بۇعان دەيىن قىتايلاردىڭ ەلىنە تەك كومىرسۋتەگى مەن شيكىزات تاسىپ، ەنەرگەتيكالىق جانە كەن ورىندارى سالاسىندا عانا سەرىكتەستىك ورناتقان قازاقستان قىتايمەن بىرگە ءوندىرىس ورىندارىن سالادى. وتاندىق ەكونوميكاعا 23 ميلليارد دوللار كولەمىندە ينۆەستيسيا قۇيۋعا قۇلشىنىپ وتىرعان قىتايلار قازاقستانداعى الەمدىك داعدارىس سالدارىنان تۋىنداعان تۇيتكىلدەردى شەشۋگە سەپ بولماق. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى تۇركىستانعا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

جۇڭگو 23 ميلليارد دوللار ينۆەستيسيا سالادى

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ  قىتايدا ءىسساپاردا ءجۇر. رەسمي ساپار بارىسىندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قحر ءتوراعاسى سي سزينپينمەن جانە قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرى لي كەسيانمەن كەزدەسىپ، كولىك-لوگيستيكا سالاسىنداعى ەكىجاقتى ءتيىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كەلىستى. لي كەسيانمەن كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى: «ءسىز قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭىن قالىپتاستىرۋ ىسىنە زور ۇلەس قوستىڭىز. ءقازىر ءبىز قول جەتكىزگەن ۋاعدالاستىقتار مەن ءبىرقاتار ونەركاسىپ ورىندارىن قازاقستانعا كوشىرۋ جونىندەگى ۇسىنىس تولىق قارقىنمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونىڭ ناتيجەسى رەتىندە بۇگىنگە دەيىن بىرلەسكەن يندۋستريالىق نىساندار قۇرۋ تۋرالى 25 كەلىسىمگە قول قويىلدى»، – دەدى.

ەلباسى مەملەكەتتەر اراسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدا «نۇرلى جول» جانە «جاڭا جىبەك جولى» باعدارلامالارىنىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشاتىنىن ايتتى: «قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننان رەسەيگە قاراي اۆتوموبيل جولى، يران ارقىلى پارسى شىعاناعىنا قاراي تەمىرجول سالىندى، كاسپيي تەڭىزىندە تەڭىز پورتى قۇرىلدى، ورتالىق ازيانىڭ بارلىق مەملەكەتتەرى قورعاس ارقىلى بايلانىستىرىلدى. جاڭا جىبەك جولىنىڭ قازاقستان ارقىلى وتەتىن بولىگى تولىعىمەن دايىن دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى». ءوز كەزەگىندە لي كەسيان قازاقستان مەن جۇڭگو حالقى اراسىنداعى دوستىقتى نىعايتۋداعى ءرولى مەن ەلدەرىمىزدىڭ قارىم-قاتىناستارىن جاڭا ساپالى دەڭگەيگە شىعارۋ ىسىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ۇلەسى زور ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

كەزدەسۋ سوڭىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسكەن نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى: «الەمدىك ەكونوميكا داعدارىستى باستان وتكەرىپ جاتقان بۇگىنگى ۋاقىتتا الەمدىك قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ ينۆەستيسيالىق مۇمكىندىكتەرى ايتارلىقتاي ازايدى. وسىنداي جاعدايدا قىتايمەن ءوزارا ءىس-قيمىل ءبىز ءۇشىن كۇردەلى كەزەڭدى ەڭسەرۋدىڭ قولايلى مۇمكىندىگى بولىپ سانالادى»، – دەدى. ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا،  قىتايمەن بىرگە ىسكە اسىرىلاتىن ەڭ ءىرى جوبالاردا پاۆلودار اليۋمينيي زاۋىتىنىڭ ءوندىرىس قۋاتىن 150 مىڭ تونناعا جەتكىزۋ، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا مۇناي-گاز جابدىقتارىن شىعاراتىن زاۋىت پەن قوستانايدان قازاقستاندىق برەندتى قالىپتاستىراتىن كولىك زاۋىتى قۇرىلىسىن سالۋ قاراستىرىلادى. ال وڭتۇستىك وڭىرلەرگە كەلسەك، حيميالىق تىڭايتقىشتار ءوندىرىسى دامىتىلادى. وسىلايشا، كەزدەسۋ ناتيجەسىندە جۇڭگو قازاقستان ەكونوميكاسى مەن وندىرىسىنە 23 ميلليارد دوللار كولەمىندە ينۆەستيسيا سالاتىن بولدى. «قازاقستان تەمىر جولى» جوباسىنا سالىناتىن قاراجات – 600 ميلليون دوللار. اسىرەسە، «قورعاس-شىعىس قاقپا» ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتاعى لوگيستيكالىق كەشەن مەن يندۋستريالدىق الاڭعا قاراجات مولىنان سالىنباق: «ال يۋاننىڭ قۇنسىزدانۋى ەكى ەل اراسىندا قول قويىلعان كەلىسىمدەرگە كەرى اسەر ەتپەيدى» (نۇرسۇلتان نازاربايەۆ).

