قارا اسپاندى توندىرگەندىك ەمەس، ءحالىمىز سولاي. مەن اڭگىمەنى ءوزىم كورگەننەن باستايىن. ءبىر پاتەردە ءتورت جىگىت تۇرامىز. كەشكى شايدان كەيىن ادەپكى اڭگىمە باستالادى، سوڭى پىكىر-تالاسقا، ءتىپتى رەنىشكە ۇلاسادى. سەبەبى بىرەۋ-اق.  «ۇلى روسسيا» مەن ونىڭ مارتەبەلى پرەزيدەنتى، ورىس حالقىنا جارىق كۇن بوپ تۋعان ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ پۋتين مىرزا جامان با، جاقسى ما؟ وسى سۇراقتىڭ توڭىرەگىندەگى داۋ-داماي ءبىر بىتپەي-اق قويدى. تەك بۇل عانا ەمەس، مەنىڭ قازاق ەتنوگرافياسى، مىنەزى، فيلوسوفياسى تۋرالى «ساندىراقتارىم» ءتىپتى وتپەي قالادى. سوسىن ويعا كەتەم، ءبىر ەلدە، ءبىر اۋامەن دەمالىپ، ءتىپتى ءبىر ۇيدە تۇرىپ جاتقان وسى تورتەۋىمىزدىڭ ارامىزدا وسىنشا الشاقتىقتىڭ بولۋى نەدەن دەپ؟

وپ-وڭاي ەكەن، جەتپىس جىل بويى «ۇلى ورىستىق» يدەيامەن سۋسىنداعان ەلدىڭ تاۋەلسىز جاس ۇرپاعى قانىنا بىتكەن قۇلدىقتان ءالى قۇتىلا الماپتى. قالاي قۇتىلسىن؟ ەل كولەمىندە ەشقانداي ءبىر وتارسىزداندىرۋعا ارنالعان شارالار جۇرمەپتى، رەسەي تەلەارنالارى تاڭنان كەشكە دەيىن سارناپ تۇرادى، كوشەگە شىقساڭ شەتەل گازەت-جۋرنالدارىن، كىتاپتارىن ساتاتىن دۇڭگىرشەك ەكى اتتاساڭ ءبىر كەزىگەدى. جاڭاعى ورىسشىل دوستارىم سونى كورەدى، وقيدى، سوسىن وزىنشە ءبىلىمى ارتىپ، ساناسى وسكەن ادام بوپ، باقىتتى عانا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وعان بۇكىل قوعامنىڭ رەسمي تىلگە مۇقتاجدىعىن قوسىڭىز. سانى از، ساپاسى تومەن قازاق ءتىلدى باسىلىمدار مەن ەستراداشىل ەسەرلەرگە تولىپ كەتكەن تەلەارنا ءتىپتى قارالمايدى دا. ەستى ادام وزىنە ءبىلىمدى مولىراق بەرەتىن اقپاراتتارعا كوپ قاراسا كەرەك. ال ءبىزدىڭ تەلەارنالار ونداي دەڭگەيدى تۇسىندە دە كورە المايدى. تاعى ءبىر قىزىعى ءبىزدىڭ ەلدىڭ پرەزيدەنتىنىڭ كىتابى التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالىپ، ساتىپ الىپ وقۋ تۇرماق، قاراعىڭ كەلمەيتىن دارەجەدە قىمبات باعامەن تۇرادى. پاتەرلەسىم وقىپ جۇرگەن پۋتين تۋرالى كىتاپقا قاراسام، قاراپايىم عانا مۇقابالى، ءوزىمىز قولدان تاستاعىمىز كەلمەيتىن كلاسسيكتەردىڭ كىتابىنداي ەتىپ سۇيكىمدى ەتىپ شىعارىپتى، باعاسى دا قولجەتىمدى. ونى بىلاي قويعاندا، بارلىق الەۋمەتتىك جەلىدە، ءارتۇرلى اقپاراتتىق سايتتاردا «ۇلى ورىستىق يدەيانى» تاراتۋعا ءالى دە مۇنكىندىك كەڭ. وسىدان كەيىن پىكىرىمىز الا بولماي قايتەدى؟

