قوناقتا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ جۋرناليستيكا جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ ستۋدەنتتەرى: جاقسىلىق قازىمۇرات، قوزىباي قۇرمان، نۇرتاس تۇرعانبەك ۇلى، شەرحان تالاپ، ايبول يسلامعالييەۆ، اسلان تىلەگەنوۆ، ومىربەك سانسىزبايەۆ، بەكزات سماديار، ءارىبي الىبەك.
– «جاستاردىڭ ادەبيەتكە كەلۋى – جانكەشتىلىك» دەپ ەدى بەلگىلى جازۋشى ديداحمەت ءاشىمحان ۇلى. سىزدەردىڭ «جانكەشتى» بولۋلارىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟ الدە جۇرەكتەرىڭىزدەن ولەڭ ءوزى تۋلاپ شىعا ما؟ اسلان تىلەگەنوۆ: پەندە بولعان سوڭ ادام باسىنان نە وتپەيدى؟ ومىردە نەشە ءتۇرلى جايتقا كەزدەسەمىز، بىردە كوڭىلىڭ وسسە، ەندى بىردە وشەدى دەگەن سەكىلدى. سونداي ءبىر سەزىمىمىزدى ولەڭ تىلىمەن جەتكىزۋگە تىرىسامىن. «ءار ادامنىڭ ىشكى سىرى، بەرىك قويما ساقتالعان. سول قويمانىڭ ءبىر تۇكپىرىن،دوستىڭ دوسى-اق اقتارعان» – دەپ ساكەن اقىن جىرلاعانداي، اقىننىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ سىرلاسى، سىر ساندىعىڭدى اقتاراتىن دوستىڭ دوسى – پوەزيا، باس تاقىرىبىمىز – ماحاببات.
قوزىباي قۇرمان: باسپا بەتىنە شىعارىپ، ءوندىرتىپ ولەڭ جازىپ جاتقانىمىز شامالى. مەنىڭشە، ادەمى ولەڭدەر جازۋ ءۇشىن ءار اقىننىڭ جۇرەگىندە وزىندىك مۋزاسى، ءتۇيسىنۋ سەزىمى بولۋ كەرەك. گەتەنىڭ ايتقانىنداي، جەر بەتىنە تۇسەتىن ەڭ العاشقى جارعىشاق ساۋلە ەڭ الدىمەن اقىننىڭ جۇرەگىنە تۇسەدى.
شەرحان تالاپ: مەنىڭ ويىمشا، مۇنداي سۇراققا ەلىنە تالاي جىل پوەزيامەن سۋسىنداتىپ، كەمەلدەنگەن اقىن جاۋاپ بەرسە جاراسار ەدى. پوەزياعا ەندى قالام سەرمەپ جۇرگەندىكتەن، كوبىنە ىشكى تولعانىسىمدى اشىپ ايتقىم كەلمەيدى. «مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا» – دەپ حاكىم ابايدىڭ ايتقانىنداي، ءار اقىننىڭ ءوز قۇپياسى بار. اقىننىڭ ىشكى تولعىنىسىن بىلگىسى كەلگەن ادام ولەڭدەرىن وقىپ، ولەڭىنەن ءتۇسىنسىن، وزىنشە وي ءتۇيسىن.
– قازىرگى جاستار پوەزياسىنىڭ تاقىرىپ اياسى قانداي؟ قاي تاقىرىپتارعا كوبىنە-كوپ قالام تەربەيسىزدەر؟
شەرحان تالاپ: جاستار پوەزياسىنىڭ ورتاق تاقىرىبى ماحاببات قوي. بۇلاي بولۋى زاڭدىلىق تا.
اسلان تىلەگەنوۆ: تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىش.
جاقسىلىق قازىمۇرات: اڭساۋ، ساعىنۋ سەزىمدەرىنەن تۋعان ولەڭدەر.
شەرحان تالاپ: بايقايمىن، قازىرگى اقىنداردا پەسسيميستىك سارىن باسىم.
قوزىباي قۇرمان: ءسوزىڭنىڭ جانى بار. ۇستازىمىز كاكەن قامزين ايتقانداي، ءار ادام نە جازسا دا، ءوز تۇرعىسىندا جازۋ كەرەك. ياعني جاس بولساڭ، جاستىق شاقتى، ماحابباتتى، جۇرەكتەگى ساعىنىشتى جىرلا دەگەنى. مۇنى ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكىزىپ بارىپ ءتۇسىندىم. بىردە ءومىر تۋراسىنداعى ءبىر ولەڭىمدى جاسى ۇلكەن اقىن اعاعا وقىتتىم. سوندا ول كىسىنىڭ ماعان ءومىردىڭ ىستىعى مەن سۋىعىن، بۇرالاڭ-بۇلتارىستارىن كورمەگەندىكتەن ءومىر تۋرالى ءپالسافالىق ولەڭ جازۋعا ەرتە ەكەندىگىن ايتىپ، ەسكەرتكەنى بار ەدى. حاكىم ابايدىڭ شىعارمالارىنا ۇڭىلسەك، ورتا جاستان اسقان كىسىگە سىرلاسى سەكىلدى بولىپ كورىنىپ، ءومىردى سان ءتۇرلى ەتىپ قۇبىلتادى عوي. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، ءار بۋىننىڭ وزىنە لايىقتى بولمىس-بىتىمىنە، ساناسىنا ساي ولەڭى بولۋى كەرەك. بۇگىنگى جاستار پوەزياسىنا ايتىلار سىننىڭ ءبىرى – تورىعۋشىلىق كوپ. شەتەل ادەبيەتىنىڭ اسەرى شىعار، ماعان قازاققا ءتان، جىراۋلار پوەزياسىنا ءتان ەرەكشەلىكتەر ىسىرىلىپ قالعانداي كورىنەدى.
– بۇل مودەرنيزمگە قارسى بولعانىڭىز با؟
– وسى زامانعا لايىقتاپ جازۋ دا كەرەك شىعار. ءبىراق ءقازىر كوبىنە كوپ تۇسىنىكسىزدىككە ۇرىنىپ جاتادى.
– جاس اقىندار زامان مەن قوعام شىندىعىن قالاي قوزعاۋدا؟ جاستار پوەزياسىندا قۇيقا شىمىرلاتار شىندىق بار ما؟
جاقسىلىق قازىمۇرات: قاي زاماندا ءومىر سۇرسە دە، اقىننىڭ زامانعا قاراتىپ ايتار ءسوزى بار. بىزگە دەيىنگى سان اقىن زاماندى وزىنشە جىرلادى. ءبىر قاراعاندا اقىن ءوز زامانىنا جات بولىپ كورىنەدى. نە زامانىنان وزىپ تۋادى، نە كەيىن قالادى.
شەرحان تالاپ: جاقسىلىقپەن تولىق كەلىسەمىن. مۇرات اعامىز:
«ورتە مەنى ءتۇننىڭ قىزىل كىرپىگى،
جانىپ-جانىپ كۇل بوپ تىنام ءبىر كۇنى.
زاتى بولەك بەزبۇيرەك بۇل عاسىردا،
اقىن بولىپ ءومىر ءسۇرۋ كۇلكىلى»، – دەيدى. نەگە ولاي دەيدى؟ سوندىقتان زاماننىڭ شىندىعىن بىزدەر جىرلاعانمەن دە، ونى ءتۇسىنىپ، قۇلاق تۇرەتىن ادام جوقتىڭ قاسى.
جاقسىلىق قازىمۇرات: اقىننىڭ قادىرسىزدىگى وتپەلى كەزەڭنىڭ «ناتيجەسى» نەمەسە تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى پوەزيانىڭ قۇلدىراۋىنان شىعار. توقسانىنشى جىلدارداعى قازاق پوەزياسىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنىڭ كوشە ادەبيەتىن قالىپتاستىرعاندارىن ايتادى. نەگە؟ ويتكەنى، ول كەزدەگى تۇرمىس جاعدايى سىن كوتەرمەيتىن ەدى. ودان كەيىنگى ەرلان، ءتوقتارالى، اقبەرەندەر كوشەدە تۇنەمەسە دە، بالكوندا ءجۇرىپ تە ولەڭ جازدى. ال تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلىندا، شۇكىر، ءبىراز نارسە رەتكە كەلتىرىلىپتى. قازىرگى جاس اقىنداردىڭ جاعدايى جامان دەپ ايتا الماس ەدىم. «جاس تولقىن» جيناعىنىڭ ءوزى بۇرىنعىداي الماناح ەمەس، تەك ءبىر اقىنا عانا ارنالادى. ياعني اقىننىڭ ءبىرىنشى ماقساتى كىتابىنىڭ شىعۋىنا مۇمكىندىك بار. ءبىر قاراعاندا اقىندىقتىڭ ءداۋىرى قايتا جۇرەتىن سياقتى كورىنەدى ماعان. ءبىر عانا مىسال، ۇلكەن توي-تومالاقتار اقىنسىز، اقىننىڭ ولەڭىنسىز وتپەيتىن بولدى.
– بۇل اقىندارعا جاعداي جاسالىپ دەگەن ءسوز عوي...
