ەكونوميكالىق الەۋەتى بىزدەن بىرنەشە ەسە جوعارى وداقتاسىمىز ءھام قۇدايى كورشىمىز رەسەي نارىعىنداعى باعا پارقىنا بايلانىستى ءوز ونىمدەرىمىزدى ساتۋ  قيىندىعى تۋىنداعانى تۋرالى كوپتەن بەرى جازىپ كەلەمىز.

ەاەو-عا مۇشە بولعانىمىزدا ارىپتەس مەملەكەتتەر اراسىندا ەركىن ساۋدا-ساتتىق ورنايدى دەگەن ءۇمىتتىڭ بولعانى دا جاسىرىن ەمەس.

الايدا وداقتاسىمىز ورتا جولدان اينىپ، 350 تونناعا جۋىق «سانكسيالانعان» ونىمدەردى جويعاندا، قازاقستاندىق كوكونىستەر مەن ەت ونىمدەرى دە بىرگە پۋتين مىرزانىڭ ەمبارگوسىنا ىلىككەن ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەاەو-نا مۇشە ارىپتەس ەلدەر اراسىندا ەركىن ساۋدا-ساتتىق ورنايدى دەگەن ءۇمىتتتىڭ  اقتالمايتىنىنان سىر بەرگەندەي بولدى.

ورتاق ەكونوميكالىق وداق قۇرىلعاندا قازاقستاندىق ءونىم 170 ميلليوندىق نارىققا ساۋدالاناتىن بولدى دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتقانىمىز ەسىمىزدە. الايدا قۇدايى قوسقان كورشىمىز ءھام قوس بىردەي (كو جانە ەاەو) وداقتاسىمىز ورتا جولدان اينىدى. قازاقستاننان جەتكىزىلگەن كوكونىس جانە ەت ونىمدەرىن بۋلدوزەرمەن تاپتاپ،  سانكسيالىق ونىمدەر قاتارىنا قوستى. ءلام-ميم دەگەن بيلىك، ماسەلەنىڭ ءمان جايىنا ۇڭىلگەن ۇكىمەت جوق.

رەسەيدە سانكسيالانعان ونىمدەر تراكتوردىڭ استىندا تاپتالىپ جاتقاندا، كەدەندىك وداقتاعى قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن جونەلتۋ كورسەتكىشى دە كۇرت تومەندەپ كەتپەسى تاعى بار ما؟ وداققا كىردىك. قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردى جارىلقاماق بولدىق.  العاشقى ناتيجەلەر كوزگە كورىنە باستادى. سوندا ۇتقان كىم؟ ۇتىلعان كىم؟

قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشەلىككە وتكەنى بەلگىلى. سول كەزدە رەسەيلىك ساياساتكەرلەر مەن ەكونوميستەر «قازاقستاننىڭ دسۇ-عا ءوتۋى ەاەو ءۇشىن ءبىراز قيىندىقتار تۋعىزادى» دەگەن بولاتىن. وسىنى ەسكەرەتىن بولساق، رەسەي ءوزىنىڭ سەنىمدى سەرىگى سانالاتىن قازاقستاننىڭ تاۋارلارىن ەمبارگولانعان تاۋارلار تىزىمىنە قوسۋى – قازاقستاننىڭ دسۇ-عا مۇشەلىككە وتۋىنە كورسەتكەن قارسىلىعى ەمەس پە؟

اكادەميك ءارى پرەزيدەنتشىل «اۋىل» پارتياسى جەتەكشىسى عاني قالييەۆ «ازاتتىققا» بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە «قازاقستاننىڭ ەاەو مەن دسۇ-نا ءبىر مەزەتتە مۇشە بولۋى ورىس، بەلورۋس، ارميان جانە ەندى قىرعىز ونىمدەرىمەن باسەكەلەسۋگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن قازاقستاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە دەگەن تالاپ كۇشەيتە تۇسەتىنىن ايتقان». عاني مىرزانىڭ پىكىرىنشە، بىزگە ءدال قازىرگى جاعدايدا اگرارلىق ساياساتتى وزگەرتپەي بولمايدى. كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن وندىرۋدەن تۇسكەن كول-كوسىر كىرىستى اگروونەركاسىپ كەشەنىنە سالۋ كەرەك.

