...ءتۇۋ، شىركىن! توقىمداي جەردە توقسان ءتۇرلى گۇل، نۋ ورمان، توبەسى كوك تىرەگەن شىڭدار. جەر بەتىندەگى جۇماق جەر وسى شىعار، – دەپ تاڭدانعان نۇرمانبەت اقساقال سولداتقۇلاعان اسۋىنان بۇقتىرمانى جاعالاي جاتقان ەلگە كوز تاستادى. ارعىسى ماڭعىستاۋدان، ورالدان، اقتوبەدەن، تۇركىستاننان، بەرگىسى الماتى، استانادان كەلگەن فوتوسۋرەتشىلەر جانتالاسا جان-جاقتارىن شىرت-شىرت ەتكىزىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ ءجۇر.
"فوتوونەر" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى اسىلحان ءابدىرايىم باستاعان ءبىر توپ فوتوگرافتاردىڭ كوزدەگەنى ءتور التايدى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ قايتۋ ەدى. جاي عانا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ قايتپاي، شىعىستىڭ شىرايلى تابيعاتىن ساپالى فوتوسۋرەتتەرىمەن الەمگە تانىتۋدى ماقسات ەتتى. "شىعىس-اقپارات" مەدياحولدينگى، "فوتوونەر" قوعامدىق بىرلەستىگى جانە بەرەل قورىق-مۇراجايى ۇيىمداستىرعان فوتوبلوگ تۋرعا كەلگەن فوتوگرافتار الدىمەن وسكەمەندەگى ەتنواۋىلدى ارالاپ، ءار ۇلتتىڭ سالت-داستۇرىنەن سىر شەرتەتىن ۇيىلەرگە باس سۇقتى.
– ەتنواۋىل دەگەنگە قالانىڭ قاق ورتاسىندا 120 گەكتاردى الىپ جاتقان الىپ اۋماق دەپ ويلاماپپىن. كەرەمەت! فوتوسۋرەتشىلەر ءۇشىن تاپتىرماس ورىن عوي، – دەيدى استانالىق فوتوگراف ەربول ەردەنبەك.
ەتنواۋىلداعى ساياحاتتان سوڭ، فوتواپپارات ۇستاعان جاستار ءۇشىن "National Geographic Qazaqstan" جۋرنالىنىڭ شەف-فوتوگرافى ەربولات شادراحوۆ، "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ ارداگەر ءفوتوتىلشىسى نۇرمانبەت قيزات ۇلى جانە باسقا دا كاسىبي ماماندار شەبەرلىك سىنىبىن وتكىزدى.
– بيىل ەلىمىزدە "جاستار جىلى" دەپ جاريالانعاندىقتان، "كيەلى التاي: بەرەل – 2019" فوتوەكسپەديسياسىنا كەلگەن فوتوگرافتاردىڭ باسىم بولىگى – جاستار. ولاردىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى كوزتارتار تۋىندىلارىمەن تانىمال بولىپ قالعان دوسجان بالابەك ۇلى دا بار، – دەيدى اسىلحان ءابدىرايىم.
ال شەبەرلىك ساعاتىندا ءسوز العان "National Geographic Qazaqstan" جۋرنالىنىڭ شەف-فوتوگرافى ەربولات شادراحوۆ:
– تابيعاتتى ءتۇسىرۋ ءۇشىن جان-جاقتى زەرتتەۋ كەرەك. ول ءۇشىن باراتىن جەردىڭ سۋرەتتەرىن عالامتوردان قاراپ شىعىپ، "كىم ءتۇسىردى؟"، "قالاي ءتۇسىردى؟" دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەڭىز. ءوز باسىم كوزدەگەن جەرىمنەن جاقسى كادرلار تۇسىرمەيىنشە بىرنەشە رەت بارامىن، – دەپ فوتوگرافتاردى ەرتەڭگى ساياحاتقا دايىنداعانداي بولدى.
اشىق اسپان استىندا ءوتىپ جاتقان شەبەرلىك سىنىبىنا بەلسەندى قاتىسىپ، فوتوگرافياعا قاتىستى سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن جاستارعا "فوتوونەر" قب-نىڭ اتىنان ەستەلىك سىيلىقتار تابىستالدى.
سولداتقۇلاعان
ەرتەسىندە ون بەس فوتوگراف ارتىنىپ-تارتىنىپ ءتور التايعا، كاتونقاراعايعا جول تارتتىق. بۇرالاڭى مەن اسۋى كوپ ومەش اسۋىن باسىپ وتكەن شاعىن اۆتوبۋس ۆاسيليەۆ وتكەلىندەگى پارومعا تۇمسىعىن تىرەدى. كەيبىرەۋى ءۇشىن بۇل پاروم دا تاڭسىق ەدى. "نەگە ءالى كۇنگە ۆاسيليەۆ وتكەلى؟" دەپ سۇراق قويعاندار دا بولدى. مۇندايدا اۋزىڭا قۇم قۇيىلادى ەكەن.
