قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسىندا سويلەگەن سوزدەرىندە جالپى الەمدىك قوعامداستىققا ورتاق ماسەلەلەردى كوتەردى، كەلەلى ۇسىنىستاردى ورتاعا سالدى.
وسى عاسىردا ادامزاتتىڭ ەڭ باستى مىندەتى الەمدى سوعىس قاتەرىنەن ارىلتاتىن جانە ونىڭ سەبەپتەرىن جوياتىن ستراتەگيا – جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما – 2045 جوسپارىن ازىرلەۋدى ۇسىندى. ونىڭ باستى ءمانى – ادامزاتتىڭ دامۋى ءۇشىن جالپىعا ورتاق جاۋاپكەرشىلىكتى ورنىقتىرۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار، ەلباسى ۇيىمنىڭ بيىك مىنبەسىنەن بۇۇ-نىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كەڭەسىن جاھاندىق دامۋ كەڭەسىنە اينالدىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى ءبىزدىڭ ەلىمىز يادرولىق پوليگوندى جاپقان جانە قۋاتتىلىعى جاعىنان ءتورتىنشى ورىنداعى اتوم قارۋ-جاراعىنان ءوز ەركىمەن باس تارتقانىن ايتا كەلىپ، بۇۇ-نىڭ يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋ جونىندەگى جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلداۋدى جانە ۇيىمنىڭ قولداۋ كورسەتۋىمەن حالىقارالىق تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى تۇرا الاتىن ءبىرىڭعاي الەمدىك جەلى قۇرۋدى ۇسىندى. ەلباسىنىڭ ۇسىنىستارىنىڭ بارلىعى الەمدىك ماڭىزعا يە، وتكىر ءارى وزەكتى ماسەلەلەر ەكەندىگىن تانىمال ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار اتاپ وتۋدە.
قازاقستان باسشىسى جاھاندىق جيىن بارىسىندا ەلىمىزدىڭ بۇگىنگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىنەن، ارال تەڭىزىنە قاتىستى قازاقستاندىقتاردىڭ جۇزەگە اسىرعان جوبالارىنان دا حاباردار ەتتى. ەلباسى سەسسيا اياسىندا، سونداي-اق، ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىمەن ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ جولدارى جونىندە پىكىر الماستى. سونىڭ ءبىرى – قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن اقش پرەزيدەنتى باراك وبامانىڭ كەزدەسۋى بولدى.
گازەتتىڭ بۇگىنگى نومىرىندە ەلباسىنىڭ بۇۇ باس اسسامبلەياسى سەسسياسىندا كوتەرگەن ماسەلەلەرىنە قاتىستى پىكىرلەر جاريالانىپ وتىر.
تىڭ ويلار، جاڭا باستامالار
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بۇۇ-نىڭ مەرەيتويلىق سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىنەن
· قازاقستان حالىقارالىق قاتىناستارداعى ءوزارا سەنىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ نەگىزىندە بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان بارلىق باستامالاردى قولدايدى.
· مەن جەر بەتىندەگى وركەنيەت تاياۋداعى وتىز جىلدا سوعىستار مەن قاقتىعىستاردىڭ شيەلەنگەن ءتۇيىنىن دانالىقپەن تارقاتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر تابا الاتىنىنا سەنىمدىمىن.
· ءححى عاسىردا ادامزاتتىڭ ەڭ باستى مىندەتى الەمدى سوعىس قاتەرىنەن مۇلدە ارىلتاتىن جانە ونىڭ سەبەپتەرىن جوياتىن ستراتەگيانى جۇزەگە اسىرۋ بولۋعا ءتيىس.
· بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 100 جىلدىعىنا جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما – 2045 جوسپارىن ازىرلەۋدى ۇسىنامىن. ونىڭ ءمانى – الەمدىك دامۋدىڭ جاڭا ترەندىن قالىپتاستىرۋ.
· مەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كەڭەسىن جاھاندىق دامۋ كەڭەسىنە اينالدىرۋدى ۇسىنامىن.
· جوباسى استانا ەكونوميكالىق فورۋمى اياسىندا قىزۋ تالقىلانىپ كەلە جاتقان داعدارىسقا قارسى دۇنيەجۇزىلىك جوسپار يدەياسى وتە وزەكتى بولىپ كورىنەدى.