تىنىق مۇحيتىنا جول اشىلادى

سزيانسۋ پروۆينسياسى حالىق وكىلدەرىنىڭ بۇكىلقىتايلىق جينالىسى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى – پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى لوۋ چجيسزيۋنمەن كەزدەسۋ بارىسىندا تىنىق مۇحيتىنداعى ليانيۋنگان پورتىنداعى قازاقستاننىڭ لوگيستيكالىق تەرمينالى ارقىلى جۇك تاسىمالى اۋقىمىن كەڭەيتۋ تۋرالى ماسەلەلەر تالقىلاندى. سزيانسۋ پروۆينسياسىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ارقىلى تىنىق مۇحيتىنا (ليانيۋنگان پورتى) جول اشىلماق. بۇل دا تاريحي ماڭىزى بار جوبا. وسىلايشا، 45 بىرىككەن نىساننىڭ قۇرىلىسى سالىنىپ، ونىڭ 25-ىنە قانشا قاراجات كەتەتىنى ناقتىلانادى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭنەن كەيىن 20 جىلدان بەرى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان قازاقستان-قىتاي قارىم-قاتىناسى وسىلايشا جەمىستى بولا تۇسپەك. بۇعان دەيىن ەنەرگەتيكالىق جانە كەن ورىندارىنا قاتىستى جوبالار جۇزەگە اسىرىلعان بولسا، ەندى ماشينا جاساۋ سالاسىنا كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى. ەلباسى قاتىسقان كەزدەسۋلەرگە قىتايلىق ءىرى كومپانيالار – Sinopec، CNPC، Huawei، Citic ت.ب. وكىلدەرى اتسالىستى. بۇل قازاقستانعا ينۆەستيسيا سالۋعا قىتايدىڭ قانشالىقتى مۇددەلى ەكەندىگىن اڭعارتاتىنى انىق. قىتايلاردىڭ ەڭ ءىرى ەنەرگەتيكالىق كومپانياسى – CNPC بيىلدان باستاپ قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنان قۇرىلعان شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا قابىلداناتىن بولدى. سونىمەن قاتار اتالعان كاسىپورىن قازاقستانداعى مۇناي-گاز يندۋسترياسى ءۇشىن قاجەتتى قۇبىرلاردى شىعاراتىن زاۋىت قۇرىلىسىنا 150 ميلليون دوللار بولەدى.

بۇگىندە جۇڭگو – قازاقستاننىڭ رەسەيدەن كەيىن ەكىنشى ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى. بىلتىر ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 17 ميلليارد دوللاردان اسقان. ەڭ باستىسى، قىتايلارمەن اراداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتۋ جانە اۋقىمىن كەڭەيتۋ ەكونوميكالىق داعدارىستار سالدارىنان تۋىنداعان تۇيتكىلدەردى وڭتايلى شەشۋگە سەپ بولماق. «ءقازىر الەمدىك ەكونوميكا داعدارىسقا تاپ بولىپ، حالىقارالىق قارجىلىق قۇرىلىمداردىڭ ينۆەستيسيالىق مۇمكىندىكتەرى ايتارلىقتاي ازايدى. وسى سەبەپتى، قىتايمەن بايلانىس اسا قيىن كەزەڭنەن سۇرىنبەي وتۋىمىزگە كومەكتەسەدى»، – دەپ مالىمدەگەن ەلباسى جوبالاردىڭ العاشقى لەگى 2015 جىلى قولعا الىناتىنىن جەتكىزدى. ال نەگىزگى شارۋا 2016-2017 جىلداردىڭ ۇلەسىندە. وتاندىق ءوندىرىستى قارقىندى دامىتىپ، ەل ەكونوميكاسىنا ەرەكشە سەرپىن بەرەتىن جوبالار 2018-2019 جىلدارى مارەسىنە جەتكىزىلمەك. وسىنىڭ ارقاسىندا ونداعان مىڭ جاڭا جۇمىس ورىندارى سالىنادى. سونىمەن قاتار جوعارى تەحنولوگيالار سالاسىندا دا سەرىكتەستىك ورناتىلادى. اسىرەسە، جوعارى وقۋ ورنىدارىندا جانە وندىرىستە زاماناۋي تەحنيكا مەن تەحنولوگيانى قولدانىسقا ەنگىزۋمەن قاتار، سولاردى جاساۋ ءىسى دە قولعا الىنباق.

قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قىتايعا رەسمي ساپارى پەكيندەگى سالتاناتتى شەرۋمەن جالعاسادى. تاريحتا تۇڭعىش رەت ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالۋى قۇرمەتىنە وراي العاش رەت شەرۋ وتكىزىلەدى. مەملەكەت باسشىسى جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋ بارىسىندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالۋىندا قىتايدىڭ ماڭىزدى ءرول اتقارعانىن ايتتى.  شارانىڭ ساياسي استارىنا كەلسەك، جۇڭگو قانتوگىستىڭ اياقتالۋىنا ىقپال ەتكەنىن بۇكىل الەمنىڭ ەسىنە سالماقشى.