فوتواپپارات اسىنعاندار ءتۇس اۋا التايدىڭ تۇمسا تابيعاتىنان ءبىر-اق شىقتى. شىڭعىستايدىڭ تۇسىنان قوس "ۋاز" ماشينەسىمەن وتكەن عاسىردا اۋستريا-ۆەنگريا تۇتقىندارى سالعان يرەك جولمەن سولداتقۇلاعان اسۋىنا كوتەرىلىپ كەلەمىز. بۇل جولدىڭ باس-اياعى ءجۇز شاقىرىمعا جۋىق. التايدىڭ تەرىسكەيىنەن باستالعان جول ارعى بەتتەگى ۇرانحاي اۋىلىنان ءبىراق شىعادى. كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، ەسكى اۋستريا جولى ستراتەگيالىق ماقساتتا قىتايعا اسۋ ءۇشىن سالىنعان كورىنەدى. ول تۇستا اتپەن اساتىنداي عانا سوقپاق بولعان ەكەن. كەيىن تراكتورمەن كەڭەيتىلىپتى. ءار بيىككە يرەك جولمەن كوتەرىلگەن سايىن اۋىل-ايماق تومەننەن مۇنارلانا بەردى. ءبىز سولداتقۇلاعانعا جەتكەندە، التىن شاپاعىن شاشقان كۇن ۇياسىنا ەڭكەيگەن. كەيبىر تۇستان مۇزتاۋ مەنمۇندالادى. فوتوگرافتار ءۇشىن بۇل – التىن ۋاقىت، ءساتتى كادرلار تۇسىرەتىن كەز. "ۋاز" كولىگىنەن جاپا-تارماعاي تۇسكەن ولار جان-جاققا جۇگىرە جونەلدى. ىڭعايلى نۇكتە ىزدەپ، ماڭايداعى سۇلۋ تابيعاتتى سۋرەتكە باسىپ الۋ ءۇشىن شيراق قيمىلدادى. ءاي ءبىراق مۇنشاما سۇلۋلىقتى اپ-ساتتە سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الۋ استە مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن التايدا ايلاپ، اپتالاپ جاتۋ كەرەك، اسىقپاي ارالاۋ كەرەك. دەگەنمەن سولداتقۇلاعاننان قورجىندارىن پانورامالىق سۋرەتتەرگە تولتىردى-اۋ دەيمىن. قاراڭعى تۇسە تومەنگە اسىقتىق. كۇرە جولدىڭ بويىندا بەرەلگە اپارا جاتقان اۆتوبۋسىمىز كۇتىپ تۇر...
بەرەل
تاڭ اتار-اتپاستان فوتواپاراتتارىن ارقالاپ، بەرەل-قورىق مۇراجايىنىڭ ماڭىنداعى توبەگە شىعىپ كەتكەن دوسجان مەن بەكبول ەنتىگىپ ەتەككە ءتۇستى. "ايۋ ءجۇر"، – دەيدى ەكەۋى جارىسا سويلەپ. ولاردىڭ ايتقانىنا اسا ءمان بەرە قويماعان وسى جەردىڭ كۇزەتشىسى:
– ە-ە-ە، ايۋ جۇرە بەرەدى. قونجىعىمەن جۇرگەن ايۋ بولماسا، ادامعا شاپپايدى، – دەپ ەكەۋىنىڭ ۇرەيىن باسقانداي بولدى. دوسجان بالابەك ۇلى "تاۋكەزبە" فوتوگراف بولعانىمەن، الماتىنىڭ تاۋلارىندا مۇنداي جابايى جانۋارلار كەزدەسە بەرمەيدى دەيدى.
فوتوگرافتار ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي تاڭعى استارىن ىشكەن سوڭ، ساقتار مەن تۇركىلەردىڭ زامانىنداعى جادىگەرلەرمەن، وبالارمەن تانىستى.
– بەرەل-قورىق مۇراجايى174 گەكتاردى الىپ جاتىر. بۇل جەردە ساق ءداۋىرى جانە تۇرىك ءداۋىرىنىڭ ادامدارى جەرلەنگەن. №11 وبانى ەستىگەن شىعارسىزدار، 1998 جىلى وسى جەردەگى قازبا جۇمىستارى كەزىندە ايەل مەن ەر ادامنىڭ جانە ون ءۇش جىلقى تابىلعان. جەرلەنگەن ەر ادامنىڭ جاسى 35-40 جاستا، ال قاسىندا جەرلەنگەن ايەل ادامنىڭ جاسى ەر ادامنان 30 جاس ۇلكەن بولعان. عالىمدار ولارعا گەنەتيكالىق زەرتتەۋ جاساپ، اناسى مەن بالاسى ەكەنىن انىقتاعان. باسىنان جاراقات العان ەر ادامعا سول زاماندا وتا جاسالعانى دا بەلگىلى بولدى، – دەيدى "بەرەل" مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ باس قور ساقتاۋشىسى جانيا سەگىزبايەۆا.
كونە مادەنيەتپەن تانىسقان فوتوگرافتار قاراڭعى تۇسكەنشە قۇندى جادىگەرلەردى، توڭ باسقان وبالاردى تاسپالاپ الۋعا تىرىستى. ءبىر توبى بەرەل اۋىلىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن دە تۇرمىستىق فوتولار ءتۇسىردى.
كوككول
"كيەلى التاي: بەرەل-2019" فوتوبلوگ تۋرىنىڭ ءۇشىنشى كۇنىندە ارنايى جاساقتالعان "ۋرال" ماشىنىمەن مۇزتاۋدى ماڭدايعا الىپ، قاراكولگە جولعا شىقتىق. قاراكولگە ناعىز جول تاڭدامايتىن كولىك بولماسا، بىلايعى دجيپ سىماقتار دا شىعا بەرمەيدى.
كوبىگىن اتقاقتاتا اعىپ جاتقان اقبۇلقاق وزەنىندەگى كوپىرگە تاياي بەرە ءبىز مىنگەن "ۋرال" كىلت توقتادى. جۇرگىزۋشى تۇسىڭدەر دەگەندەي يشارات جاسادى. تەگى اعاش كوپىر ءقاۋىپتى بولسا كەرەك. الىپ ءماشىن شەگىنشەكتەپ بارىپ، اعاش كوپىردەن زۋ ەتىپ وتە شىقتى. كوپىر سىقىر-سىقىر ەتە قالدى. ءبىز جاياۋ وتتىك. كەيبىر تۇسىنداعى تاقتايلار ويىلىپ كەتىپتى. جۇرەك جۇتقان جۇرگىزۋشى جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاعانى عوي.
كوپ ۇزاماي قارايرىق اۋىلىندا ايالدادىق. كەزىندە تىرشىلىگى قايناپ جاتقان اۋىلداعى ۇيلەردىڭ كوبى بوس تۇر، ءتورت-اق وتباسى قالىپتى. ءارى قاراي ەرەكشە قورعالاتىن ۇلتتىق پاركتىڭ اۋماعى. اقىسىن تولەپ، پوستان وتتىك. تاۋدىڭ تاس جولىمەن كەلە جاتقان كولىكتىڭ داۋىسى ىشقىنا ءتۇستى. ءور. جولدىڭ قوس قاپتالىنداعى قالىڭ جىنىستا قابان كوپ جۇرەدى ەكەن.
يازوۆوە سارقىراماسىنىڭ تۇسىنا كەلىپ تاعى ءبىر ايالدادىق. سارقىراما سونداي بيىك بولماعانىمەن، سۇلۋلىعىمەن كوز تارتادى. فوتوگرافتار شىرت-شىرت ەتكىزىپ سۋرەتكە ءتۇسىردى دە، قايتا كولىككە جايعاستى. ۇزاق جۇرگەن جوقپىز، ءبىر اسۋدان اسقان سوڭ، مولدىرەپ قاراكول كورىندى. قالاي دەگەنمەن دە، ادام اياعى از. كول ماڭايى كوكمايسا ءشوپ. جازدىڭ ون ءتورت كۇنى عانا اشىق تۇراتىن مۇزتاۋدى بۇلت باسىپ تۇردى. ءتۇسىرىلىم توبى كول جاعاسىنا اپپاراتتارىن ءتىزىپ قويىپ، ىمىرت تۇسكەنشە اقباس شىڭنىڭ اشىلۋىن كۇتتى...
ءۇش كۇندە فوتوەكسپەديسيا مۇشەلەرى التايعا باۋىر باسىپ قالعانداي كورىندى، قيماي قوشتاستى. بەرەل-قورىق مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى جانگەلدى احمادييەۆ توپ مۇشەلەرىنە العىسىن ايتىپ، "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ ارداگەر ءفوتوتىلشىسى نۇرمانبەت قيزاتۇلىنا، "National Geographic Qazaqstan" جۋرنالىنىڭ شەف-فوتوگرافى ەربولات شادراحوۆقا قازاقتىڭ داستۇرىمەن شاپان جاپتى. توپتى باستاپ كەلگەن اسىلحان ءابدىرايىمعا دا ەرەكشە ءىلتيپاتىن ءبىلدىردى. "كيەلى التاي: بەرەل-2019" فوتوبلوگ تۋرىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسقان "شىعىس-اقپارات" باسشىلىعىن العىس حاتپەن ماراپاتتادى. كەلگەن قوناقتار دا "بەرەل-قورىق مۇراجايىنا" ەستەلىك رەتىندە كادەسىيلارىن تابىستاپ كەتتى.
ال سىزدەر فوتوگرافتاردىڭ ءتور التايدا تۇسىرگەن جاۋھار تۋىندىلارىن الماتىدا، سەمەيدە، وسكەمەندە وتەتىن كورمەدە تاماشالاي الاسىزدار.
مەرەي قاينار ۇلى
جۋرناليست
پىكىر قالدىرۋ