وسى ءبىر وداق كىمگە پايدالى؟ كىمدەردىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەپ وتىر؟ كوبىمىزدىڭ كوكەيىمىزدى تەسىپ بارا جاتقان سۇراق وسى بولسا كەرەك-تى.

مىسالى، وداققا مۇشە ارمەنيانىڭ رەسەيگە ەكسپورتى 30 ەسەگە قىسقارعان. ال رەسەيلىك اقپاراتتاردا ەكى ەسەگە دەپ كورسەتىلگەن. سونىمەن قاتار، ارمەنيالىق كونياكتىڭ 80 پايىزى رەسەيگە ەكسپورتقا شىعارىلاتىندىقتان – بۇل سالادا دا تۇرالاۋ باسىم.

وتكەندە عانا قىرعىزستاننىڭ ەاەو-عا كىرۋىنە بايلانىستى ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى قازاق-قىرعىز شەكاراسىن اشىپ بەرگەندىگى ەسىڭىزدە بولار. سول كەزدە ەەك مۇشەسى، ماكروەكونوميكا ءمينيسترى تاتيانا ۆالوۆايا حانىم، وداققا مۇشە مەملەكەتتەردە قىرعىزستاننىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى سۇرانىسقا يە دەپ ەدى. ول كەزدە اتامبايەۆ مىرزا قىرعىز كاسىپكەرلەرى ءۇشىن قازاقستان مەن رەسەي سياقتى ءىرى نارىق كوزدەرى اشىلادى دەپ بوركىن اسپانعا اتقان دا.  قازىرگە رەسەي مەن قىرعىزستان ءۇشىن وداقتىڭ كولەڭكەسىندە بينەستى ءيىرىپ اكەتۋ تيىمدىرەك بولىپ تۇرعانى ءسوزسىز. ال قازاقستان، بەلورۋس، ارمەنيا سياقتى وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكسپورتى تومەندەپ، تاۋارلارى ەمبارگولانىپ جاتىقانىنا الاڭداپ وتىرعان بىرەۋى تابىلماعانى وكىنىشتى.  وداقتاسىمىز ويىنا كەلگەنىن ىستەپ جاتقاندا، وپىنىپ قاراپ وتىرعانىمىز قالاي بولعانى،ءا؟  جوعارىداعى تراكتورعا تاپتالعان قازاقستاننان جەتكىزىلگەن «بولگار بۇرىشىنان» وزگە، ەت ونىمدەرى دە كۇدىككە ىلىنگەنى ءمالىم. الايدا ناقتى ەكسپەرتيزالىق قۇجاتتار دايىن بولماي جاتىپ، تاۋارلاردى جويىپ جىبەرۋدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

نەگىزىن رەسەي، قازاقستان جانە بەلورۋسيا قالاعان ەكونوميكالىق وداققا – ارمەنيا  مەن قىرعىزستان قوسىلدى. ەسكى ءھام جاڭا وداقتاستاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋدى قالاپ جۇرگەندەر دە جوق ەمەس ەكەن.

قازىرگى كەزدە تاجىكستاندا ەلدىڭ ەاەو-نا مۇشەلىككە ءوتۋ تيىمدىلىگىنە قاتىستى ماسەلە تالقىلانىپ جاتىر. بىرەۋلەر «مينۋسىنان گورى ءپليۋسى كوپ» دەپ ساناسا، ەندى بىرەۋلەر مۇنىمەن كەلىسپەيدى. سەبەبى، وداققا مۇشە ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن كورىپ-بىلىپ وتىرعانى ءسوزسىز، ارينە.

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى