جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى كارىم كوكىرەكبايەۆپەن اڭگىمە
– كارىم ناسبەك ۇلى، سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە ەلەۋلى وقيعالار از بولعان جوق. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ۇكىمەت ەلدىڭ ەتەك-جەڭىن جيناپ، حالىقتى قارقىندى دامۋعا جەتەلەيتىن جاڭا رەفورمالارعا بىلەك سىبانا كىرىسءتى. مەملەكەتىمىزدىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولۋى دا ساۋدا-ساتتىعى ىلگەرىدەن قالىپتاسقان ىرگەلى جۇرتتارمەن تەرەزەمىزدى تەڭەستىرىپ تاستادى. تەڭگە باعامىنىڭ ەركىنە جىبەرىلۋى دە جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتاعى تاۋەكەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. سىزدەن سۇرايىق دەگەنىمىز، كۇردەلى كەزەڭدەگى وسىناۋ جاسامپاز ىستەردە ميلليوننان استام تۇرعىنى بار وبلىستىڭ دا ۇلەسى از ەمەس ەكەنى بەلگىلى. وسى جايلى نە دەيسىز؟
– ءيا، سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە بولىپ جاتقان وقيعالار از ەمەس. دەگەنمەن، ءبىز ءۇشىن بيىلعى ەڭ ايتۋلى ساياسي شارا ءساۋىر ايىندا وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بولدى. اتالعان ءىس-شارا ەلىمىز بويىنشا جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلىپ، پرەزيدەنتىمىزدى قايتا سايلاپ الدىق. قازاقستان بويىنشا سايلاۋشىلاردىڭ قاتىسۋى بۇرىن-سوڭدى بولماعان 95،21 پايىزدى كورسەتسە، وبلىسىمىزدا بۇل كورسەتكىش 97،31 پايىزدى قۇرادى. بۇل حالقىمىزدىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىنىڭ ارتقانىن، ءوز ەلىنىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قارامايتىندىعىن، حالىقتىڭ ەلباسىنا دەگەن زور سەنىمى مەن ىستىق ىقىلاسىن اڭعارتادى. وبلىس تۇرعىندارىنىڭ 97،9 پايىزى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا داۋىس بەردى. وسى ارقىلى جامبىلدىقتار ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىقتى، الەمدىك داعدارىس سالدارىنان بولىپ جاتقان سىن-قاتەرلەردەن الىپ شىعاتىن تۇڭعىش پرەزيدەنتىن قولدايتىندىقتارىن كورسەتتى.
تاعى ءبىر ەرەكشە جايت، مەملەكەت باسشىسى ءوزىن سالتاناتتى تۇردە ۇلىقتاۋ ساتىندە «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنان تۋىندايتىن 5 ينستيتۋتتىق رەفورماسىن جاريا ەتىپ، ونى جۇزەگە اسىراتىن «100 ناقتى قادامىن» ۇلت جوسپارى ەتىپ ۇسىنۋى بولدى. ۇلت جوسپارى – قازاقستان مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋعا، كۇردەلى كەزەڭنەن سەنىمدى وتۋگە جاعداي تۋعىزاتىن بەرىكتىك قورىن جاساپ بەرەتىن سەرپىندى قادام. ونى ءىس جۇزىندە جاھاندىق جانە ىشكى سىن-قاتەرلەرگە تولىقتاي جاۋاپ بەرە الاتىن، تاريحتىڭ جاڭا بەلەستەرىندە ەلىمىزدىڭ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ وتىزدىعىنا كىرۋى جونىندەگى باستى قۇجاتى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى. سول سەبەپتەن، وسىنداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ەل ەڭسەسىن تۇسىرمەي، ەكونوميكالىق ءوسىمدى كەمىتپەي، ءال-اۋقاتىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن ۇلت جوسپارىندا بەلگىلەنگەن شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
ەلىمىزدىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا رەسمي تۇردە مۇشە بولىپ قابىلدانۋى دا حالقىمىز ءۇشىن ايتۋلى وقيعا، مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىلۋى مەن قارقىندى دامۋ جولىنداعى تاعى ءبىر بەلەس دەپ بىلەمىز. ال ءبىزدىڭ وبلىسپەن ەجەلدەن بارىس-كەلىس، الىس-بەرىس جاساپ كەلە جاتقان قىرعىز رەسپۋبليكاسى 12 تامىزدان باستاپ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق شەڭبەرىندەگى جۇمىستارىن باستادى. بۇل وقيعالار ءوز كەزەگىندە وبلىستاعى ەكونوميكالىق دامۋىمىز بەن جوسپارلارىمىزعا دا ەلەۋلى وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن.
– راحمەت، ەندى وبلىس ەكونوميكاسىنداعى دامۋ قارقىنىن بايقاتاتىن بايىپتى مىسالدارعا توقتالساڭىز.