الاش قايراتكەرى، ۇلى بابامىز مۇستافا شوقاي «وتارشىلداردىڭ مادەني قارۋى» اتتى ماقالاسىندا پۋشكيننىڭ ولۋىنە ءجۇز جىل تولۋىنا وراي وتكىزىلىپ جاتقان شارالاردى سىناي كەلىپ، ورىس اقىن-جازۋشىلارىن ۇگىتتەۋدىڭ ورتارلاۋدىڭ مادەني قارۋى رەتىندە ءجۇرىپ جاتقانىن اشىپ ايتادى. ولاي بولسا سول رۋحاني وتارلاۋ ءالى تىنىستاعان جوق. وعان دالەل كىتاپحانالارىمىزدا لىق تولىپ تۇرعان، ازايىپ قالسا تاعى الدىرىپ كەلەتىن رەسەي كىتاپتارى، ابايدىڭ 170 جىلدىعىنا وراي جازىلىپ جاتقان «پۋشكين مەن اباي» دەگەن سەكىلدى ءاربىر جەردە ءبىر جالت ەتىپ جۇرگەن ماتەريالدار، جارنامالار. تەلەارنالار مەن گازەت-جۋرنالدار، ارينە، بايگە بەرمەيدى. كوزىمىزدى رەسەي اشىپ جاتىر. جاڭاعى پاتەرلەسىم سوسىن وتىرىپ الادى دا، ادام بىلىمدىرەك بولۋى، زامان اعىمىنا ىلەسە ءبىلۋى كەرەكتىگى تۋرالى اقىل ايتادى. ءسال بۋىنىم بوساپ كەتسە، ءوز پىكىرىنە يلاندىرىپ، ورىسقا باسىمدى ءبىراق بۇرۋعا تىرىسادى. قازاقشاسىنىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىنە ءمان بەرمەستەن، ورىس ءتىلى دەڭگەيىمدى جوعارىلاتۋ كەرەك، ورىسشا وقۋ كەرەك دەپ ونان ارمان ارپالىسادى. ءجون-اق، ءبارىمىز-اق كوپ بىلگىمىز، وقىعىمىز كەلەدى. ءبىراق شىنىمەن ورىس تىلىنە تاۋەلدى ەكەنبىز ول ءۇشىن.

تاعى سول ۇلى مۇستافا «ورىس ميسسيونەرلىگى» دەگەن ماقالاسىندا تەمىربەك جۇرگەن ۇلىنىڭ قۇرىلتايدا الدىمەن ورىس تىلىندە بايانداما جاساپ، كەيىن ونى اۋدارىپ الەك بولعانى جانە بايانداماسىندا قازاق ۇلتشىلدارىن، ونىڭ ىشىندە ءاليحان بوكەيحانعا جالا جابا سويلەگەنىن كەلتىرىپ، «ميسسيونەر، شوقىنعان جانگەلدين بۇگىندە قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى. اسىلىندا، حالىق اراسىندا تەك ءدىن تاراتۋشى عانا ەمەس، جات مادەنيەت تاراتۋشىلار دا ميسسيونەرلەر بولىپ سانالادى. مىنە، بۇل تۇرعىدان كەلگەندە جۇرگەن ۇلى تەمىربەك تە جانە ماسكەۋدىڭ سول تەكتەس باسقا اگەنتتەرى دە – ميسسيونەرلەر» دەپ كەسىپ ايتادى. ەندى بۇگىنگە ورالايىق، ءوزىمىزدىڭ ۇلتشىل ۇلى قايراتكەرلەرىمىزدى جۇرتقا ءالى تانىتا الماي ءجۇرمىز، جاستار پۋتين تۋرالى كىتاپتى جاستانىپ وقىپ ءجۇر. جوعارعى ماتىندە اتالعان «ميسسيونەرلەردىڭ» ءبىر دە بىرىنە كەلىستىرىپ تويتارىس بەرىلگەنىن قويىپ، بىلدەي ونەر وردامىزدىڭ اتىن بەرىپ، ءالى اسپەتتەپ جۇرگەنىمىز – ون ەكىنشى ماسەلە. ءاليحانداي، احمەتتەي ۇلىلارىمىزعا بۇيىرعانى – شولاق كوشە، اۋىلداعى ەشكىم بىلمەيتىن مەكتەپ، قالتارىستاعى ەسكى ساياباق قانا.

بۇگىنگى كۇن شىنىمەن دە اتاق-دارەجەمەن، جارنامامەن ولشەنەتىن زامان. ەندى كەلىپ، ەسەنتايەۆانىڭ «اقىلىن» ەستىپ، پۋتيندى پۇت قىپ وسكەن بالاعا، سەن ۇلتىڭدى سۇيمەدىڭ، بابالارىڭدى تانىمادىڭ دەپ قاي بەتىمىزبەن ايتامىز؟ ۇلى ورىستىق يدەيانى اشىق، جاسىرىن تۇردە تاراتاتىن اقپارات كوزدەرى ەلىمىزدى ەمىن-ەركىن كەزىپ ءجۇر. ورىس ميسسيونەرلەرى بۇل كۇندە ءاربىر ۇيدەن، ءاربىر مەكەمەدەن تابىلادى. مىنە، ءبىزدىڭ شىنايى ءحالىمىز! ەرتەڭ كۇنى، قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، رەسەي تاراپىنان ءقاۋىپ تونسە، وسىنشا مول اقپاراتتىق قۇرالدارى جاقسى جۇمىس ىستەپ تۇرعان ورىس اعاسىنىڭ قۇشاعىنا قايتا ەنە سالۋ – ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن ءبىر ۇيىقتاپ تۇرعانداي عانا بوپ قالماق.

ەسبول نۇراحمەت