جاقسىلىق قازىمۇرات: سولاي ما دەگەن ويدامىن. اقىندارعا كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. جىگىتتەر، وسى جايدى وزدەرىڭىزدەن سۇراعىم كەلەدى. مىسالى، شەرحان اقىن، ءوزىڭىز بىلتىر قاسكەلەڭدە وتكەن ءمۇشايرادان نوۋتبۋك ۇتىپ الدىڭىز. جۋرفاكتاعى ءمۇشايرادان ۇيالى تەلەفون ۇتىپ الدىڭىز. ورالداعى ءمۇشايرادان قالتاڭىزعا 50 مىڭ ءتۇستى. پايداڭىزعا جاراتتىڭىز عوي؟ مۇنىڭ بارلىعى – سىزگە ماتەريالدىق تىرەك. شابىتىڭىزعا – قامشى. وسىدان كەيىن ءسىز زامانىمنان تارشىلىق كوردىم دەگەن سەكىلدى دۇنيەلەردى قالاي ايتا الاسىز؟ وقىرمانسىز قالام دەپ تە قورىقپايسىڭ. بۇگىنگى عالامتور زامانىندا ادەمى ولەڭ جازىپ، «م-اگەنتتەگى» شاعىن بلوگىڭا جاريالاشى، قانشاما ادام وقيدى ەكەن؟! الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ دە مۇمكىندىگىن پايدالانا بەر!
ايبول يسلامعالييەۆ: اقىن ولەڭدى سىيلىق، ءۇشىن نە باسقا ءۇشىن جازباۋى كەرەك قوي. اقىننىڭ دارەجەسىن مۇشايرامەن ولشەۋگە بولمايدى.
جاقسىلىق قازىمۇرات: ماسەلە وندا ەمەس. كەڭەس وداعىندا حالىققا ءۇي بەرىلسە، سونىڭ ىشىندەگى اقىن-جازۋشىلارعا 20مەتر/كۆ ارتىق بەرىلىپتى. جاقىنعى جىلدارى دا جازۋشىلار وداعىنداعى ەڭ سوڭعى ءبىر بۋىنعا ءۇي بەرىلدى. ياعني اقىنداردىڭ دارەجەسى كۇن ساناپ كوتەرىلىپ كەلە جاتىر دەۋگە بولادى.
قوزىباي قۇرمان: بۇگىنگى پوەزياعا كوڭىل بولىنبەيدى دەگەنگە كەلىسپەيمىن. قولداۋ بار. وتكەندە عانا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى نۇرلان ورازالين ءاربىر جارىققا شىققان كىتاپقا قالاماقى تولەنەتىنىن ايتقان بولاتىن.
– سىزدەردىڭ اڭگىمەلەرىڭىزدىڭ اۋانى اقىندار ماتەريالدىق جاعدايىن تۇزەپ السا عانا جاقسى ولەڭ جازادى دەگەنگە سايا ما، قالاي؟
جاقسىلىق قازىمۇرات: اقىن رۋحاني كەمەل بولۋى ءۇشىن، ونىڭ زاتتىق دۇنيەسى تۇگەل بولۋى كەرەك قوي. سوندا عانا اقىننىڭ بار ىنتاسى پوەزيادا بولادى. تيىن قۋىپ كەتۋدەن اۋلاق بولادى دەگەن ويمەن ايتىلدى.
– ارينە، اقىننىڭ ماتەريالدىق جاعدايى جاقسى بولۋى قۋانتارلىق جايت. ءبىراق، سوعان وراي پوەزياسىنداعى شىندىق تۇنشىعىپ قالادى دەپ ويلامايسىزدار ما؟
نۇرتاس تۇرعانبەك: ول ەندى اقىننىڭ ىشكى تۇيسىگىنە بايلانىستى.
ايبول يسلامعالييەۆ: العاش الماتىعا تابانىم تيگەندە، جۇماققا كەلگەندەي كۇيدە بولدىم. جازۋشىلار وداعىن كورۋگە اسىعىپ، ەرەكشە ءبىر دۇنيە كۇتتىم. ءقادىر اقىننىڭ «ءيىرىمىن» وقىپ، وداقتى جۇماققا بالادىم. ال قازىرگى وداقتا سول مەن ەلەستەتكەن اتموسفەرا جوق سەكىلدى. كوز الدىما وداقتى قايناپ جاتقان تىرشىلىك، جاقسى-جايساڭداردى كورۋگە بولاتىنداي ەتىپ ايتار ەدى اعالار. الايدا ءقازىر مەنىڭ قيالىمداعى وداق پەن ومىردەگى وداق ەكەۋى ءارتۇرلى سەكىلدەنىپ كەتتى.