– جالپى، ءوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ بارلىق سالاسىندا دامۋ قارقىنى بار. ايماقتىڭ ىشكى جالپى ءونىمى وتكەن جىلدىڭ سەگىز اي مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 7،4 پايىزعا ارتقان. دەگەنمەن، الەمدىك داعدارىستىڭ سالدارى وبلىستاعى ءوندىرىس ورىندارىن اينالىپ ءوتتى دەپ تە ايتا المايمىز. ءبىراق، سوعان قاراماستان، ونەركاسىپ ورىندارىنداعى تاۋار اينالىمىن تۇراقتاندىرىپ، جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋ ماقساتىندا ءىرى كومپانيالارمەن 461 مەموراندۋم جاسالدى. ءۇستىءمىزدەگى جىلى وبلىستا ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە جالپى قۇنى 30،3 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 6 جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلسە، سونىڭ ۇشەۋى العاشقى جارتىجىلدىقتا ىسكە قوسىلىپ وتىر. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى – يندۋستريالاندىرۋ كۇنىندە ەلباسى ىسكە قوسقان جۋالى اۋدانىنداعى «بۋرنوە سولار-1» كۇن ەلەكتر ستانساسى. سونىمەن قاتار، «پوليەتيلەن-اگرو» ءجشس-نىڭ جىلىجايلارعا ارناپ جىلىنا 500 توننا پلەنكا شىعاراتىن جانە «تاراز-كولىك جولى» ءجشس-نىڭ اسفالتبەتون قوسپاسىن وندىرەتىن زاۋىتتارى ءوز جۇمىستارىن باستادى. قالعان 3 جوبا جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلەدى.
– ەلباسى ەلىمىزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ماسەلەسىنە دە ۇنەمى كوڭىل ءبولىپ، اگرارلىق سالانىڭ مۇمكىندىكتەرى تولىق پايدالانىلماي وتىرعانىن ايتىپ كەلەدى. وعان جاقىندا عانا قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ءحىى ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنىڭ جالپى وتىرىسىندا پرەزيدەنت ايتقان دەرەكتەر مەن دايەكتەردەن مىسال كەلتىرسەك تە بولادى.
– دۇرىس ايتاسىزدار، ەلباسىنىڭ جان-جاقتىلىعى، قاي سالا بولسا دا ناقتى سيفرلارمەن، مىسالدارمەن سويلەيتىنى ءبىزدى ۇنەمى ءتانتى ەتەدى. مىسالى، پرەزيدەنتتىڭ «تاپ-تاقىر تاس پەن قۇمنىڭ ۇستىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان يزرايل شارۋالارى وسىرگەن قۇلپىنايدى جەگەندە ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىز جاعدايعا تاپ بولادى ەكەنسىڭ» دەۋى، ەلىمىزدەگى ءاربىر باسشىعا ايتىلعان سىن-ەسكەرتپە دەپ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ءبىز، مىسالى، ۇستىمىزدەگى جىلى بيۋدجەتتەن اگروونەركاسىپ كەشەنىن قولداۋعا 7،7 ميلليارد تەڭگە سۋبسيديا مەن ترانسفەرتتەر بولدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە بيىل 242 مىڭ گەكتار ماساقتى ءداندى داقىلدان جالپى كولەمى 386 مىڭ توننانى قۇرايتىن استىق جينالىپ وتىر. ءبىر گەكتاردان الىنعان ءونىم وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 7،4 سەنتنەرگە ارتىپ، گەكتارىنا 16 سەنتنەردى قۇرادى. دەگەنمەن، ەلباسىنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن سالادا جاڭا تەحنولوگيانى ەنگىزۋ قاجەت دەپ ايتقانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، جىل وتكەن سايىن سۋ تاپشىلىعى وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ، سالاعا جاڭاشا كوزقاراستى، ياعني تامشىلاتىپ سۋارۋ سياقتى جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋدى تالاپ ەتۋدە. سۋ قورلارىن كۇزگى-قىسقى مەرزىمدە بارىنشا جيناقتاپ، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن كەڭىنەن ەنگىزۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردى جانداندىرىپ جاتىرمىز. ناتيجەسىندە سۋدى 20-30 پايىزعا ۇنەمدەۋ، سۋارمالى ەگىس القاپتارىن 2018 جىلعا دەيىن 184 مىڭ گەكتارعا جەتكىزۋ، ال داقىلداردىڭ ءونىمدىلىگىن 1،5 ەسەگە ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. شۋ اۋدانىنان جەمىس-كوكونىس كلاستەرىن قۇرۋ ارقىلى 8 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيسيا تارتۋدى دا جوسپارلاپ وتىرمىز. ول ءۇشىن جاڭا تەحنولوگياعا تولىق كوشۋ قاجەت.
وبلىسىمىزدا اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا، مال شارۋاشىلىعى ءونiمiنiڭ ءونiمدiلiگi مەن ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا 875،5 ميلليون تەڭگە ءبولىنىپ، سونىڭ ارقاسىندا وڭىردە اسىل تۇقىمدى مالدىڭ ۇلەسى ارتتى. بۇعان وسى سالاعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ اسەرى وتە مول بولدى. ءبىزدىڭ وبلىسىمىز ەلىمىزدەگى نەگىزگى اگرارلى ايماقتىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان بولار، اگرارلىق سالاداعى ىلكىمدى ىستەر – سونىڭ دالەلى. وڭىرىمىزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋشى كاسىپورىنداردا شىعارىلاتىن ونىمدەر ەلىمىزدىڭ باسقا ايماقتارىندا دا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر. بۇگىندە وبلىستا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەيتىن ناقتى 208 كاسىپورىن، شاعىن زاۋىتتار مەن سەحتار جۇمىس ىستەپ تۇر. ولاردا 4 مىڭعا جۋىق ادام ەڭبەك ەتەدى. مىسالى، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ سەگىز ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىم كولەمى 75،7 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى.
– كارىم ناسبەك ۇلى، سوڭعى جىلدارى وبلىس ورتالىعى – تاراز قالاسى مەن اۋدان ورتالىقتارى، ءتىپتى، اۋىلدار دا زامان تالابىنا ساي ساۋلەتپەن سالىنعان ءزاۋلىم عيماراتتارمەن، كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەرمەن تولىعىپ، اجارلانا ءتۇستى. كاسىپكەرلەرىمىز دە قاراعان كىسىنىڭ كوزى توياتىن كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر مەن عاجايىپ نىساندار سالۋدا…
– وبلىستا قۇرىلىس سالاسى قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى. وزدەرىڭىز دە بايقاپ جۇرگەن بولارسىزدار، تاراز قالاسىنىڭ اۋماعى شىعىسى پەن باتىسىنا جانە وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە قاراي ۇلعايا ءتۇستى. قۇرىلىس نىساندارى ساۋلەتتىك جوباسىنىڭ كوز تارتارلىقتاي كوركەم بولۋىنا دا قاتتى كوڭىل بولىنە باستادى. مەن جاقىندا وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ الدىندا ەسەپ بەردىم. وسى ەسەپتى كەزەڭدە قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 100،2 پايىزدى (90،5 ميلليارد تەڭگە – رەد.) قۇراسا، سالىنعان ينۆەستيسيانىڭ ناقتى كولەمى 5،9 پايىزعا (41،5 ميلليارد تەڭگە – رەد.) ارتقان. بيىل 65-تەن استام نىساننىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ مەن جاڭعىرتۋعا 19،7 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلعان. ونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا – 7 ميلليارد تەڭگە، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا – 7،2 ميلليارد تەڭگە، اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە – 1،9 ميلليارد تەڭگە، وزەن جاعالاۋىن نىعايتۋعا – 2،3 ميلليارد تەڭگە، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا 1،3 ميلليارد تەڭگە ءبولىنگەن. «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي-2020» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە 6 ايدا 118 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىءلىپ، وتكەن جىلدىڭ ءتيىستى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 8،3 پايىزعا ارتتى. بۇل سالاعا سالىنعان ينۆەستيسيالار 33 پايىزعا (6،3 ميلليارد تەڭگە –رەد.) ۇلعايدى.
بيىل تاراز قالاسىنداعى «بايتەرەك» شاعىن اۋدانىندا جالپى الاڭى 6 400 شارشى مەتردى قۇرايتىن 65 پاتەرلى ءبىر تۇرعىن ءۇي جانە قورداي اۋدانىندا 50 پاتەرلى ءبىر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. قاراتاۋ قالاسىندا 64 پاتەرلى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الىندى. جىل سوڭىنا دەيىن «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى 2 ءۇيدى پايدالانۋعا بەرەتىن بولامىز. جاس وتباسىلار ءۇشىن 75 پاتەرلى 1 ءۇي، كەزەكتە تۇرعان ازاماتتار ءۇشىن تاراز قالاسىندا 80 پاتەرلى ءبىر ءۇي تاپسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ودان بولەك، «قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسى» ارقىلى 28 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 4 تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا تاپسىرىلادى. سونىڭ ىشىندە 2005 جىلدان بەرى كۇرمەۋى شەشىلمەي كەلگەن ورتالىقتاعى «اتشابار» كەشەنىندەگى 2 تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى اياقتالىپ، جالپى كولەمى 15 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 252 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلەتىن بولادى.
– ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى ءوڭىردىڭ كولىك جولدارى دا دۇنيەجۇزىلىك تالاپقا ساي بولىپ كەلە جاتقانىن جۇرت قۋانا ايتىپ ءجۇر. اسىرەسە، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قولعا الىنعان «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» كولىك ءدالىزىنىڭ جامبىل وبلىسى اۋماعىنداعى قۇرىلىس جۇمىسىنا ءدان رازى.
