايلىعى دا جوق ازامات ەكىنىڭ ءبىرى ەمەس، ارينە. ول ادال جۇرەكتىڭ بەلگىسى، تۇراقتى قاسيەتى. ونداي ازامات ايتقانىن ورىنداماي قۇتىلار بويتاسا ىزدەمەيدى، ۋادەسىن پارىز-قارىزسىز ورىنداپ تىنادى. ەشكىمنەن العىس تا كۇتپەيدى، ەشكىم وعان قارىز دا ەمەس. قايتا العىس ايتا باستاساڭ قىسىلىپ كەتەدى. ءىلياس وماروۆ – وسىنداي ادال ازامات ەدى» دەگەن ءبىرتۋار عابەڭنىڭ (مۇسىرەپوۆ) اقيقاتتاي ءادىل ءسوزى ەسكە تۇسەدى.
ونى ابە (نۇرپەيىسوۆ) ودان ءارى تەرەڭدەتە تارقاتىپ: «تۋمىسىنان قانىندا بار ۇلتتىق قاسيەتتى جانىمەن ۇعىپ، جۇرەگىمەن قابىلداۋدىڭ ءجونى بولەك… ءىلياس وماروۆ تا ونەردى – ومىرگە، ءومىردى – ونەرگە بالاعان. ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن قارىن تويدىرۋ ماقسات بولسا بولار، ءبىراق مۇرات ەمەس، ناعىز مۇرات – ونەردىڭ وركەنىن ءوسىرىپ، كوسەگەسىن كوگەرتۋ دەپ ءبىلدى…. ءارقاشان مەملەكەتتىك تۇرعىدا جان-جاعىنان مول قامتىپ، قاپىسىز مۇقيات ويلاپ جۇرەتىن قايراتكەر دە كۇرەسكەر ازامات، حالىق ءۇشىن ونەردىڭ ورنىن بارىنەن دە بيىك قوياتىن. بۇل ءاربىر كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق جاننىڭ الدەقانداي تۇيسىگى ەمەس، بۇل ۇلت ونەرىنىڭ حالىق ومىرىندەگى ءمانى مەن ماڭىزىن تەرەڭ تولعاممەن تەبىرەنە ويلاۋدان عانا تۋاتىن كەمەل ويلى كەمەڭگەر ازاماتتىڭ تىرلىكتە تۇتىنعان ماقساتى ەدى. وسى ماقساتتان ول تايعان جوق،» – دەپ ونىڭ قايراتكەرلىگىن تارازىلاي تولعاپ ايتادى.
ىلەكەنىڭ تولعامى دا بۇگىنگى كۇننىڭ سوزىندەي ەستىلەدى. ونىڭ «ءومىردىڭ اسەمدىگى سوندا، ول ۇنەمى جاڭارىپ، جاڭعىرۋدى تىلەيدى، بەلسەندى قيمىلدى قالايدى. بار جاڭالىقتىڭ ءتۇپ اتاسى-حالىق. جاڭالىقتىڭ وتى ۇدايى حالىقتىڭ جۇرەگىندە تۇتانادى. سول جاڭانى مەزگىلىندە ءتۇسىنىپ، دەر كەزىندە وعان قول ارتا ءبىلۋ – باسشىنىڭ ۇلى قاسيەتى، مىنە وسى. حالىق جاڭالىعىنان ءنار العان باسشىنىڭ مۇرتىن بالتا كەسپەيدى»، – دەۋى بۇعان ايعاق.
ەل كوزىنە تۇسكىسى كەپ، جەلدەي ەسىپ جانىعىپ جۇرگەندەرگە جەتەگە تۇيە جۇرەر ءسوز بۇل.
ىلەكەڭدەي ىزگى جاندارعا قازىرگى زايىرلى زامان دا ءزارۋ. ءومىر زاڭى – تۇلپاردان تۇياق قالادى، جاقسىدان جولى قالادى. ءبىزدى قابىلداپ وتىرعان ازامات سونىڭ ءبىر سىنىعىنداي بوپ كورىنەدى. قاباعىڭنان تانىپ، كوڭىلىڭنەن شىعاتىن ءسوزى مەن ۋادەلى ۋاجگە ءيىلىپ تۇرعان ىزەتتى قالپى تەك وزىنە عانا ءتان بولمىس ەكەنىن بايان ەتكەندەي.
