قازاقتىڭ ەجەلگى شىعىس -وڭتۇستىك شەكاراسى بولعان ىلە ءوڭىرىنىڭ قازىرگى قوجاسى- شىعىستاعى كورشىمىز جۇڭگو مەملەكەتى بولىپ وتىر. سول ىلەنىڭ  باسى كۇنەس دەگەن اۋدانعا قاراستى نارات دەگەن اۋىلدان تاۋەلسىز ەلىمە ءبىر جولا كوشىپ كەلگەن ەدىم. ءساتى ءتۇسىپ، اراعا 10 جىل سالىپ ارتتا قالعان باۋىر- تۋىس پەن تۋىپ وسكەن اۋىلدى ءبىر ارالاپ قايتۋعا مۇمكىندىك تۋدى. وسى جولعى كورىپ بىلگەنىمدى وزدەرىڭىزبەن بولىسكەندى ءجون كوردىم.

قازاقتىڭ ايگىلى ادامدارىنىڭ سارايى

نارات قازىرگى تاڭدا ىلە قازاق وبلىسىڭ ەڭ ۇلكەن تابىس كوزى بولىپ سانالتىن تۋريزم ورتالىعىنا اينالىپ، بۇكىل قىتايدىڭ ءىشى- سىرتىنان تۋريستەر كەلەدى ەكەن. سول كەلۋشىلەر ناراتتىڭ كوركەم تابيعاتىن تاماشالاۋمەن بىرگە قازاقتىڭ ايگىلى ادامدارىمەن دە تانىسىپ كەتەدى ەكەن.  «قازاقتىڭ ايگىلى ادامدارى» دەگەن سارايدا: ابىلاي حان، قابانباي باتىرلارىمىز بەن بي، شەشەندەرىمىزدەن باستاپ، جۇڭگو قازاقتارىنان شىققان ەل اعالارى مەن 3 ايماق توڭكەرىسىنىڭ كوسەمدەرىنىڭ سۋرەتتەرى قويلىپ، ءومىرباياندارى  قازاق، اعىلشىن، جۇڭگو تىلىندە تانىستىرلعان ەكەن. كۇنىنە ناراتقا دەمالۋعا 5 مىڭداي جۇڭگو، 500 دەن اسا ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلى كەلەدى. مىنە وسىنىڭ ءبارى قازاقتىڭ ايگىلى ادامدار سارايىنا كىرىپ شىعادى.

ىلەنى قالىڭ مالعا العانداي

تاريحتا ىلە ءوڭىرى ۇيسىندەردىڭ اتا قونىسى بولعانى بارىڭىزگە ايان. سول كەزدەگى قىتايدىڭ حان پاتشالىعى ۇيسىندەرمەن دوستىق قارىم قاتىناستا بولىپ، عۇنداردان قورعانۋ ءۇشىن شي ء-جۇن دەگەن حانشاسىن ۇيسىندەرگە ۇزاتقان بولاتىن. جۇڭگو ۇكىمەتى سودان بەرى ءالى كۇنگە ىلەنى  ۇيسىندەردىڭ مەكەنى- قازاقتىڭ اتا قونىسى دەپ تانيدى. ەندى ۇيسىندەردى وزدەرىنە بارىنشا جاقىنداتۋ ءۇشىن وسى قۇدالىقتى دارىپتەپ، حانشاسىن كۇنبيدەن جوعارى قوياتىن سياقتى. كۇنەستىڭ شاقپى جايلاۋىنا شىعار اسۋدىڭ بويىندا ءبىر شاعىن بەتكە شي ء-جۇن حانشانىڭ باسىنىڭ ءمۇسىنىن تاستان قاتىرىپتى. ناراتتىڭ تورىنە بۇل ءمۇسىننىڭ ورناتىلۋى: «بۇل جەر وسى حانشامىز ءۇشىن بەرىلگەن»،- دەپ تۇرعانداي.

 «قازاقتىڭ جەرىن الىپ جاتىرمىز»،- دەپ ۇيعىرلارعا ەسكەرتۋ جاساپ، قىتايلارعا «بۇل جەردىڭ يەسى سەندەرسىڭدەر»،- دەگەن ەمەۋرىن تانىتاتىنداي.

ناراتتىڭ تەرىسكە         ءيى مەن شاقپى جايلاۋىن تۇتاستاي ۇكىمەت ءوز مەنشىكتەرىنە الىپ، قورشاپ ارنايى دەمالۋشىلار ءۇشىن عانا ەسىك اشىپ، جەرگىلىكتى قازاقتى ءوز جەرىنە كىرۋ ءۇشىن دە تەكسەرەدى ەكەن. ال دەمالىسقا كەلگەن وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ۇيعىرلارىنىڭ ءار ازاماتىنا 2000 يۋاننان ۇكىمەت قارجى شىعارارىپ، كوڭىلدەرىن دەمالىسپەن اۋلىپ تىنىش ۇستاپ وتىرعانداي. ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلەرىنىڭ دەمالىسىن شىعارىپ وتىرعان ۇكىمەت ىشكى قىتايدان اعىلىپ جاتقان قالىڭ قىتايدىڭ اقشاسىن شىعارمايدى دەۋگە كەلمەس. ولاردىڭ دا قارجىسىن بەرىپ بولاشاقتا سول جاققا ورنالاساسىڭدار دەپ جىبەرىپ جاتسا كەرەك. وسى كەزدەن-اق 150 مىڭ قازاق تۇراتىن كۇنەستە قازاقتىڭ ۇلەس سالماعى بارىنشا ازايعان ەكەن. ونسىز دا قازاقتىڭ قولىنان جارتىلاي شىقان جەر تۇتاستاي شىعىۋعا تاياپ قالىپتى.

