ءقازاقتىلدى ينتەرنەت-سايتتاردىڭ الەمىندە ۇلكەن رەزونانس دەۋگە تۇرارلىق ءبىر كوز سۇيىندىرەر، كوڭىل قۋانتار وقيعا ءجۇرىپ جاتىر. بۇلاي دەۋگە تولىق نەگىز بار، ەلەكتروندى باسىلىمداردى توڭكەرىستىرىپ وتىرىپ، قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ «كۇلتەگىن» اتتى سايتىن ۇشىراتتىق. ءبىزدى قىزىقتىرعانى، ارعى بەتەتگى اعايىنداردى نە ويلانتادى، نە تولعانتادى دەگەن كادىمگى سۇراق ەدى. قۋانارلىعى، اعايىندارىمىز قازاقستاننىڭ بارلىق اقپاراتىن وزدەرىنە اۋدارىپ، «توتەشەگە ءتارجىمالاپ» ۇسىنىپ وتىر ەكەن. سەنىمى مىعىم، ءبىر-بىرىن قاپىسىز تۇسىنەتىن، اقپاراتتىق بىرلىگى كۇشتى ەلدىڭ بولاشاعى دا زور. دەمەك، ول مۇددە قازاقتا بار ەكەن. قارا ورمانداي 2 ميلليون قانداسىمىز قاڭتارىلىپ قاراپ جاتپاپتى، ەلدەگى ءاربىر جاڭالىققا ەلەڭدەۋلى. جامانشىلىعىن جاسىرىپ، جاقسىلىعىن اسىرۋعا تىرىسادى اتامەكەننىڭ. مۇنى وسى جاقتان اعىلعان ءاربىر حابار-وشارعا قالدىرعان لەبىز-لەپەستەرىنەن بايقادىق. شۇكىر! عازيزلەنگەن ويىن عالامتور ارقىلى جۇرتشىلىققا پاش ەتۋدە. سونىڭ ءبىرى، بالكىم بىرەگەيى جارقىن ەسىمدى ازاماتتىڭ «موسكۆا ساپارىنان ەستەلىكتەر» اتتى ساپارناماسى. بۇگىنگە شەيىن بۇل جولجازبا 561 670 (بەس ءجۇز الپىس ءبىر مىڭ التى ءجۇز جەتپىس) رەت وقىلعان ەكەن. ايدىك وقيعا دەپ اسپەتتەگەنىمىز سوندىقتان. بۇرىن-سوڭدى ينتەرنەت سايتتاردا ءدال مۇنداي قىزۋ پىكىرگە ۇيتقى بولعان بىردە-بىر ماقالا نەمەسە شىعاما بولماعان شىعار قازاق باسىلىمدارىندا... جازىلعانىنا ەكى جىلدان اسقان بۇل شىعارما (كۇندەلىكتەر، ساپارنامالار، وي-تولعامدار) ءالى دە ءوز وقۋشىلارىن ىنتىقتىرۋمەن كەلەدى. جارقىن نە جازسا دا، قاي تاقىرىپتا تولعاتسا دا وزىندىك پرينسيپ-تۇجىرىمىنان قايتپاي، ءوز ويىن ناقتى دالەلدەي بىلەدى ەكەن. ونىڭ ءارتۇرلى تاقىرىپتاعى تولىمدى تولعانىسىن بىرەۋلەر قولداسا، ەندى ءبىر وقىرماندار شوعىرى مۇلدەم كەرەعار پىكىر ايتادى. تۇجىرىپ ايتقاندا، تالاس-تارتىس تولاستاماي تۇر. جارقىننىڭ بۇل جازباسىن كوركەم ءماتىن دەۋ قيسىنسىز، ءبىراق ينتەرنەتتىك ادەبيەتتىڭ ءبىر ۇلگىسى دەۋگە بولاتىنداي. ەڭ باستىسى، مۇندا قاتىپ قالعان تاقىرىپ، وي شەكتەمەلىك، مازمۇن قۋالاۋشىلىق جوق. ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىن، كۇندەلىكتى كورگەن-تۇيگەندەرىن وقىرمانعا ۇسىنادى. ال اۆتورعا، ونىڭ جازبالارىنا ريزالار دا، ريزا ەمەستەر دە ءوزىنىڭ پىكىرىن تۇششىمداپ جەتكىزەدى، كەرەك دەپ تاپسا اۆتور ولارعا ءوز كوزقاراسىن بايانداپ، قايتارما جاۋاپ قاتادى. اۋەل باستا، ءوزىنىڭ جەكە كاسىبىنە وراي موسكۆاعا بارعان بايانىن ادىپتەگەن اۆتور، بىرتە-بىرتە تاريحقا، ۇلتتىق بولمىسقا، ءدىني تانىمعا ءۇڭىلۋدى قۇپ كورگەن. قىتايداعى قازاقتاردىڭ تاعدىر-تالايىن اتامەكەن قازاقستانمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، «بۇرىن كىم ەدىك، بۇگىن كىمبىز، ەرتەڭ كىم بولامىز؟» دەگەن «تابىتتاي اۋىر» سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن. ءوزىنىڭ جازبالارىنا ۇڭىلگەنىمىزدە بىلگەنىمىز، اۆتور ونشاقتى جىل بۇرىن قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، ەلگە تۋ قاداعان ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ ءبىرى. ءسوز ورايى كەلگەندە ارعى بەتتەگى قانداستارعا ميلليارد قىتايعا جەم بولماۋ، قور بولماۋ ءۇشىن اتامەكەنگە ات باسىن بۇر دەگەن ۇران تاستايدى. «سەنىڭ ءتۇپ مەكەنىڭ، ەكى دۇنيەدە جالعىزىڭ – قازاقستان! بۇگىنگى قىتايدىڭ جىلتىراق ساياساتىنا الدانبا، اربالما! ءتۇپ مەكەنىڭە تۋىڭدى تىك!!!» دەگەن ۇلتشىل ۇرانىن ورتاعا سالىپ، جانە بۇل ويىن ناقتى دالەل-فاكتىلەرمەن تۇزدىقتايدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، مۇنداعى جارقىن بۇركەنشىك ەسىم ەكەندىگى. ءوزىنىڭ ساپارنامالارىنا قاراعاندا، اعىلشىن، جۇڭگو، ورىس تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن ءارى ءىرى حالىقارالىق ساۋدالارعا قاتىسىپ جۇرگەن ىسكەر ازامات كورىنەدى. مۇنداي «جاسىرىنباق» جاعداي وقۋشىسىن ودان ارمەن قىزىقتىرا تۇسەتىنى جانە بەلگىلى. ساپارنامانى ۇزبەي وقيتىن ءبىر وقىرمان: «مىڭ ءبىر ساپار» دەپ ات قويىپتى. ولاي دەيتىن ءجونى بار ەكەن. اۆتور «مەن» بىردە موسكۆادا، ەندى بىردە پەكيندە، شانحايدا، گونگ-كونگتە، تاعى ءبىر كەزدە استانا مەن الماتىدا – الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە جۇرەدى. سونداي-اق داڭقتى شاھارلاردىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنەن، ىشكى-سىرتقى الەمىنەن ناقتى مىسالدار كەلتىرەدى. ونداعى سالت-سانا، تۇرمىس جاعدايى، ەلدىك مىنەزى، ۇلتتىق بولمىسى دەيسىز بە، بارىنە ءجىتى ۇڭىلەدى. «مىڭ ءبىر ساپار» دەسە، دەگەندەي-اق... قورىتا ايتقاندا، بۇل ساپارنامالار ءقازاقتىلدى سايتتاردىڭ جۇمىس ءونىمىن، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن كورسەتەدى. ءاربىر وقىرمان جارقىنداي ساۋاتتى، ءبىلىمدى، قازاق مۇددەسىنە قاتىستى ءاربىر ىسكە نەمقۇرايلى قارامايتىن ۇلتشىل بولسا، ەلدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بيىكتەي تۇسەرى داۋسىز. ينشاللا، سولاي بولعاي! تومەندە سول ساپارنامالاردان ءۇزىپ الىپ، بىرەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. ارينە، اۆتوردىڭ ەكى جىلدىق جازباسىن تۇگەلىمەن قوپارىپ، قوتارىپ، ىشىنەن ءىنجۋىن تەرۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىز شىمىر ەتكىزەرلىك بىرەر ءتۇيىنىن تاستادىق ورتاعا. قالعانىن الداعى ۋاقىتتا ىقشامداپ ۇسىنارمىز...