باردى باعامداي وتىرىپ، سوزىمەن باۋراي تۇسەدى. قات-قابات قيىنشىلىق بولسا دا ادەبيەتتىڭ ءورىسىن وركەندەتۋ مۇددەسى جولىندا ماقساتتان تايماعانى بايقالادى. شەگەدەي ءسوزى، شەشىمدى ۇيعارىمى سوعان كۋا. كىتاپ، قالامگەر، رۋحانيات جايلى اقتارىلا سويلەپ، بار ويىن جايىپ سالدى.
ايتقان كەسىمدى ويلارى دا كەسەك-كەسەك:
يدەياسىز ءومىر بولمايدى. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن دە يدەيا كەرەك؛
ۇلتتىق يدەيا دەگەنىمىز –تاۋەلسىزدىك، ءتىل، تاتۋلىق؛
حالقىمىز كىتاپتى قادىرلەپ ءوستى. ال ول قادىر-قۇرمەتتىڭ باسىندا قالامگەرلەر تۇر. ونى ءبىز تەرەڭ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك؛
ءۇش وبلىسقا بۇتىندەي قازاق تىلىنە كوشۋگە پارمەن بەرىلىپ جاتىر. ەندىگىسى جالپىلاما ءسوز ەمەس ناقتى ىسكە كوشۋ؛
قازاق دەپ قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن ۇلى قايراتكەر وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ەسىمىن وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىنە بەرۋ جايى قولعا الىنۋدا؛
ەل ەكونوميكاسى احۋالىنىڭ قۇدايعا شۇكىرلىگى… قاراجات تاپشىلىعى، ۋاقىت سىنى، ونىڭ ءجونىن ايتۋ – سىزدەردىڭ، جولىن تابۋ – بىزدەردىڭ مىندەتىمىز؛
ادەبيەتى جوعارىنىڭ – مادەنيەتى جوعارى. ادەبيەت اقىل-سانانىڭ ازىعى. ونى وقىرمان سول ءۇشىن وقيدى؛
جازۋشىلار وداعىنداعى كەزدەسۋگە كوپ بولسا 50 جازۋشىنىڭ كىتابىن شىعارۋ كەرەك شىعار دەپ بارعام. ال شىن مانىندە 100-دەن استام اۆتور بوپ شىعا كەلگەنى؛
ءبىراق ۋادەنى بەرگەننەن كەيىن ورىنداۋ مۇرات ەكەندىگى… ۋادە ازامات باسىنا سىن ەكەنى؛ ادامعا، ەلگە قىزمەتتىڭ ءبارى ادالدىقتى قاجەت ەتەتىنى؛
كىتاپتى شىعارۋ – مادەنيەتىمىز ءۇشىن، ونەرىمىز ءۇشىن وزەكتى ماسەلە. ءورىسىن كەڭەيتۋ دە، وركەندەتۋ دە ءوز قولىمىزدا؛
ءومىر وزگەرىپ جاتىر. ءبىز دە وزگەرىپ جاتىرمىز. سول وزگەرىستىڭ دە باعىتى بولۋى كەرەك؛
باسقا ادام بولىپ وزگەرمەۋىمىز كەرەك، ناعىز قازاق بوپ وزگەرۋىمىز كەرەك؛
ءبىر ماقسات، «وتىرار» كىتاپحاناسىنىڭ قورىن مولايتۋدىڭ قولعا الىناتىنى؛
كىتاپتى قازىنا دەپ قاراۋ قوعامدىق ساناعا بايلانىستى؛
كورە ءبىلۋ، تىڭداي ءبىلۋ پارىز. ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز حالىقتىڭ ىرزالىعىمەن باعالانادى؛
قازاق تەلەديدارى، قازاق راديوسى كۇشەيتىلىپ جاتىر. ولاردىڭ ءۇنى ءتىلىمىزدىڭ تىنبايتىن، تالمايتىن جارشىسى بولۋى كەرەك؛
«كۇلتەگىن» جىرىن مەكتەپ وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ قولعا الىنىپ جاتقانى؛
وقۋ مەن تاربيەنىڭ نەگىزگى قاينارى وقۋلىقتار. م.گوركييدىڭ دە: «مەنىڭ وسى بويىمدا ءبىر جاقسى قاسيەت بولسا، سول ءۇشىن كوركەم ادەبيەت الدىندا قارىزدارمىن» دەگەنىنىڭ شىندىعىن ەسكە سالعانى؛
ەڭ قۋانىشتىسى، استانا قازاقتارىنىڭ 64 پايىزعا جەتكەنى…؛ تاعىسىن تاعىلار…
سۇراقتار دا بولدى، جاۋاپ تا مولىنان ەگجەي-تەگجەيلى تارقاتىلدى. بىلىگى مول، كوزى قاراقتى، كوكىرەگى وياۋ، كوزقاراسى كەمەل ازاماتتىڭ، قوعام جاۋاپكەرشىلىگىن ارقالاعان قايراتكەردىڭ الدىنان مويىپ شىقپاي تويىپ شىققانداي بولدىق…» كۇندەلىك وسىلاي اياقتالىپتى.