– ءيا، وسى داڭعىل جولدىڭ ارقاسىندا تاراز بەن الماتى قالالارىنىڭ اراسىنداعى جولاۋشىلار قاتىناسى جاقساردى. دەگەنمەن، جەرگىلىكتى ماندەگى اۆتوموبيل جولدارى مەن ەلدى مەكەندەر كوشەلەرىن جوندەپ، كۇتىپ ۇستاۋدى دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بۇل جۇمىسقا بيىل 7،2 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلىپ، بولىنگەن قارجىعا 5 شاقىرىم اۆتوجولدىڭ بويىندا كۇردەلى جوندەۋ، 316 شاقىرىم اۆتوجول مەن ەلدى مەكەندەر كوشەلەرىن جانە 2 جاساندى عيمارات ورتاشا جوندەۋ، تاراز قالاسى تاۋكە حان كوشەسىندەگى جول وتكەلىن قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى اتقارىلدى. ءقازىر جالپى جەرگىلىكتى ءماندەگى اۆتوجول مەن كوشەلەردە 159 نىساندا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
وبلىسىمىزدا جول قاتىناسىمەن بىرگە «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋدا دا ايتارلىقتاي ىستەر بار. ويتكەنى، وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى سالاسىنىڭ ءبىرى – ەنەرگەتيكا. اسىرەسە، قازىرگى زامان تالابىنا ساي «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. وڭىرىمىزدە وسى باعىتتا الداعى جىلداردا مەركى، شۋ اۋداندارىندا سۋ ەلەكتر ستانساسىن، جاڭاتاستا جەل ەلەكتر ستانساسىن، جامبىل اۋدانىندا كۇن ەلەكتر ستانساسىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا. سونىمەن قاتار، جۋالى اۋدانىنداعى كۇن ەلەكتر ستانساسىنىڭ جانە قوردايداعى ستانسالاردىڭ قۋاتىن ارتتىرا ءتۇسۋ كوزدەلۋدە.
ءوڭىر ەكونوميكاسى ارتقان سايىن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى دا جاقسارىپ، تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاستارىنىڭ ۇزاقتىعى دا ارتا تۇسۋدە. بيىل وڭىرىمىزدە الەۋمەتتىك ءمانى بار اۋرۋلار مەن اۋرۋشاڭدىق كورسەتكىشى تومەندەپ، انا ءولىمى تىركەلگەن جوق. ۇستىمىزدەگى جىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن قارجىلاندىرۋ 2،7 پايىزعا ارتىپ، 41 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. ونىڭ ىشىندە تەگىن كومەك كورسەتۋدىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمىن قامتاماسىز ەتۋگە 30،5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن جاڭعىرتۋعا 7،2 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلدى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىمىز دە ايتۋعا تۇرادى. بۇگىندە 24 ءبىلىم بەرۋ نىسانىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋگە 7،4 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپ، جامبىل اۋدانى ەڭبەك اۋىلىنداعى 120 ورىندىق ورتا مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. 23 ءبىلىم بەرۋ نىسانىنىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا، ونىڭ ىشىندە 8 مەكتەپ، 5 بالاباقشا بيىل پايدالانۋعا بەرىلەدى. قالعان 10 نىساننىڭ قۇرىلىسى كەلەسى جىلى اياقتالادى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قۇيىلعان قارجىنىڭ ناتيجەسىن وبلىس وقۋشىلارىنىڭ ۇزدىك ۇلگەرىمدەرى، حالىقارالىق وليمپيادالارداعى جەتىستىكتەرى ارقىلى انىق كورۋگە بولادى. سونداي-اق، شاعىن قالالاردى دامىتۋ، جۇمىسسىزدىقتى جويۋ، قىلمىسپەن كۇرەس، بۇقارالىق سپورتتى ورىستەتۋ، تاعى باسقا سالالاردا اتقارىلعان جۇمىستار بار.
– كارىم ناسبەك ۇلى، «سوڭعى تۇيەنىڭ جۇگى اۋىر» دەگەندەي، تاعى ءبىر وتە ماڭىزدى ساۋالدى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق تورقالى تويىنا دايىندىق جۇمىستارىنا بايلانىستى قويعىمىز كەلىپ وتىر. ەلباسى توي قامىنا كىرىسۋدى وتكەن جىلى ايتتى. ول حالىق تاراپىنان دا، زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىنان دا كەڭ قولداۋ تاپتى. ال وبلىس ءۇشىن قۋانىشتىسى – قالىڭ قازاق جۇرتشىلىعى اتسالىسىپ جاتقان تاعىلىمدى تويدىڭ استانادان كەيىنگى زاڭدى جالعاسى تاراز قالاسىندا وتەتىن بولادى. حالقىمىزدىڭ «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەگەن ءسوزىن ەسكە الساق، ءبىر جىل بەدەرىندەگى تىعىل-تاياڭ ۋاقىتتا قانداي جۇمىستار اتقاردىڭىزدار؟
– وتكەن جىلى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «كەلەسى جىلى قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ باستاۋ العانىنا 550 جىل تولۋىن تويلايمىز. 1465 جىلى تۇڭعىش رەت قازاق حاندىعى قۇرىلدى. سول كەزدەن بەرى قازاق مەملەكەتتىلىگى جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. سول سەبەپتى دە، ءبىز اتا-بابامىزدىڭ ۇلى ءىسىن جالعاستىرۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزىن وقىپ ءبىر رازى بولسام، تويدىڭ استانادان كەيىن تاراز قالاسىندا وتكىزىلەتىنى تۋرالى ەلباسى شەشىمىن ەستىپ، تاعى قۋاندىم. ءبىراق، بۇل قۋانىشتىڭ ارتىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك تۇرعانىن سەزدىم. ويتكەنى، ەلدىگىمىز بەن ەركىندىگىمىزدى پاش ەتەتىن، حالقىمىزدىڭ باي تاريحى مەن جۇيەلى مەملەكەتتىلىگىن دالەلدەيتىن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى تاريحى تەرەڭ تاراز قالاسىندا اتالىپ وتكەلى وتىر. ءبىر جاعىنان بۇل تاريحي ادىلەتتىلىكتىڭ سالتانات قۇرۋى، ءويتكەنى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن تاريحي دەرەك كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ ءبۇگىنگى جامبىل وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى شۋ مەن تالاس وزەندەرىنىڭ اراسىندا قازاق حاندىعىن قۇرىپ، قوزىباسى دەگەن جەردە العاش رەت حان سايلانعاندىعى تۋرالى ايتادى.
تويدىڭ، قۇداي قالاسا، قازان ايىنىڭ العاشقى ونكۇندىگىندە وتەتىنى بەلگىلى. حالقىمىزدا «تويدىڭ تاماشاسىن باقپا، تاعىلىمىن ب ا ق» دەگەن ءسوز بار. دەمەك، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدىڭ نەگىزگى التىن ارقاۋى – ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇلىقتاپ، دارىپتەيتىن ءىس-شارالار. سوندىقتان، مەرەيتوي اياسىندا قۇرىلىس جۇمىسى اياقتالىپ كەلە جاتقان ەڭ ۇلكەن نىساننىڭ ءبىرى – «كونە تاراز» ارحەولوگيالىق پاركى مەن مۋزەيى بولماقشى. بۇل مۋزەيدە كونە قالاداعى (بۇرىنعى ورتالىق بازاردىڭ اۋماعى – رەد.) قازبا ورنىنان تابىلعان تاريحي جادىگەرلەر قويىلادى. «كونە تاراز» ارحەولوگيالىق پاركى مەن مۋزەيىندەگى بيىكتىگى 36 مەتر شولۋ مۇناراسى جانە كىرەبەرىس قاقپانىڭ ەرەكشەلىگى توي قوناقتارىنىڭ كوزايىمىنا اينالادى دەپ وتىرمىز. تاريحي ورتالىقتىڭ اۋماعىندا شولۋ مۇناراسى، دوستىق ءۇيى، مىڭبۇلاق، «دومبىرا» ستەلاسى قۇرىلىمدارى بوي كوتەءرىپ، ءوز الدىنا ادەمى ءبىر كەشەن بولماق.
وسى جەردەگى بايىرعى داۋىردەن سىر شەرتەتىن ەسكى مونشانىڭ ورنىندا رەسپۋبليكالىق رەستاۆراسيالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. بۇل نىسان دا قازاق حالقىنىڭ ۇلان-عايىر تاريحىنان سىر شەرتىپ، ۇلى تويدان تاعىلىم الۋعا كەلگەن قوناقتاردى ۇلكەن اسەرگە بولەيتىنى انىق. كونە شاھار ماڭىنداعى جىر الىبى جامبىل اتامىزدىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ ماڭى دا اباتتاندىرۋ جۇمىستارى ارقىلى جاڭارىپ شىعا كەلدى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان مونۋمەنت تە كۇن ساناپ بار سان-سالتاناتىمەن بيىكتەپ، ايشىقتالىپ كەلەدى. ياعني، تاريحي تويعا ارنالعان ەڭسەلى مونۋمەنت تۇرعىندار مەن قوناقتارعا الىستان كورىنىپ، وتكەندى تارازىلايتىن وسيەتتى ورىنعا اينالماق. ويتكەنى، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان ەكى حاننىڭ بەينەسى – ەلدىك اقىل-ەسىمىزدىڭ ايعاعى بولىپ قالا بەرمەك. ال «قازاق الەمى» تاريحي-ەتنوگرافيالىق كەشەنى اياسىندا «جادىگەر» جىلجىمالى مۇراجاي ەكسپوزياسى، ۇلتتىق قولدانبالى ونەر بۇيىمدارىنىڭ كورمە-جارمەڭكەسى وتكىزىلىپ، ىسمەر-شەبەرلەر ءوز ونەرلەرىن كورسەتەتىن بولادى.
وسى مونۋمەنتكە اپاراتىن تاۋكە حان كوشەسىندەگى دوڭەس كوپىر دە كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، ونىڭ ەكى شەتىنە قازاق ەلى مونۋمەنتى مەن بارىس مۇسىندەرى ورناتىلىپ ەدى، ول دا جاڭارىپ، جارقىراپ شىعا كەلدى. قالانىڭ شىعىسىنداعى ءدال وسىنداي كوپىر دە جوندەلۋدە. تارازدىڭ وڭتۇستىك قاقپاسى دا زامان تالابىنا ساي قايتا جاڭعىرتىلدى. سونىمەن قاتار، اباي داڭعىلى مەن تاشكەنت كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى اباي سكۆەرىنە ۇلى اقىننىڭ ەسكەرتكىشى قويىلىپ، اباتتاندىرۋ جۇمىسىنىڭ قولعا الىنۋى دا تويعا دەگەن تارتۋ-تارالعىمىزدىڭ ءبىر پاراسى بولىپ تابىلادى.