· الەمدى الاڭداتىپ وتىرعان تەرروريزم، مەملەكەتتەردىڭ كۇيرەۋى، كوشى-قون جانە وزگە دە كەلەڭسىز قۇبىلىستار ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ، كەدەيشىلىكتىڭ، ساۋاتسىزدىق پەن جۇمىسسىزدىقتىڭ سالدارلارى.
· ءححى عاسىردا الەمگە ساپالىق تۇرعىدان جاڭا قارجى قۇرالدارى كەرەك. وسى ورايدا، جاھاندىق ورنىقتى دامۋ مەن وسىپ-وركەندەۋدىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە ساي كەلەتىن ۇلتۇستىلىك الەمدىك ۆاليۋتا قاجەت.
· حيروسيما مەن ناگاساكيدى اتوم قارۋىمەن بومبالاۋدان سوڭ 70 جىل وتكەندە يادرولىق قارۋسىز الەم قالىپتاستىرۋ ءىسىن ادامزاتتىڭ ءححى عاسىرداعى باستى ماقساتى ەتۋگە شاقىرامىن.
· بۇۇ-نىڭ يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋ جونىندەگى جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلداۋدى ۇسىنامىن.
· جاھاندىق انتيادرولىق قوزعالىس قۇرۋ ماڭىزدى مىندەت بولىپ وتىر. جەر بەتىندەگى ءاربىر ادام يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋ ىسىنە ءوز ۇلەسىن قوسا الادى.
· سانكسيالاردى بۇۇ-نىڭ جارعىسى مەن حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىنا قايشى كەلەتىن ارەكەت رەتىندە باعالاپ، ولاردىڭ ءوز بەتىمەن قولدانىلۋىن بولدىرماۋ قاجەت.
· ميلليونداعان ادامداردىڭ يگىلىگىنە اسەر ەتەتىن حالىقارالىق سانكسيالار قولدانۋ قۇقىعى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ەرەكشە قۇزىرىندا بولۋعا ءتيىس.
· 2016 جىلى بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق قۇقىقتىڭ ارقاۋلىق قاعيداتتارىن بەكىتۋگە ارنالعان جوعارى دەڭگەيدەگى حالىقارالىق كونفەرەنسياسىن شاقىرۋدى ۇسىنامىن.
· تەرروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزمنىڭ ءقاۋپى جاھاندىق اۋقىمعا اينالىپ بارادى. بۇۇ-نىڭ قولداۋىمەن حالىقارالىق تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى تۇرا الاتىن ءبىرىڭعاي الەمدىك جەلى قۇرۋدى ۇسىنامىن.
· بولاشاقتى ەسكەرىپ، «ەكسپو-2017» كورمەسى ينفراقۇرىلىمى نەگىزىندە استانادان بۇۇ-نىڭ قولداۋىمەن جاسىل تەحنولوگيالاردى جانە ينۆەستيسيالىق جوبالاردى دامىتۋ جونىندەگى حالىقارالىق ورتالىق اشۋدى ۇسىنامىن.
· ءححى عاسىردا دامۋ ورتالىعى الەمنىڭ ەڭ ۇلكەن كونتينەنتى – عالامشار تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ەكىسى مەكەندەيتىن، ءىرى رەسۋرستار شوعىرلانعان ازياعا قاراي ويىسادى.
· بۇۇ-نىڭ شتاب-پاتەرىن ازياعا كوشىرۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋدى ۇسىنامىن. قازاقستاننىڭ باستامالارىن ۇلتتار قاۋىمداستىعى قابىلدايدى دەپ زور ءۇمىت كۇتەمىن.
ۇمىتىلمايتىن كۇن
قازاق ءسوزى اتلانت مۇحيتىنان ايبارلى ەستىلىپ، تىنىق مۇحيتىنا، ودان ءارى ءۇندى مۇحيتىنا، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە جەتىپ جاتتى. ءسۇيىنباي ارون ۇلى، ءحىح عاسىردا «ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم» ولەڭىندە: «ءبورىلى بايراق استىندا، بوگەلىپ كورگەن جان ەمەن! بورىدەي جورتىپ كەتكەندە، ءبولىنىپ قالعان جان ەمەن!» – دەگەن ەكەن. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىندا قازاق ەلىنىڭ الەمدىك ۇردىستەن ءبولىنىپ كورمەگەندىگىن، ايتار اسىل ويدان بوگەلمەگەنىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ حالقىمىزدىڭ جۇيرىك تىلىمەن، تەرەڭ ويىمەن، ساليقالى سۇلۋ سوزىمەن جەتكىزە ءبىلدى. ماڭگىلىك ەل بولۋعا باعىتتالعان اسىل مۇراتتارىن ايتىپ بەردى. قازاق ەلىن الەمگە تاعى دا ءبىر قىرىنان تانىتتى. «ارىستانمىن ايباتىما كىم شىدار؟ جولبارىسپىن ماعان قاراپ كىم تۇرار؟ كوكتە – بۇلت، جەلمەن گۋلەگەن، جەر ەركەسى جەلدىڭ ءجونىن كىم سۇرار؟» – دەگەن ماعجان جۇمابايەۆ اقىن سەكىلدى سارالاعانداي بولدى ەلباسى.