ودان كەيىنگىسى دە كوڭىلدە سايراپ تۇر. الدىمەن ايتىلارى، وسى كەزدەسۋدەن كەيىن ۇمىت-ۇكىلى قۋانىشقا، ۋادە-قىزۋ ىسكە اينالدى.
كوپ ۇزاماي قاراجاتتىڭ دا كوزى تابىلىپ، ۋادە بەرىلگەن ءجۇز كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلىپ باسپالاردا جاتىپ قالعان كىتاپتاردىڭ جولى اشىلدى. جەدەعابىل جارىققا شىعا باستادى. ءجۇز قالامگەردىڭ قۋانىشى ۋادەگە بەرىك ازاماتتىڭ اتىمەن، تاسماعامبەتوۆتىڭ ءجۇز كىتابى» اتاۋىنا اينالدى. ءدۇر سىلكىندىردى، ءدۇيىم ەلگە تارالدى. بۇل – قازاق كىتابىن باعالاي ءبىلىپ بارىن سالعان ازاماتتىڭ ىزگىلىكتى ءىرى ءىسىن باعالاۋ، بۇل شابىت يەلەرىنىڭ شىنايى ىقىلاسى ەدى.
ءجۇز كىتاپ اۆتورلارى قازاقتىڭ بەلگىلى قالامگەرلەرىنەن باستاپ تالانتتى جاس بۋىنىن دا قامتىدى. ولار: و.اسقار، ج.ءابدىراش، ع.جاندىبايەۆ، ت.نۇرماعامبەتوۆ، ب.مومىش ۇلى، ز.سەرىكقالييەۆ، ع.قۇلاحمەتوۆ، س.يماناسوۆ، ا.ەگەۋباي، م.بايعۇتوۆ، د.قاناتبايەۆ، ا.ءجۇنىسوۆ، ن.ءبادىعۇل، ءا.نابييەۆ، ت.مومبەك ۇلى، س.مۇحتار ۇلى، ا.تولعانبايەۆ، ر.توقتاروۆ، ع.قايىربەكوۆ، ت.ورازباي قىزى، ءۇ.ۋايدين، م.قانازوۆ، ع.جايلىبايەۆ، ب.جاقىپوۆ، ق.بەگمانوۆ، ج.احمادي، د.رامازان، ە.دومبايەۆ، م.ەسلامعالي ۇلى، ق.تۇمەنبايەۆ، ر.نيازبەك، ءا.تابىلدييەۆ، ا.سوپىبەك، ش.كۇمىسباي ۇلى، ب.سەرىكباي ۇلى، ق.ءابىل، ە.جاپپاس ۇلى، س.ءابىلقاسىم ۇلى، ا.يبرايەۆ،ت. نارمانوۆ، ن.بەردالى، ە.الاشتۋعان، ك.قامزين، س.قامشىگەر، ب.قاليوللا، گ.يباشيەۆا، ا.ءيسادىل، ر.ەسداۋلەت. ر.سابيتوۆا، ع.سالىقبايەۆا، حان دە ەن، ج.اسكەربەك قىزى، ب.باباجان ۇلى، ب.بەدەلحان ۇلى، د.بەرىكقاجى ۇلى، ا.كەمەلبايەۆا، م.ەرشۋتەگى، ا.مىرزابەكوۆ، ت.تولقىن قىزى، ج.سارسەك، ب.ۇسەنوۆ، ا.شاياحمەت، ا.التاي، ءا.ايماق، ۆ.انتونوۆ، ت.الىمبەك ۇلى، ءا.بالقىبەك، ءا.بوپەجانوۆا، ە.جاقىپبەكوۆ، ش.جۇباتوۆا، ق.جۇماحان ۇلى، ت.رىسكەلدييەۆ، ق.يلياسوۆ، ج.ابدىكارىموۆ، ت.جانداۋلەت، ق.جىلقىشييەۆ، م.زۇلپىقاروۆ، ح.يلاحۇنوۆا، ءا.سالىقبايەۆ، ر.سەيىلحانوۆا، ا.ومىربەك، ءا.داستان ۇلى، ق.كۇزەمبايەۆ، ق.قاناپيا ۇلى، ءا.نارىمبەتوۆ، ا.سەرگەيەۆ، س.وتەعالييەۆا، ك.ءجۇنىس، ت.سارىباي ۇلى، گ.شويبەكوۆا، ت.ي.سۋلتانوۆ، ۆ.پ.يۋدين، ە.تۋرسۋنوۆ، «ءادىل سۇلتان» ەپيكالىق جىرى»، ا.ك.كۋشكۋمبايەۆ.
بۇلاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 10 جىلدىعىنا ارنالعان «وتىرار كىتاپحاناسى» سەرياسى بويىنشا «جازۋشى»، «انا ءتىلى»، «ونەر»، «ءبىلىم»، «ەلوردا»، «ولكە»، «سوزدىك-سلوۆار»، «فوليانت»، «دايك-پرەسس» باسپالارى شىعارعان ەدى.
قازاقتا: «اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى كەتپەيدى» دەگەن بار ەمەس پە. نارىقتىڭ قيىن كەزەڭىندە ىقىلاس قويىپ، قول سوزىپ جاسالعان قامقورلىقتىڭ جاقسىلىعى ەندى ۇمىتىلار ما. باتالى ءىس، باتىل قادام جاساعان يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قانداي قۇرمەت، قانداي العىسقا دا لايىق ەمەس پە ەدى.
كوپتىڭ باعاسى-كوپتىڭ ىقىلاسى. زيالى قاۋىم ارتىق دەمەي كەم دەمەي ءادىلىن ايتتى. يمانعالي نۇرعاليۇلىن قازاق يدەولوگياسىن باسقارعان ءبىرتۋار بوزىمدار، بار بايلىعىم جەرىم-بار ەڭبەگىم ەلىم دەپ وتكەن ءىلياس وماروۆ، وزبەكالى جانىبەكوۆتەردىڭ قاتارىنا قوستى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەمەڭگەر ساياساتىن شاڭ جۇقتىرماي جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان ازامات دەپ تانىدى. پرەزيدەنتتىڭ جاۋاپتى مىندەتتەرىن ءمىنسىز اتقارۋداعى ايرىقشا ىسكەرلىگىن باعالادى.
ءبىز دە كوڭىل تولعان سەزىممەن تولعاي وتىرىپ، ءتانتى بولامىز. پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ: «اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى رەتىندە، ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە جانە پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە ءوزىن بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى، وتە اۋقىمدى ءارى جاۋاپتى مىندەتتەردى شەشۋگە قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتتى. ول ءوز اينالاسىنا جۇرتشىلىقتى توپتاستىرا الاتىن تاجىريبەلى، سەنىمدى، ار-ۇياتى تازا ادام»، – دەگەن ءسوزىن ەسكە الامىز.