«توي – حالىقتىڭ قازىناسى» دەپ بەكەر ايتىلماعان، وسىعان وراي وبلىستىق قازاق جانە ورىس دراما تەاترلارى ورنالاسقان عيماراتتىڭ ءىشى جوندەۋدەن تولىق وتكىزىلۋدە. توي كۇندەرى ونىڭ ساحناسىندا جازۋشى-دراماتۋرگ قاليحان ىسقاق پەن شاحيماردان حۇسايىنوۆتىڭ «قازاقتار» اتتى تاريحي-دراماسىنىڭ تۇساۋكەسەر قويىلىمى وتەدى. «اتشابار» يپپودرومى دا جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، وندا جاڭادان «ات پولوسى» ويىنىنىڭ الاڭى سالىنۋدا. ياعني، مەرەيتوي اياسىندا ەلىمىزدە العاش رەت «ات پولوسى» ويىنىنىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، سونىمەن بىرگە، ءداستۇرلى الامان بايگە، توپ بايگە جانە ۇشقىر جارىستارى ۇيىمداستىرىلادى.
«بالاساعۇن» كونسەرت زالىندا «ءماڭگىلىك ەل» يدەياسى اياسىندا وتەتىن رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىن اسىعا كۇتىپ وتىرعان جۇرت تا كوپ. ايتىسقا ەسىمدەرى ەلىمىزگە بەلگىلى اينۇر تۇرسىنبايەۆا، ايبەك قالييەۆ، رينات زايىتوۆ، باۋىرجان حاليوللا، جانسايا مۋسينا، جىبەك بولتانوۆا، سونداي-اق، جۇڭگو، موڭعوليادان باس-اياعى 26 اقىن قاتىسادى. ايتىستى اقىن، مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، حالىقارالىق ايتىسكەر اقىندار مەن جىرشى-تەرمەشىلەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى ءجۇرسىن ەرمان ءجۇرگىزەدى. ايتىستا قازاق حاندىعىنىڭ تەرەڭ تاريحى، حاندار مەن باتىر-بيلەردىڭ قايتالانباس ەرلىكتەرى وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى ايتىسكەرلەردىڭ جىرلارىنا ارقاۋ بولا وتىرىپ، وتكەن كۇن مەن بۇگىننىڭ تاريحي بايلانىسى ادەمى كورىنىس تابادى دەپ كۇتىلۋدە. ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ پەرزەنتتەرىمىز» يدەياسى دا جان-جاقتى جىرلانىپ، اقىنداردىڭ تىلىنە تىرەك بولماق.
سونداي-اق، جىل باسىندا جاريالانعان «ەرلىكتىڭ ارقاۋى، ەلدىكتىڭ باستاۋى – قازاق حاندىعى» اتتى رەسپۋبليكالىق جاس اقىنداردىڭ جابىق جىر ءمۇشايراسىنىڭ جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ ءراسىمى دە وسى كۇندەرى وتەدى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ۇلى جىبەك جولىنداعى پىكىرلەسۋ: ورتالىق ازيا: ايماق حالقىنىڭ ىنتىماقتاستىق تاجىريبەسى» حالىقارالىق كۋلتۋرولوگيالىق جوباسىنىڭ پلەنارلىق ءماجىلىسى بولادى. «قازاق حاندىعى» ەنسيكلوپەدياسىنىڭ تۇساۋكەسەرى مەن باسپالاردىڭ كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلادى. «تاريح. ايەلدەر. قازاقستان» رەسپۋبليكالىق ايەلدەر كونفەرەنسياسى دا توي تاعىلىمىنىڭ ءبىرى بولماق.
«تاراز-ارەنا» سپورت كەشەنىندە قازاق كۇرەسىنەن وتەتىن «ەۋرازيا بارىسى» حالىقارالىق ءتۋرنيرى دە توي تاماشاسى مەن تاعىلىمىن ارتتىرا ءتۇسىپ، حالقىمىزدىڭ بوز كىلەمدە جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن بالۋان ۇلدارى كوپ بولعانىن دۇنيەجۇزىنە پاش ەتەدى دەپ وتىرمىز. بوز كىلەمدە گرۋزيا، قازاقستان، قىرعىزستان، موڭعوليا، پولشا، رەسەي، تۇركيا جانە وزبەكستان ەلدەرىنىڭ كوماندالارى كەزدەسەدى دەپ كۇتىلۋدە. ءاربىر قۇرامادا جەتى بالۋان كۇرەسەدى. تۋرنيردە قازىلىق جاسايتىن حالىقارالىق تورەشىلەر قۇرامىنا قاتىساتىن مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى كىرەدى. سولارمەن قاتار، تاريح تاعىلىمدارىن دارىپتەپ، تىڭ دەرەكتەر مەن دايەكتەردى ورتاعا سالاتىن رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيالار دا توي مازمۇنىن بايىتا تۇسەتىن بولادى.
