ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەل ەكونوميكاسىنا 130 ملرد اقش دوللارىنا جۋىق ينۆەستيسيا قۇيىلعانىن ايتىپ ماقتانامىز. الايدا ماماندار «سول 130 ملرد ينۆەستيسيا قۇيعان شەتەلدىكتەر، پايدانى ەكى ەسەلەپ تاۋىپ جاتىر» دەيدى. مىسالى، سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدەن شەتەلگە كەتكەن قارجى – 140 ملرد دوللاردان اسقان.

سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدەن 140 ملرد اقش دوللارىنىڭ شەتەل اسۋى بۇل ويلانارلىق دۇنيە. مىسالى، تۇركيادا شەتەلگە كەتەتىن قارجى 1 ملن دوللاردان اساتىن بولسا بۇل مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قارالادى. اقش-تىڭ ءوزى قازىردە جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرىنە، ىسكەرلەرىنە بۇعان قاتىستى بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەر ەنگىزىپ وتىر.

ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى كورشى رەسەيدەن عانا كەلەتىن كاسىپكەرلەردى الايىقشى، ولار ەلىمىزدىڭ كاسىپكەرلەرىمەن بىرىككەن كاسىپورىندار قۇرادى. ءۇش جىلدىڭ ىشىندە نارىققا دەندەپ ەنىپ تابىس تابادى، ودان كەيىن بارىپ تاپقان تابىستارىن كوك قاعازعا اينالدىرىپ، رەسەيگە نەمەسە باسقا شەتەل بانكتەرىنە سالادى. سول ءتارىزدى مۇناي-گاز سالاسىندا جۇرگەن، ۋران وندىرىسىندە جۇرگەن ىسكەرلەرىمىز، ينجەنەريا-تەحنولوگيا سالاسىندا جۇرگەن كاسىپكەرلەرىمىز تاعى باسقا تولىپ جاتقان ءىستىڭ كوزىن مەڭگەرگەن ازاماتتارىمىز تابىسىن شەتەلدە ساقتايدى. ولار ەل ەكونوميكاسىنا كۇدىكپەن قاراعاننان كەيىن وسىلاي ىستەپ وتىر. تابىستارىن شەتەلگە الىپ كەتۋ ارقىلى ولار وزگە ەلدىڭ ەكونوميكاسىن وركەندەتىپ جاتقاندارىن اڭعارمايدى.

بۇل رەتتە ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ:

– بۇل جەردە بىزگە قاجەتتىسى دە وسى كاپيتالعا امنيستيا جاريالاۋ ەدى. بۇل ءۇردىس شەتكە كەتكەن قارجىعا شەكتەۋ قويۋۋى ءتيىس. بۇدان بىلاي ءبىز تۇرىكتەر ءتارىزدى شەتكە كەتەتىن قارجى 1 ملن دوللاردان اسسا دابىل قاعۋىمىز كەرەك، – دەيدى.

ابزالىندا ءبىز ەل ەكونوميكاسىنىڭ وركەندەۋىنە بىردەن-بىر سەپتىگىن تيگىزەتىن سالا ورتا بيزنەس ەكەنىن ءجيى قاۋزايمىز. ال ەندى وسى ەل بيزنەسىنىڭ وركەندەۋىنە قاتىستى ءسوز ەتسەك، سوڭعى جىلدارى ەكونوميكاداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى ءىجو-نىڭ 17 پايىزدىق دەڭگەيىندە توقتاپ تۇر. بۇعان قاتىستى وتاندىق ساراپشىلار كاپيتالدى امنيستيالاۋ ارقىلى وسى مەجەنى دە ىلگەرلەتۋگە بولاتىنىن العا تارتادى.

– ناق قازىردە كاپيتالدى امنيستيالاۋ ارقىلى ءوز ەكونوميكاسىنا قۇيىلاتىن ينۆسەتيسيانى بىرنەشە ەسەلەپ وتىرعان ەلدىڭ ءبىرى – يتاليا. ەۋروپا، تۇركيا ەلدەرىندە دە كاپيتالدى امنيستيالاۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ وتىرادى. بىزدە بۇل شارا 2001 جىلى جۇرگىزىلدى. ول كەزدەرى ەل ەكونوميكاسىنىڭ كولەڭكەلى اينالىمى شامامەن 25-35 پايىزدى قۇرادى. 2001 جىلعى امنيستيسيا بارىسىندا ەلگە 367،8 ملرد تەڭگە قايتارىلعان بولاتىن. ال ءقازىر ەلدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ باسەكەلەستىك اياسى كەڭەيدى. باعدارلامالاردى، ءتۇرلى جوبالاردى جاساۋ ارقىلى ەلدەگى ىسكەر ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى شەتەلدىك نارىققا شىعا باستادى. ءتىپتى ولاردىڭ ءبىرازى قارجىلارىن شەتەلدە ساقتايتىن بولدى. وسىنى ەسكەرسەك، راسىمەن دە كاپيتالعا امنيستيا جاريالانعانى دۇرىس. بۇل ءۇردىس قارجىلارىن شەتەلدە ساقتايتىن ازاماتتارعا وتاندىق ەكونوميكانى كوتەرۋگە ىقپال ەتەدى. شەتەلدە زاڭسىز قارجى ساقتاپ، كولەڭكەلى ەكونوميكاعا جول بەرگەنشە ونى زاڭداستىرىپ، ەلدەگى تۇرالاپ جاتقان سالالارعا ينۆەستيسيا قۇيىلسا وڭدى ەمەس پە؟ سوندىقتان ءوز باسىم مۇنى قۋاتتاۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. مىسالى، بىزدەگى الپاۋىتتار قازاق جەرىنىڭ ارقاسىندا شىلقىعان بايلىققا قول جەتكىزىپ، قازاق جەرىنىڭ بايلىعىن يگەرۋ ارقىلى قىرۋار قارجىنى اينالىمعا سالىپ جۇرگەن ىسكەر ازاماتتار وسى امنيستيا ارقىلى ەلگە قارجى اكەلۋى ءتيىس. ولار شەتەلدەن قوماقتى قارجىعا ساراي سالادى، ءۇي الادى. ال نەگە سول قارجىنى وتاندىق ينۆەستيسياعا سالماسقا؟! تابىستارىن شەتەلگە الا قاشاتىندارعا شەكتەۋ بولۋ ءۇشىن اۋقاتتى ازاماتتارعا ازاماتتار تابىس دەكلاراسياسىن جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك. ولار شەتەلدىك قارجىلارىن قوسا زاڭداستىرىپ، ونى ەلگە اكەلۋى ءتيىس، – دەيدى ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ

قارلىعاش زارىقحان قىزى