ءبىز سىرت كوز – كوپ كوزبىز. حالىقتىڭ نازارىندا ءبارى. ول جاقسىنى كورە دە بىلەدى، جاماندى سوزگە ىلە دە بىلەدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە يمانعالي نۇرعالي ۇلى ءدايىم بىردەن اۋىزعا الىنادى، مادەنيەتتى ورتانىڭ باستى كەيىپكەرىنە اينالادى. ونىڭ كوپ قىرى كوپكە ءمالىم، الدىمەن بارعان جەرىندە وزىنە ءتان ىسكەرلىك ءستيلىن كورسەتە بىلەتىندىگى، تالعامپازدىق پەن تالاپشىل قاسيەتىنەن اينىمايتىنى، ناقتىلىقتى ۇستاناتىنى، ۇيىمداستىرۋشىلىق ءيميدجى، رۋحانيات پەن مادەنيەت دەگەندە بارىنشا جانىن سالاتىنى، جاس دارىنداردىڭ، ونەر جولىن تاڭداعانداردىڭ كوبىنە قامقورلىق جاسايتىنى، كىشىگە – كىسى بولىپ، ۇلكەنگە – كىشى بولىپ زيالىلاردىڭ تالايىنا ونەگەلى ورەلىك تانىتقانى، بەلگىلى ازاماتتاردىڭ الدىنا بارعانداعى شارۋاسىن ءسوزبۇيداسىز شەشىپ بەرگەنى ايتىلىپ ءجۇر، ءالى ايتىلا دا بەرەرىنە جازسىن دەيىك.
قولىنان كەلىپ تۇرسا دا قايىرىلمايتىندار، جولىنان شىعىپ تۇرسا دا بۇرىلمايتىندار، جاتتاندى جايداق سوزدەرىنەن جالىقپايتىندار، قۇلقىنىنىڭ قامىنان باسقا ەشتەڭەنى كورمەيتىندەر، باردى جوق دەۋدەن جاڭىلمايتىندار، قارا باسىن كۇيتتەگەندەر مەن ەشكىمدى ەلەمەيتىن، ەشتەڭەنى ەستىمەيتىندەر ەسكە تۇسەدى. قوعامدى كەۋلەپ بارا جاتقان سالقىندىق سەكەم الدىرادى. جاقسىلىقتىڭ اتى ەمەس، جاماندىقتىڭ داقپىرتى ءجيى شىعاتىنى تىكسىنتەدى. بارماق باسىنداي بال اراسى دا جاقسى گۇلدەردى ىزدەپ تىنىم تاپپايدى، ادامدار نەگە جاقسىلىقتى ىزدەپ تاۋىپ، قۋانىپ جاتپايدى دەيسىڭ. حالىق قۇددى بارومەتر عوي. ءبىر كۇنى اتى ءمالىم ءبىر شەنەۋنىك جايلى ورىنعا جايعاسقان. «قوي، – دەدى تانىسىم، – بۇدان قايىر بولمايدى». «نەگە؟» دەيىم باياعى. «وسىعان دەيىن ءبىر جاقسىلىق جاساعانىن كورمەدىك» دەيدى. تاعى بىردە تانىمال ازامات جاڭا ورىنعا باردى. «و، مىنە، مۇنىسى دۇرىس بولدى» دەپ كادىمگىدەي قۋاندى. سويتسەم، ول بۇرىن اناداي ءىس جاساعان، مىنانداي باتىلدىق تانىتقان، كوپ جاقسىلىقتار جاساعان دەپ سايراپ وتىر. ايتقاندارىن ءوزىم دە مويىنداپ ۇلگەردىم. ونداي جاندار ەلدىڭ وسىنداي باعاسىن رۋحىمەن ىشتەي سەزىنىپ تە جۇرەتىن شىعار بالكىم.
شىنى كەرەك، ءومىردىڭ سالا-سالاسىندا تالاي اتپال ازاماتتار وتىر ەمەس پە؟ ولاردىڭ دا الدىنا بارۋشىلار، ءوتىنىشىن ايتۋشىلار، ماسەلەسىن جەتكىزۋشىلەر از بولماسىنا كۇمان جوق. ءبىراق ءبىز تۇسىنىستىكپەن قابىلداپ، كوپتىڭ ىرزاشىلىعىنا بولەنىپ، ويپىر-اي، پالەنشە ەر ەكەن، ەڭسەسى ءتۇسىپ بارعاندى بايسال ەتىپ جىبەرىپتى، قينالىستا جۇرگەندى قايسار ەتىپ قايتارىپتى دەپ جاتسا جالپاق ەلگە جايىلماي ما؟ ەلىن سۇيگەن ازاماتتار جۇرگەن جەرىندە اتىن ادال جۇرەك، ايقىن ىسىمەن شىعارماي ما؟ حالقىڭا جاساعانىڭ قايىرىلىپ كەلىپ مەرەيىڭدى اسىرماي ما دەگەن ساۋالدىڭ ويانۋى دا ورىندى. بىرەۋگە بىرەۋ ۇقسامايدى، ءبىراق بىرەۋدەن بىرەۋ ۇلگى الاتىنى زاڭدىلىق. سول ۇلگى الاتىن بىرەۋ دە كوپ بولسىن دەپ تىلەيىك.
مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ ومىردەگى ورنى بولەك، ونىڭ سىر-سيپاتى كەڭ اۋقىمدى. ونى ءتۇيسىنىپ ءتۇسىنۋ ءۇشىن ادامنىڭ ءوزىنىڭ مادەنيەتى جوعارى بولۋى كەرەك. ونى بار قىرىنان تەرەڭ تۇسىنە ءبىلۋى كەرەك. ول دا از، ادام ومىرىنە جارىق تۇسىرەتىن، ويىن وياتاتىن مادەني ىزگىلىكتى جۇرەگىمەن ءبىلۋى ءلازىم.
«جاڭاشا ويلاماي، مادەنيەتكە ەتەنە جاقىن بولماي ماسەلەلەردى تۇبەگەيلى شەشۋ مۇمكىن ەمەس… كەيبىر باسشىلار مادەنيەت دەگەندى ءۇستىرت ءتۇسىنىپ، ونى ادەبيەت پەن ونەرگە عانا قاتىستى سالا دەپ ۇعىپ، كينوتەاترلار مەن كونسەرت زالدارىنىڭ، كىتاپحانالاردىڭ جۇيەسىن دامىتۋمەن عانا شەكتەلەدى. مادەنيەت دەگەنىمىز مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بار سالاسىن بويلاپ، تامىر جايىپ جاتۋى شارت ەكەنىن تۇسىنۋگە كوبىنىڭ مادەنيەتى جەتپەيدى. مادەنيەت مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ بۇكىل بۋىنىنان كورىنىپ تۇرۋعا ءتيىس»، – دەپ تولعاعان ىلەكەڭنىڭ (وماروۆتىڭ) كورىپكەل ءسوزى-اي، قايران، دەيسىڭ وسىندايدا.
كەزىندە تاحاۋي احتانوۆتىڭ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ، زەينوللا قابدولوۆتىڭ، سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ، ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ، جايساڭبەك مولداعالييەۆتىڭ شىعارمالارىنا جىلى لەبىز ايتىپ، تالانتتاردى جازباي تانىپ، ءجىتى نازارىنا الىپ قامقورلىق جاساعانىن ەستۋشى ەدىك، يمانعالي نۇرعالي ۇلىنىڭ ءجۇز كىتاپقا جاناشىرلىعى دا سول ىسپەتتى، ىزگىلىگى ەرەن ورەلى ونەگە دەر ەدىك. بۇل جاقسى قاسيەتتىڭ، ءمىنسىز مادەنيەتتىڭ ۇلگىسى.
جاقسى قاسيەت – ادامدى ورتاعا الىپ شىعادى. وركەندى ورتا ونى كورە ءبىلىپ، ءقادىرىن تاني السا – قۇپ. جارىلقاي كورىنەتىن جاقسى قاسيەت – تەكتەن تۋادى. رۋحاني سانادان جەتىلەدى. جاقسىلىقتار زاكازبەن جاسالمايدى، دەيتىنىمىز سودان. ونىڭ باستاۋلارى تەرەڭدە جاتادى، بەرەكەسى بەتكە شىعادى، كوركەمى كوپكە تانىلادى. ونى كورمەۋ كۇپىرلىك، ايتپاۋ ابەستىك بولادى. جاقسى قاسيەت – جان ازىعى، جاقسىلىقتار ونىڭ جارىعى. جارىقتىڭ ساۋلەسى جان بىتكەننىڭ قالاۋى، وركەندى ءومىردىڭ الاۋى. ءومىر ورتاق، ءبىراق ادامدارى الا-قۇلا. نيەت پەن پيعىل تاجىكە. سودان دا بولار، جاقسىلىقتى دا ەلەگىسى كەلمەيتىندەر بار، جەلسوزگە جەلىگەتىندەر دە جەتەدى، ۇمىتتىرىپ باعاتىندار دا بولادى، ادالىن ايتقاندى جاعىمپاز كورەتىندەر دە تابىلادى. مۇندايعا جول بەرسەك ويىڭدى ءزىل باسادى، كوڭىلىڭدى كىر باسار ەدى. سونىڭ بارىنە شىداس بەرەتىنى – جاقسىلىقتىڭ شىندىق بوپ شىعا كەلەتىنى، جاقسىلىق يەسىنىڭ دۋالى اۋزىنا ىلىگەتىنى.تالايعا تانىمال مۇنداي تاعدىر يەسى تۋراسىن ايتساق – تاسماعامبەتوۆ دەر ەدىك.
