ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىندا شىمكەنت قالاسىنداعى ءال-فارابي اتىنداعى قالالىق كىتاپحاناسىندا جەلتوقسان قاhارمانى ەرمۇحانبەت قۋاندىقتىڭ "1 جىل 11 اي 3 كۇن" كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. بۇل — كىتاپ اۆتورىنىڭ باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، قاپاستا وتىرعان مەرزىمى...

تالاي جاستىڭ تاعدىرىن وكسىتكەن 1986-نىڭ جەلتوقسان ىزعارىنا ۇرىنىپ، جازىقسىز جاپا شەككەن جۇزدەگەن قازاق جاستارى قاتارىندا 24 جاسار نامىستى ۇل، قايسار مىنەزدى — ەرمۇحانبەت تە بار ەدى. ول قاراپايىم ازاماتتىق قۇقىعىن تالاپ ەتكەنى ءۇشىن وتارشىل-وزبىر جۇيە تاراپىنان قاتال قۋعىنعا ۇشىرادى. وقۋدان شىعارىلىپ،تەرگەۋگە ءتۇستى. بەس جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى سوت ۇكىمى كەسىلىپ، قاپاسقا قامالدى...

ۋاقىت قىسىمىمەن، مەرزىمىنەن بۇرىن اقتالىپ، 1 جىل11 اي 3 كۇن تۇرمەدە وتىرىپ شىققان سوڭ دا، ەڭسەسىن تۇسىرمەستەن ءوز ورتاسىنا ورالدى. قايتپاستان قۋىنا ءجۇرىپ، قازمۋ-دىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە قايتا قابىلداندى. وقۋىن اياقتاپ، ديپلومىن قولىنا الدى. زامان تالابىنا قاراي ەڭبەكتەندى. ارادا زۋلاپ 35 جىل وتە شىقتى!..

الايدا، تالاۋعا تۇسكەن جاس تاعدىردىڭ جادىنا وشپەستەي بوپ تۇسكەن ەستەلىكتەرى جانىنا تىنىشتىق بەرمەدى... ول — قاپاستا وتىرعان كۇندەر مەن تۇندەر ازابى، باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەندە جالعان كۋالىك بەرىپ، جالتاقتىق تانىتقان "دوستار" قياناتى مەن سوتتا قايمىقپاي اقيقاتتى ايتىپ، ادىلەتسىزدىكتەن ارا تۇسۋگە ۇمتىلعان بەيتانىس زامانداستارىنىڭ ەسكىرمەس ەرلىگى، انا ءتىلدى "ءولى تىلگە" ساناپ، تولقىعان جاستارعا وكتەمدىك تانىتقان ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى وكىلدەرىنىڭ ەكىجۇزدى كەسىن-كەيپى، تاعىسىن تاعىلار...

ەرمۇحانبەت قۋاندىق ءومىرباياندىق دەرەكتى "1 جىل 11 اي 3 كۇن" اتتى سۋ جاڭا كىتابىندا كوپ قۇپياسى ءالى كۇنگە تولىق اشىلماي، جۇمباق جاتقان جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ءوزى كوزىمەن كورىپ، كۋاسى بولعان وقيعالارىن بوياماسىز، قوسپاسىز ناقتى دەرەك-دايەكتەر ارقىلى جۇيەلى، تارتىمدى باياندايدى. بۇل كىتاپتا ەرمۇحانبەتتىڭ ءومىرىن وزگەرتكەن جەلتوقسان تاريحى، ءوزى مەن "مايدانداس" دوستارى باسىنان كەشكەن تالەيلى تاعدىرى تارتىمدى دا شىنايى جازىلعان.

ءبىر اي ىشىندە الماتى مەن شىمكەنت كىتاپحانالارىندا ءدۇبىرلى تانىستىرىلىمدارى جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. تاريحشى-عالىمدار، قالامگەر، باسپاگەرلەر كىتاپتىڭ كوركەمدىگى مەن تاريحيلىعىنا جوعارى باعا بەردى. ەرمۇحانبەت قۋاندىق كىتابىنىڭ قۋانىشىن قوس قالادا دا بولىسە كەلگەن جاماعات قاتارى كوپ بولدى. شىمكەنتتەگى كىتاپ مەرەكەسىنە جەلتوقسانشىلاردىڭ وڭتۇستىك وڭىردەگى ارداگەرلەرى ۇيىمشىلدىقپەن تۇتاس جينالدى. 

"1 جىل 11 اي 3 كۇن" كىتابىنىڭ كوركەمدەلۋ ديزاينى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز...

مۇقاباداعى اق-كوك-قىزىل بوياۋلاردىڭ ماعىنالى ۇلاسۋ ۇيلەسىمى مەن تۇيسىكتى ءتىلىپ وتكەندەي تىك سىزىقتار كوكىرەگى وياۋ وقىرمان نازارىن تەرەڭگە تارتىپ، كىتاپ مازمۇنىنا بويلاتىپ اكەتەدى. كىتاپتى كوركەم "كيىندىرۋدىڭ" حاس مامانى، "ارنا" باسپاسىنىڭ ديرەكتورى — باقىت ويسا، جەلتوقسان تاقىرىبى ءپالساپاسىن — اق قار، كوك مۇز... جازىقسىز توگىلگەن القىزىل قان... بوياۋلارى تىلىمەن "سويلەتىپ"، تاقىرىپتى تاپ باسىپ، ايقىن اشا العان. اتالعان كىتاپ رەسپۋبليكانىڭ بارلىق كىتاپحانالارىنا تاراتىلدى، سونداي-اق كىتاپ دۇكەندەرىنە دە ساتىلىمعا شىعارىلۋدا.

قۋاندىق ەرمۇحانبەت 1963 جىلدىڭ 27-قاڭتارىندا تۇركىستان وبلىسى ورداباسى اۋدانىنىڭ ىقىلاس تەمىر اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن.

1971-1981 جىلدارى ورتا مەكتەپتە وقىعان.

اسكەر بورىشىن 1981-1983 جىلدارى وتەپ، ارنايى جولدامامەن،1984 جىلى قازمۋ-دىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە تۇسەدى.

1986 جىلى ستۋدەنتتەردىڭ قۇرىلىس وتريادى قۇرامىندا، چەرنوبىلدە بولىپ، بەلسەندى ينتەرناسيونالدىق كومەك كورسەتەدى.

1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ءبىرى رەتىندە جانە الماتى الاڭىنداعى قاقتىعىستار ورتاسىندا بولعانى ءۇشىن 5 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. قارلاگتىڭ قاتاڭ تارتىپتەگى ەڭبەكپەن تۇزەۋ كولونياسىنا ايدالادى...

باستاپقى ۇكىم 2 جىلعا قىسقارتىلىپ، 1989 جىلدىڭ 3-اقپان كۇنى، ە. قۋاندىق مەرزىمىنەن بۇرىن بوستاندىق العان سوڭ، وقۋىنا قايتا قابىلدانىپ، 1992 جىلى تاريح جانە ساياساتتانۋ مامانى ديپلومىن الىپ شىعادى.

ە.قۋاندىق «1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن تەكسەرۋ جونىندەگى پارلامەنتتىك كوميسسيانىڭ» قۇرامىندا، ونىڭ جەكتەكشىسى م.شاحانوۆتىڭ قوعامدىق كومەكشىسى بولا ءجۇرىپ، جازىقسىز قۇربانداردى انىقتاۋعا سۇبەلى ۇلەس قوستى.

2000 جىلدان باستاپ كاسىپكەرلىكپەن شۇعىلدانادى.

مارجان تۇرىسبەك قىزى

جۋرناليست