قازاق اۋىلى

ناراتتىڭ لاستاي دەگەن قىستاعىندا كىرپىشتەن قازاقتىڭ كيگىز ءۇيى فورماسىندا  ساداق ءتارىزدى ورنالاسقان 100 ءۇي سالىنىپتى. بۇكىل ىلەنىڭ ءار جەرىنەن كەلىپ قونىستانعان تۇرعىندار بۇل ۇيلەردى جاز بويى ساياجاي رەتىندە قولدانىپ، تۇريستەردى تارتادى ەكەن، ءۇيدىڭ ءىشى سىرتى قازاقى ويۋ ورنەكەتەرمەن كومكەرىلگەن. ءۇيدىڭ الىدىندا تۇيەسىن شوكتىرىپ، بۇركىتىن ۇستاپ قازاق اقساقاللدارى وتىر. دالا مەن قالانىڭ ورتاق مادەنيەتىن ۇشتاستىرا بىلگەن بۇل اۋىل «قازاق اۋىلى» دەپ اتالادى ەكەن.

«ءدۇر قامشى» ءار قازاقتىڭ قولىندا

«قامشى » پورتالىنىڭ ءانۇرانى بولاعان «ءدۇر قامشى» ءانى ول جاقتاعى قازاقتارعا تاراعانى سونشاما، ءار قازاقتىڭ ماشيناسى مەن تەلەفونىن دا ءار 3 اننەن كەيىن ءبىر قايتالانىپ قويىلادى ەكەن.

قازاق بالالارى «قازاقستان» دەگەن جازۋ مەن كوك تۋىمىزدىڭ سۋرەتى بار جەيدەلەرىن كيىپ قوي باعىپ ءجۇر

سوڭعى جىلدارى قازاق جاستارى «قازاقستان» دەگەن جازۋ مەن كوك تۋىمىزدىڭ سۋرەتى بار كيىمدەردى كوپ كيەتىن بولعان. وكىنىشكە وراي وسى جىلدان باستاپ جۇڭگو ۇكىمەتى ونداي كيىمدەردى ساتۋ مەن كيۋۋگە تىيىم سالىپ تاستاپتى. سوندا دا قازاق بالالارى الىس اۋىلداردا سول كيىمدەرىن ءالى كيىپ ءجۇر.

مەن وقىعان مەكتەپ جابىلعان

ءبىز وقىعان كەزدە مال شارۋاشىلعىمەن اينالىستاىن ءار اۋىل، قىستاقتاردا باستاۋىش، ورتا قازاق مەكتەپتەر بولاتىن. ءقازىر سول باستاۋىش مەكتەپتەر جابىلىپ، ورتا مەكتەپتەر باستاۋىشقا اينالىپ، اۋىل ورتالىقتارىنداعى جانە تولىق- ورتالاۋ، ارالاس مەكتەپتەرگە اينالىپتى. اۋىلدىڭ باستاۋىشىندا وقىعان دالا بالاسى بولماسا، قالا بالالارى ارالاس ءتىلدى بالالارعا اينالىپتى.

اتامەكەنگە  اسىققان قازاق كوپ

ول جاقتاعى قازاقتاردى 3 توپقا جاتقىزۋعا بولاتىن سياقتى. ءبىرىنشىسى- ورتا داۋلەتتى مالشى، كاسىپكەرلەر. بۇل توپتاعى قازاقتاردىڭ «كوشى قون تۋرالى» زاڭ قابىلدانار بولسا، ول جاقتا ءبىر كۇن تۇرعىسى جوق، تەزدەتىپ اتامەكەنىنە جەتكىسى كەلەدى. ءار ەكى قازاقتىڭ ءبىرىنىڭ قولىندا قازاقستانعا كەلۋگە ارنالعان ءتولقۇجاتى بار. ەكىنشىسى- مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر. بۇل كىسىلەردىڭ ءوتۋى قيىنداۋ بولعاندىقتان الدىمەن بالا شاعاسىن وتكىزىپ، وقىتىپ، ورنالاستىرىپ ارتىنان وزدەرى كەلۋدى ويلاپ وتىر ەكەن. بۇل كىسىلەردىڭ باسىم ءبولىمى بالا- شاعاسىن باستاۋىش قابىرعاسىنان باستاپ ەلگە جىبەرىپ، قازاق بولىپ ءوسىپ شىعىۋىنا ات سالىسىپ جاتىر ەكەن. ەندىگى توپ ءۇشىن ۇلكەن الاڭداۋشىلقپەن كەلدىم. ولار جاعدايى ناشار وتباسىلار. ولاردىڭ دا جۇرەگىندە وتانعا بارسام دەگەن ارمان بار دا، تۇرمىستىق دارمەن جوق ەكەن. ميلليارتتىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرۋدىڭ قيىنداۋىنا بايلانىستى مۇنداي وتباسىلاردىڭ كۇن كورىسى جىلدان جىلعا ناشارلاپ بارا جاتقانى انىق كورىنەدى. ءبىر امالىن تاۋىپ، ءار قازاق ءبىر قازاقتان وسىنداي وتباسىلارىنىڭ ەلگە ورالۋىنا سەبەپكەر بولماساق، ەرتەڭگى كۇنى ول قازاقتاردان ايىرىلۋىمىز مۇندا تۇرعان اڭگىمە ەكەن.

تۇردىبەك قۇرمەتحان