«حاباشي» جاماعاتىن وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى ەفيوپيالىق ءدىني ۋاعىزشى مۇحاممەد ابدۋللاح ءال-حاراري قۇردى. ول 1910 جىلى ەفيوپيانىڭ حارار قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. مۇحاممەد ابدۋللاح ءال-حاراري 1950 جىلى ليۆانعا قونىس اۋداردى. ليۆانداعى ءبىلىم ورداسىندا ءدىني پاندەردەن دارىستەر وقىپ ءجۇرىپ 1983 جىلى «يسلامي قايىرىمدىلىق جوبالار قاۋىمداستىعى» (دجام’ييا ءال-ماشاري’ ءال-حايرييا ءال-يسلامييا) اتتى ءدىني ۇيىمنىڭ نەگىزىن قالادى. ونىڭ نەوحاريجيتتىك (ۋاحاببيلىك) قوزعالىستارعا قارسى كوقاراستارى جۇرتشىلىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جاقتاۋشىلارىنىڭ سانى كۇرت ءوستى. مۇحاممەد ابدۋللاح ءال-حاراريدىڭ ۋاحابيزم ءىلىمىن تەرىستەيتىن جانە يسلام دىنىنە قاتىستى كوپتەگەن ەڭبەكتەرى بار. ولار:

«شارحۋ الفياتي س-سۋيۋتي في مۋستالاحي ل-حاديس»؛
«كاسيداتۋن في ل-يتيكادي تاكاۋ في سيتتينا بايتان»؛
«اس-سيراتۋ ل-مۋستاكيم في ت-تاۋحيد»؛
«اد-داليلۋ ل-كاۆيم اليا س-سيراتۋ ل-مۋستاكيم في ت-تاۋحيد»؛
«بۋگياتي ت-تاليب ليماريفاتي ل-يلمي د-ديني ل-ۆادجيب»؛
«ات-تاككۋبۋ ل-حاسيس اليا مان تاانا فيما ساححا مينا ل-حاديس».

مۇحاممەد ابدۋللاح ءال-حاراري 2008 جىلى قايتىس بولعان سوڭ حاباشي جاماعاتىنا ونىڭ ءىزباسارى نيزار ءال-حاليابي جەتەكشىلىك جاسادى. نيزار ءال-حاليابيدىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ناتيجەسىندە حاباشي جاماعاتى ليۆان، مىسىر، يوردانيا، سيريا جانە ت.ب. اراب ەلدەرىنە تارالدى. ءتىپتى، ەۋروپانىڭ ءبىرقاتار ەلدەرى مەن اقش-تا دا ەرەكشە قارقىن الدى. ءتىپتى، حاباشي جاماعاتى پوستكەڭەستىك ەلدەرگە تاراپ ۇلگەرگەن. ماسەلەن، قىرىم اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءمۋفتيى احماد تاميم وسى حاباش جاماعاتىنىڭ وكىلى بولىپ سانالادى.

حاباشي جاماعاتى وزدەرىن فيقھتا – شافيعي، اقيدادا – ءاشعاري، سوپىلىق ءىلىم بويىنشا ريفايي مەن قاداري جولىن ۇستاناتىنىن ايتادى. ءبىراق، سەنىم ماسەلەسىندە حاباشي ۇستانىمدارى ءاشعاري اقيداسىمەن ۇيلەسە بەرمەيدى. مىسالى، حاباشيلەر يبن ءتايميا مەن ونىڭ جولىن ۇستانۋشىلاردى كاپىر دەپ، ال «جامال» جانە «سيففين» سوعىستارىندا ايشا (ر.ا) انامىز جانە وزگە دە ساحابالاردى ازىرەتى اليگە (ر.ا) قارسى كەلگەنى ءۇشىن پاسىق بولدى دەپ كىنا تاعادى.

حاباشي جاماعاتى سالافيلىك جانە «حيزبۋت-تاحرير» ۇيىمدارىنىڭ ۇستانىمدارىن قاتتى سىنعا الادى. ولار سالافيلىك باعىتتاعى اعىمدارمەن قاتار، «يحۋان مۋسليمين»، «جاماعات ۋل-يسلاميا»، «حيزبۋت-تاحرير» سەكىلدى ۇيىم مۇشەلەرىنە «تاكفير» («دىننەن شىقتى دەپ ايىپتاۋ») ۇكىمىن جاريالاعان. مۇنداي اسقىن كوزقاراسىنا قاراپ حاباشي جاماعاتىنىڭ ءاشعاري اقيداسىنان جانە ريفايي مەن قاداري تاريقاتتارىنان الشاق ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.

حاباشي ۇيىمىنىڭ يدەولوگتارى بۇگىندە ەگيپەت، ليۆيا، ليۆان جانە يەمەن سەكىلدى اراب ەلدەرىندەگى جوعارعى ءدىني وقۋ ورىندارىندا دارىستەر وتكىزەتىنى بەلگىلى. وسى تۇستا ەسكەرەتىن ءجايت، شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋشى جاستارىمىزدىڭ حاباشي يدەيالارىنان بارىنشا ساق بولعانى ءجون.

مىسىردىڭ بۇرىنعى ءمۋفتيى ءالي جۇما: «حاباشي ۇيىمىنىڭ سىرتقى جانە ىشكى (جاسىرىن) قىرلارى بار. جۇرتقا بەلگىلى قىرىن ايتار بولساق، ولار وزدەرىن امالدا شافيعي ءمازحابىن، اقيدادا ءاشعاري مەكتەبىن ۇستاناتىن سەكىلدى كورسەتەدى. جۇرت بىلمەيتىن كومەسكى قىرىن ايتار بولساق، ولار كەيبىر مۇسىلمانداردى نەگىزسىز پاسىق دەپ، ءتىپتى كەيبىرىن كاپىرگە شىعارادى. وسىنداي جوسىقسىز پىكىرلەرىمەن ولار مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ اراسىنا جىك سالۋدا. ءدىن دۇشپاندارىمەن ءدۇنياۋي پايدانى كوزدەپ استىرتىن ىمىرالاسقانى دا بىزگە ءمالىم…» – دەپ حاباشي جاماعاتىنىڭ بۇلىكشىلەر ەكەنىن ەسكەرتەدى.

قازىرگى تاڭدا،  دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە اتالمىش جاماعاتتىڭ وكىلدىكتەرى جۇمىس ىستەيدى. اۆستراليا، شۆەسيا، فرانسيا، بەلگيا، انگليا، گەرمانيا، رەسەي، تايۆان، يندونەزيا، مالايزيا، ءۇندىستان، پاكىستان، تاجىكستان، مىسىر، نيگەريا، گانا جانە ت.ب. مەملەكەتتەردە حاباشي جاماعاتى ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن  اشىق ناسيقاتتاۋدا. الەمدىك ساياسي كۇشتەردىڭ يسلامفوبتىق ۇدەرىستەرگە باسىمدىق بەرىپ جاتقان شاعىندا، حاباشي وكىلدىكتەرىنىڭ اشىق ءھام بەلسەندى جۇمىس اتقارۋى، بۇل ءدىني قوزعالىستىڭ مىقتى قولداۋشىلارىنىڭ بار ەكەنىن ايگىلەيدى.

مۇحان يساحان

دەرەككوز: kazislam.kz