قاراحان بابا كەسەنەسىنىڭ ماڭىنان جاڭا مەشىت بوي كوتەرىپ، اينالاسى اباتتانا ءتۇستى. ونداعى زامانعا ساي سۋبۇرقاقتى، قۇمىرادان سىلدىراپ اققان ءمولدىر سۋدى تاريحي شىندىققا ءتان ارحيتەكتۋرالىق شەشىم دەپ قابىلداۋعا بولادى. قالانىڭ ورتاسىنداعى حالىق قاھارمانى قايرات رىسقۇلبەكوۆ اتىنداعى ساياباقتىڭ كىرەبەرىسى دە قايتا جاڭعىرتىلىپ، تارازدىقتاردىڭ سۇيىكتى دەمالىس ورنىنا اينالدى. وندا وبلىسىمىزدىڭ جانە تاراز قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارىنىڭ، وليمپيا ويىندارىنىڭ، الەم جانە ازيا چەمپيوناتتارى جەڭىمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرىنىڭ ەسىمدەرى جازىلعان بىرنەشە ءمارمار تاقتالار قويىلعان. تۇڭعىش پرەزيدەنت ساياباعىنىڭ قارسى بەتىنەن جاڭا سكۆەر اشۋ تۋرالى ويىمىز دا وڭ شەشىمىن تاپتى. وسى جەردەگى «اق شاتىر» ساحنالىق الاڭى شەڭبەرىندەگى كونسەرتىمىز دە توي قوناقتارىنىڭ تالعامىنان شىعادى دەپ ويلايمىز. ۇلى جىبەك جولى سىلەمىنىڭ بويىنا ورنالاسقان «تاراز» قوناق ءۇيىنىڭ الدى دا توتىداي تارانىپ شىعا كەلدى. اسىرەسە، ەرەكشە ۇلگىدە جاسالعان سۋبۇرقاق پەن اكتاستان جاسالعان كيىز ءۇي كوشە كوركىن اشا تۇسكەن…
– مەرەيتوي قوناقتارىن قابىلدايتىن اۋەجاي تەرمينالىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن دەپ ەستىدىك.
– ءيا، ول پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن ءاۋليەاتا اۋەجايى الىپ اۋە لاينەرلەرىن قابىلداپ، سول ارقىلى جامبىلدىقتار ماسكەۋ، انتاليا، دۋباي سياقتى، تاعى باسقا قالالارعا تىكەلەي ۇشۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. ءدال وسىنداي جوندەۋ، جاڭعىرتۋ جۇمىستارى تەمىرجول، اۆتوبەكەت ماڭىندا دا جۇرگىزىلدى.
– ەلدىگىمىزدى ۇلىقتاپ، تاريحي جادىمىزدى جاڭعىرتاتىن تورقالى تويعا ەلىمىزدىڭ وبلىستارى بار، قالالارى بار بارلىعى 14 وڭىردەن كومەككە كەلىپ، تاراز قالاسىنىڭ وسىپ-وركەندەي تۇسۋىنە اتسالىستى. بۇل الاتاۋ مەن ارقا، التاي مەن اتىراۋ اراسىنداعى الىس-بەرىستى، بارىس-كەلىستى بۇرىنعىدان دا جاقسارتا ءتۇسىپ، حالقىمىزدىڭ يگىلىكتى ءىس-شارادا جۇدىرىقتاي جۇمىلا بىلەتىنىن كورسەتتى. وعان قوسا، ءوزىمىزدىڭ 10 اۋداننىڭ تۇرعىندارى دا ۇلكەن ۇلەس قوستى. ورتاق قۋانىشقا وبلىستاعى باسقارمالار دا ءبىر كىسىدەي جۇمىلدى. مەرەيتوي قارساڭىندا تاراز قالاسىنىڭ ورتالىق جانە باستى كوشەلەرىنىڭ تازالىعىن، اباتتاندىرىلۋىن جانە كوگەرىشتەندىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا وبلىس اكىمدىگىنە قاراستى 17 باسقارما مەن 10 اۋدان اكىمدىكتەرىنە 24 كوشە بەكىتىلىپ بەرىلدى. سونىمەن بىرگە، قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋدا. جالپى، ۇزىندىعى 46 شاقىرىم جول كۇردەلى جانە ورتاشا جوندەۋدەن وتكىزىلۋدە.
سوناۋ جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ سان يان قالاسىنان بۇرىنعى جىبەك جولى بويىمەن ساپارعا شىققان «ۇلى جىبەك جولىنداعى مادەنيەت» اتتى كەرۋەن كوكتەم، جاز بويى مىڭداعان شاقىرىمداردى كوكتەي ءوتىپ، بۇگىندە جەتىسۋ وڭىرىنە جەتتى. ولار ەندى قورداي، مەركى، تۇرار رىسقۇلوۆ، بايزاق اۋداندارىنىڭ جەرلەرى ارقىلى قازان ايىنىڭ العاشقى ونكۇندىگىندە، ياعني توي قارساڭىندا تاراز قالاسىنا كەلىپ جەتەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. بۇل ۇلى جىبەك جولى باعىتى بويىنشا تاريحي-تانىمدىق باۋىرلاستىقتى دامىتۋ ماقساتىندا جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ يدەياسىمەن، سان يان قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ، قازاقستانداعى دۇنگەن قاۋىمداستىعىنىڭ جانە «Jing Sheng Yu» شاي كومپانياسىنىڭ باستاماسىمەن كەرۋەن ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن. وتكەن جىلى ءقحر-دىڭ شەنسي پروۆينسياسىنا ارنايى جۇمىس ساپارىمەن بارىپ، ءبىرقاتار مەموراندۋمدارعا قول قويىلىپ، بىرلەسكەن حالىقارالىق فەستيۆال وتكىزۋ، ونەر مەن مادەنيەت سالاسىندا تاجىريبەلەرمەن الماسۋ، ءقحر-دىڭ ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي وتكىزىلەتىن سالتاناتتارعا قاتىسۋى تۋرالى كەلىسىمگە كەلگەن ەدىك. باۋىرلاس قالالار اراسىندا جولعا شىققان بۇل كەرۋەن قۇرامىنداعى 55 تۇيە، 11 اۆتوكولىك جانە 70-كە جۋىق كەرۋەنشى ۇلى جىبەك جولىنىڭ تاريحي ورىندارىن ارالاپ، تاراز قالاسىندا وتەتىن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنا قاتىسادى.