*** ورىستار قىزىق حالىق. بىلاي قاراساڭ، ورىس-ورىس دەپ، ورىسسىز تاڭ اتىپ، كۇن باتپايدى. ومەشەگى ۇزىلە ايقايلاپ، بودانىنا تۇسكەن بارشا بۇراتانا حالىقتاردى ورىستاندىرىپ، شوقىندىرىپ جانتالاسقان جۇرت. دەگەنمەن كەڭەستىك كەزەڭنىڭ الدىندا دا، ارتىندا دا ورىستىڭ بيلىگىن، جىلىكتىڭ مايلى باسىن ەۆرەيلەر ۇستاعانى شىندىق بولاتىن. مەنىمەن جۇمىس جاساپ جۇرگەندەر دە تۇتاس ەۆرەي ەدى. جەبىرەيلەردىڭ زىميان قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايدى. ءبىراق، كەڭەس وداعىنىڭ بارلىق ەۆرەيلەرىنە ورتاق ءبىر قاسيەت بار بولاتۇعىن. مەيلى رەسەي فەدەراسياسى بولسىن نەمەسە باسقا رەسپۋبليكالار دا بولسىن، مۇنداعى ەۆرەيلەر وزدەرىنىڭ ەۆرەي ەكەندىگىن اسا ءبىر ساقتىقپەن جاسىراتىن. ...كۇن كوسەم اتانعان تاقىرباس شال لەنيننىڭ ءوزى پاتشالىق رەسەيدى جەر جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن اباقتى دەگەنىمەن، ءوزى جانە ءوزىنىڭ ءىزباسارلارى ونان دا ۇلكەن تۇرمە، ءزاۋلىم زيراتتىق، شىڭىراۋ زىندان سوققاندىعىن كوزى اشىق قاۋىمنىڭ بارلىعى بىلەدى.

*** ...ءبىر عانا افريكانىڭ وزىندە، قارا زاڭگىلەردىڭ اتا مەكەنىندە، باياعىدا فرانسيانىڭ قۇلدىعىنا ءتۇسىپ، قۇلدىق قامىتىن كيگەنىمەن، سوڭىرا الا ەگەمەندىگىن العان نەمەسە جارتىلاي ەگەمەن ەل بولعان كەي ەلدەر، بۇل كۇندە، سول وزدەرىن وتارلاعان فرانسۋزداردىڭ ءتىلىن ءالى دە قولدانىپ كەلەدى. دەنەنىڭ قۇلدىعىنان سانانىڭ قۇلدىعى، ءتاننىڭ قۇلدىعىنان جاننىڭ قۇلدىعى «باياندى» بولارىن ەرتەدە-اق بىلگەن فرانسۋزدار وتارىنداعى جۇرتتى فرانسۋزداندىرۋعا بارىن سالعان-اق ەكەن! الجير، ماراككو، كامەرۋن، تۋنيس سىقىلدى ەلدەر وسىنىڭ قاتارىندا. وسى تەكتەس، فرانسۋز بولماعانىمەن، فرانسۋزشا ويلاپ، فرانسۋزشا سويلەيتىن افريقا ەلدەرى قانشاما؟! ال، بەلگيا، شۆەيساريا، ليۋكسەمبۋرگتەردە فرانسۋز ءتىلى زاڭدى تۇردە مەملەكەت ءتىلى قاتارىندا قولدانىلادى. قاي جاعىنان قاراساڭ دا، فرانسۋز ءتىلىنىڭ جاعدايى قازىرگى قازاق تىلىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن دەڭگەيدە جاقسى. ءبىراق، سونداي مىقتى بولا تۇرا اعىلشىن تىلىنەن «جەڭىلگەن» بۇل ءتىلدىڭ جاناشىرلارىنىڭ بايبالامى قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرلارىنان الدەقايدا كۇشتى. ال، ءبىز بولساق، جاستىقتى بيىك قويىپ، قالعىپ-مۇلگىپ وتىرمىز....اللا ساقتاسىن!

*** اباي دا، بايتۇرسىنوۆ دا، ابايدىڭ تۋىسقانى، عۇلاما شاكارىم دە، ىبىراي التىنسارى دا، ونان سوڭعى الاش وردا زامانىنداعى بارشا الاششىلدار دا تۇتاسىمەن ۇلتقا تۇتقا بولاتىن تۇلعالار بولا الۋىنىڭ جالعىز سەبەبى – ولار تازا مۇسىلماندىق جولمەن تاربيە الىپ، تازا مۇسىلماندىق پارىزىن وتەپ، مۇسىلماننىڭ تىرلىگىن جاساعاندار بولاتۇعىن. مۇسىلمان ءۇشىن وتانىن قورعاۋ، حالقىن دۇرىس جولعا سالۋ پارىز ەدى. ال، ونان سوڭعى قۇدايسىزدانعان زاماننىڭ ىلگەرىندى-كەيىندى بارلىق عالىمى مەن جازۋشىسى، اقىنى جوعارىداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ قاسىندا، ولارمەن سالىستىرعاندا، بەينە، تەلەگەي تەڭىز قاسىنداعى كولشىكتەي عانا، تاياز، ساياز نەمەسە اسپانمەن تالاسقان اسقار تاۋدىڭ قاسىنداعى توبەشىكتەي...