ءبىر عاجابى، اتقارىلعان الۋان-الۋان ىستەردىڭ، جۇزەگە اسقان يدەيالاردىڭ، شيەسى تارقاتىلعان شەشىمدەردىڭ، باياندى بولعان باستامالاردىڭ، دەرشاقتى دەمەۋشىلىكتەردىڭ ءقايسىبىر وكىنىشتەردىڭ، ءتىپتى ادامي ارمانداردىڭ ارجاعىندا تاسماعامبەتوۆتىڭ تۇلعاسى كورىنەدى دە تۇرادى. شىندىعى دا سول، ەستىگەنىڭ ەلدەن شىقسا، بىلگەنىڭ تىلدەن شىقسا، كورگەنىڭ كوڭىلدەن شىقسا شىندىعىنا يلانباسىڭا لاجىڭ قايسى.
ۋاقىت سىنى وڭاي ەمەس. كەرەكتىنى كەمەسىنە الادى، كەرەكسىزدى جاعادا قالدىرادى. ادامعا ءتان ماقتاۋ ءسوزدىڭ ءمانى مەن ءجونى دە وسى تاقىلەتتەس. ماقتاۋ سوزگە مارقايمايتىن جان كەمدە كەم. ۇيىپ-توگىپ ماقتالىنىپ، قىزىل سوزبەن باپتالىپ جاتاتىنداردى قانشا جەردەن اياعىن جەرگە تيگىزبەي جەلپىلدەتسەڭ دە ونى جاقىن-جۇراعاتى بىلگەنمەن جالپاق ەل بىلمەۋى ىقتيمال.
ماقتاۋ ءسوز دە كيەلى. كىم كورىنگەنگە جاناسپايدى، كەز كەلگەنگە جاراسپايدى. ءوزىنىڭ ادامىن ىزدەپ تابادى، كىسىسىنە قونادى. وسى رەتتە اداسپاي تاۋىپ جاتاتىن جان بولسا، سونىڭ بىرەگەيى تاعى دا تاسماعامبەتوۆ.
ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز وسى. ال كوزىمىزدىڭ كورگەنى – ونىڭ جاداۋ كەزدە جاساعان ءجۇز كىتاپقا جاناشىرلىعى. قازاق قالامگەرلەرىنە، قازاق كىتابىنا بەرگەن ۋادەسىن ۇلىقتاي بىلگەن، ەل مۇددەسىن بارىنەن بيىك قوياتىن يمانعالي نۇرعالي ۇلىنىڭ بۇل جاناشىرلىعى جايدان-جاي ەمەس، تابيعاتىنان ءسىڭىستى بەكزات بولمىسىنىڭ مارتتىگىنەن بولسا كەرەك.
جادىمىزداعى جاڭعىرىق وسىلاي دەپ وي تۇيەدى، اۋىزعا ءسوز سالادى.
ال قالامگەرلەر بولسا ونىڭ ءسوزى مەن ىسىنە مىعىم ازاماتتىعىنا ءتانتى، ءالى كۇنگە اۋىزدارىنان تاستامايدى.
***
ال ءبىزدىڭ ءبىر تۇيگەنىمىز:
ول – ءوزىن مويىنداتقان، ءوزى مويىمايتىن ءمارت.
جاقاۋ داۋرەنبەكوۆ، “انا ءتىلى” باسپاسىنىڭ ديرەكتورى
پىكىر قالدىرۋ