تاراز قالاسىنىڭ ورتالىق ستاديونىندا م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى جازۋشى-دراماتۋرگ جابال ەرعالييەۆتىڭ «قيلى جول» درامالىق قويىلىمىن ساحنالايتىن بولادى. قويىلىمدا ءابىلقايىر حانىڭ قول استىنان كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار باستاعان قازاق رۋلارىنىڭ ءبولىنىپ شىعىپ، موعولستاننىڭ حانى ەسەنبۇعاعا بارىپ، سول جەردەن قونىس الۋى، قازاق رۋلارى كەرەيدى اق كيىزگە حان كوتەرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى كورىنىستەر بەينەلەنەدى. جالپى، تاراز قالاسىندا وتەتىن قازاق حاندىعىنىڭ تويىندا الماتى قالاسى، الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان، قىزىلوردا جانە ءوز وبلىسىمىزدىڭ تاڭداۋلى ونەر جۇلدىزدارى مەن ۇجىمدارى ءان شىرقاپ، تەرمە، جىر ايتىپ، كۇي تارتىپ، بي بيلەپ جۇرتشىلىقتى قىزىق دۋمانعا بولەيتىن بولادى. مىسالى، حالقىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان «سازگەن»، «تۇران»، «قوڭىر» جانە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنان كەلەتىن «قامبار» فولكلورلىق ونەر ۇجىمدارى جۇرت ءبىر كورسەك شىركىن دەپ جۇرگەن تالانتتى توپتار. سونداي-اق، توي شەڭبەرىندە وتەتىن تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ مۋزىكا كەشىندە ونەر كورسەتەتىن ياكۋتيا، باشقۇرتستان، تاتارستان، التاي، تۇركيا، حاكاسيا، داعىستان، قىرعىزستان جانە وزبەكستان ەلدەرى تالانتتارىنىڭ ءان-جىرلارىن تاماشالاۋ دا حالىققا عاجايىپ رۋحاني بايلىق سىيلايدى عوي دەپ ويلايمىن.
ارينە، يگىلىكتى ىستەردىڭ ءبارى ۇكىمەت قورىنان بولىنگەن قارجىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ ءار ءوڭىرى كورسەتكەن كومەك ارقىلى اتقارىلۋدا. بۇدان باسقا، ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ءىرى كومپانيالارى دەمەۋشىلىك جاساۋدا. مىسالى، «ماڭگىلىك ەل» قورىنا 576 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجى ءتۇستى.
– «ەلدى ءىس بىرىكتىرەدى، ءسوز بۇزادى» دەيدى حالقىمىز. قازاق قازاق بولعالى تۇڭعىش رەت تويلانىپ وتىرعان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق تورقالى تويىنىڭ تاماشاسى دا، تاعىلىمى دا مول بولىپ، بيىك دەڭگەيدە ءوتۋى ءبىر ءوڭىر ءۇشىن عانا ەمەس، بارشا حالىق ءۇشىن ۇلكەن سىن دەسەك، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز.
– البەتتە. جالپى، وسى تويعا اتسالىسقان قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىعىنا جامبىلدىقتاردىڭ العىسى شەكسىز. «كەلگەنشە قوناق ۇيالادى، كەلگەن سوڭ قوناق يەسى ۇيالادى» دەگەن، الەمدىك قارجى داعدارىسىنا قاراماي ءدۇبىرلى توي وتكىزىپ، قوناق كۇتۋگە بىلەك سىبانىپ كىرىسىپ كەتكەن تاراز قالاسىنىڭ بەس جۇلدىزدى قوناقۇيلەر ماسەلەسىندە ەپتەپ قىسىلاتىن جايى بار ەكەنىن جاسىرمايمىز. سوندىقتان، كەلۋشىلەر بۇعان تۇسىنىستىكپەن قارايدى دەپ ويلايمىن. تويعا كەلەتىن ەلدىڭ قاراسى وتە مول. ايتسە دە، قۇشاعىمىز كەڭ، پەيىلىمىز اق، كەلگەن قوناقتاردىڭ بۇل تويدان تاعىلىم الۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز. ەلباسىمىز ۇنەمى ەسىمىزگە سالىپ وتىراتىن «تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى» دەگەن ماقالدىڭ تاعى ءبىر رەت سىنالعان تۇسى دا وسى تويدى ۇيىمشىلدىقپەن وتكىزۋ دەپ بىلەمىن.
"قامشى"سىلتەيدى
دەرەككوز: ەگەمەن قازاقستان
پىكىر قالدىرۋ