– قازىرگى جاس اقىنداردىڭ ولەڭدەرىندە يدەولوگيالىق تۇتاستىق، ۇقساستىق بار ما؟
جاقسىلىق قازمىمۇرات: پوەزيادا، جالپى ادەبيەتتىڭ دامۋىنا سەنزۋرانىڭ قوسار ۇلەسى كوپ. نەگە دەسەڭىز، سەنزۋرانىڭ قاتال تەگەۋرىنى سول كەزدەگى شىندىقتى تۋرا ەمەس، استارلى ايتۋعا ماجبۇرلەدى. شىعارماشىلىق ادامدارى قيىننان قيىستىرىپ، شىندىقتى جەتكىزۋگە ۇمتىلدى. بۇل پوەزيانىڭ كوركەمدىك دارەجەسىن ارتتىرعان ەدى. مىسالداپ كەلتىرۋ، تەڭەۋدى قيسىندى پايدالانۋ دەگەن سەكىلدى ۇتىمدى تۇستارى بولدى. ال قازىرگى كەزدە اشىق ايتۋ جۇتاڭدىققا، ويدىڭ تايازدىعىنا اپارىپ، پوەزيانى ءبىراز سولعىنداتتى.
اسلان تىلەگەنوۆ: قازىرگى جاستاردىڭ شىعارمالارىندا يدەولوگيا بار دەپ ايتۋ تىم اسىرا ايتقاندىق. قۇدايعا شۇكىر، ەركىندىك بار.
ايبول يسلامعالييەۆ: پوەزياعا ساياساتتى ارالاستىرۋ دۇرىس ەمەس.
شەرحان تالاپ: وتكەندە «دا، كازاحستان» جۋرنالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جاراس سارسەك اعامىزبەن كەزدەسۋ بولدى. قازىرگى اقىنداردىڭ كوپشىلىگى قاتىستى. جاس اقىندار دا باردىق. سوندا جۋرناليستەر تاراتىپىنان «نەگە اقىندار وتكەندەگى جاڭاوزەن وقيعاسى سەكىلدى ناۋقاندىق تاقىرىپتى جىرلايمايدى» دەگەن سۇراق تۋىندادى. اقىندار شەت قالىپ، ءۇن قوسپادى دەگەن ءمىن تاعىلدى. مەنىڭشە، ولەڭدى ناۋقاندىق تاقىرىپقا ارناۋعا ۇرىنباۋ كەرەك.
بەكزات سماديار: احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقانداي، ولەڭدى اقىن بولۋ ءۇشىن جازباۋ كەرەك، ولەڭ تەك قازاقتى جاقسىلىققا باستاۋ ءۇشىن، حالىققا بىرنارسە بەرسەم دەگەن ويمەن جازىلۋى كەرەك. اقىنى حالقىنىڭ ءۇنىن ايتا الماسا، ونىڭ نەسى اقىن؟
جاقسىلىق قازىمۇرات: جىراۋلار پوەزياسى دا، زار زامان اقىندارى دا شىندىقتى شىرقىراتىپ ايتتى. ال بۇگىن شىندىقتى ايتساڭىز، داپ-دايىن وپپوزيسيونەر بولىپ شىعا كەلەسىز.
نۇرتاس تۇرعانبەك: پوەزيا ومىرشەڭ بولۋى كەرەك. ايتالىق، پۋبليسيستيكانى ولەڭمەن جازدىق دەلىك. ءبىراز جىل وتكەن سوڭ ونىڭ ەشكىمگە دە كەرەگى بولماي قالادى. ءوتىپ كەتكەن پروبلەمانىڭ كەيىنگى ۇرپاققا نە قاجەتى بار. ول كەزدەگىلەر باسقاشا ءومىر ءسۇرۋى، ومىرگە كوزقاراستارى دا باسقاشا بولۋى مۇمكىن.
ءارىبي الىبەك: بۇگىنگى اقىنداردىڭ ىشىندە مەن م.شاحانوۆتى جاقسى كورەم. ءبىزدىڭ زاماننىڭ جىراۋى دا، باتىرى دا مۇحتار. مىسالى، ايماۋىتوۆشا ايتساق، ءوزىنىڭ مۇڭىن حالىقتىڭ زارى رەتىندە كورسەتكىسى كەلەتىن اقىندار دا بار. ونىڭ جانىندا مۇقاڭدىكى حالىققا كەرەك ولەڭ. پۋبليسيستيكا مەن پوەزيا ەكى ءتۇرلى دۇنيە بولسا دا، پروبلەمانى ولەڭگە وزەك ەتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سول ارقىلى قازاق يدەولوگياسىن بىزدەر قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك.
ايبول يسلامعالييەۆ: تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە اقىندارعا ەركىندىك، ءسوز بەن شىعارمالىشىق بوستاندىعى بەرىلدى. الايدا ءبىز وسى ەركىندىكتى ورنىمەن قولدانىپ ءجۇرمىز بە؟ بەكزاتتىڭ پىكىرىمەن كەلىسەمىن، ەگەر اقىن حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاماسا، ول نەسىنە اقىن؟
ازىرلەگەن جانيا ابدىبەك
پىكىر قالدىرۋ