ادام ومىرىنە قارا تاڭبا سالعان، ادامزاتتى قياناتپەن لاستاعان، ورىنسىز قىرعىنعا ۇشىراتقان قان-قاساپ سوعىستاردىڭ سۇمدىقتارىنان ساباق الۋعا، الەمدىك دۇنيەنى ونداي كەساپاتتاردان قۇتقارۋعا دەگەن ۇلى وي-تۇيىندەرىن وسى بۇۇ مىنبەرىنەن ايتقان دا ەلباسى. ول جەر جۇزىندە قويۋلانا تۇسكەن ەكسترەميزم، ءدىني قاقتىعىستاردىڭ زارداپتارىن اشىپ بەردى. يادرولىق قارۋسىز الەمگە ادامزات تاريحىندا العاش قادام باسقان قازاقستاندى دۇنيە جۇزىنە تاعى ءبىر رەت پاش ەتكەندىگىنە بويىمىزدى ماقتانىش سەزىمى بيلەدى. بۇۇ الەمدە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ، ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، اشتىق پەن قايىرشىلىقتان ادامزاتتى قورعاۋ، تاعى باسقا كوپتەگەن مەرەيلى ماقساتتاردى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىنە الەمنىڭ زەيىنىن اۋداردى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە قازاقستاننىڭ 2017-2018 جىلدارى وتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى. وسى ۇلكەن، ىرگەلى ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرىن ازيا قۇرلىعىنا كوشىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. اسسامبلەيا مىنبەرىنەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق ەلىنىڭ رۋحى تاڭعاجايىپ، اسقاق ويى وزىنە تاڭىردەي سەنىمدى، ءسوز قۇدىرەتى ۇلى دالامىزداعى سوعىپ تۇرعان جەر جۇرەگىنىڭ قۋاتى سەكىلدى كورىندى. ءوزىنىڭ دە، تۋعان حالقىنىڭ دا ىرىلىگىن كورسەتتى. ەلباسىنىڭ ءسوزى مەنى ەرىكسىز ويلاندىرىپ، باۋراپ الدى. قازاق تىلىندە سويلەگەندىكتەن ايتىلعان سوزدەردى ەرەكشە تەبىرەنىسپەن قابىلدادىم. «تۋرا سوزدەن وزگە ءسوزدى ءسوز دەمە، تەرىپ تۇگەل ءسوز ساراسىن تاڭدادىم، ءبىر عاجايىپ قۇراستىردىم، تالعادىم، ءتىلىم بولىپ، ماپەلەدىم-بۇرلەدى، جۇپار شاشىپ، شەشەن ايتىپ گۇلدەدى»، – دەپ ءجۇسىپ بالاساعۇني ايتقانداي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ كەرەك ءسوزدى تاڭداعانىنا جانە ۇلى ءسوزدى ايتقانىنا، سونىمەن بىرگە قازاق ءتىلىن الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرگەنىنە پاتشا نيەتپەن ۇلكەن العىس ايتامىن.
نيەتجان بەرىك ۇلى،
قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ اتىنداعى وڭىرلىك
مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.
اقتوبە.
جاڭاشا ويلاۋ ماشىعى دەگەن مىنە، وسى!
حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا لايىقتى ورنى بار قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى سىرتقى ساياساتىن ەلباسىمىز اسقان دايەكتىلىكپەن، ساليقالى بىلگىرلىكپەن جۇرگىزىپ كەلە جاتقانىن قازاقستاندىقتار جاقسى بىلەدى، جوعارى باعالايدى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ بيىك مىنبەرلەردەن ادامزاتتى تولعاندىرىپ وتىرعان وتە اۋقىمدى جاھاندىق ماسەلەلەر جونىندە وي بولىسۋمەن قاتار جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى قادامدارىن ۇسىنۋى سارابدال ساياساتكەردىڭ عانا قولىنان كەلسە كەرەك. «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» كەشەگى نومىرىندە جازىلعانداي وسى كەزەڭ ارالىعىندا بۇۇ شتاب-پاتەرىنە 7 رەت رەسمي ساپار جاساۋى، ۇيىمنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ جۇمىسىنا 6 رەت قاتىسۋى سونىڭ ءبىر ايعاعى بولسا كەرەك.
ال پرەزيدەنتىمىزدىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسىندا الەمدىك ساياساتقا قاتىستى جالپى پىكىرتالاستا سويلەگەن بۇل جولعى ءسوزىنىڭ ءباسى دە، تولعامى دا بولەكشە ەستىلدى. جاڭاشىلدىق سيپاتىمەن، پروبلەمالاردى ناقتى قويۋىمەن ەرەكشەلەندى. بارىنەن دە قازاق ءتىلىنىڭ قۋاتتى ءۇنى ساڭقىلداي ەستىلىپ، ۇيىمداعى رەسمي التى تىلگە ىلەسپە اۋدارىلۋى مەرەيىمىزدى تاسىتتى. مۇنداي سەزىم كۇيىنە وزگەلەردىڭ دە بولەنگەنى انىق. ۇيىمنىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان سامميتىنە قاتىسقان ەلباسىمىزدىڭ نەگىزگى سەسسياداعى، پىكىرتالاستار بارىسىنداعى ءار ءسوزىن ۇلكەن ىنتامەن تىڭدادىم. ولاردا قازاقستاننىڭ بارلىق ساياسي جانە ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا ۇستانىمدارى قارجىلىق داعدارىستى، حالىقارالىق لاڭكەستىكتى، كەدەيشىلىكتى، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن، بەيبىتشىلىكتى رەتتەۋ سەكىلدى بىرەگەي ۇنقاتىسۋلارمەن تىعىز بىرلىكتە بايلانىسىپ جاتتى.
مەنى ەرەكشە قىزىقتىرعانى بۇۇ-نىڭ شتاب-پاتەرىن ازياعا كوشىرۋ تۋرالى تىڭ ۇسىنىس، سونى باستاما بولدى. «ازيانىڭ دامىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالارىنىڭ قۋاتتى سەرپىنى جاھاندىق ۇدەرىستەردىڭ جاڭا سيپاتىن تانىتىپ وتىر. وسى ۇدەرىستى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا جاڭا سەرپىن بەرۋ ءۇشىن بۇل تاريحي مۇمكىندىكتى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ شتاب-پاتەرىن ازياعا كوشىرۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋدى ۇسىنامىن. قازاقستاننىڭ باستامالارىن ۇلتتار قاۋىمداستىعى قابىلدايدى دەپ زور ءۇمىت كۇتەمىن»،–دەدى ن. نازاربايەۆ الەم ەلدەرىنىڭ باسشىلارى الدىندا. قازاقستان جۋرناليستەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا كوشىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانسا، ازيادا دامىپ كەلە جاتقان شانحاي، سينگاپۋر، سەۋل، استانا بار قاي قالاعا كوشىرىلەتىندىگى ويلاستىرىلاتىنىن، تالقىلاناتىنىن جەتكىزدى.
بۇل – ورايىن كەلتىرسە، ورىندالاتىن شارۋا. الەمدە سوعىس ءورتىن تۇتاندىرماۋ، جانجالدارعا جول بەرمەۋ، بەيبىت ءومىردى ورنىقتىرۋ ماقساتىمەن جەنيەۆادا ۇلتتار ليگاسى وتاۋ تىگىپ، قۇرامىنا 58 مەملەكەت كىرگەنى، كەيىن بۇۇ-مەن الماستىرعانى، وعان 193 ەل مۇشە ەكەنى تاريحتان ءمالىم. «ەلۋ جىلدا – ەل جاڭا، ءجۇز جىلدا – قازان» دەمەكشى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا حالىقارالىق قارىم-قاتىناستار سالاسى ادام تانىماستاي ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. ەۋروپاداعى، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى جاھاندىق ورلەۋ ازيانى دا كەڭىنەن قامتىپ، بولەكشە دۇنيە قالىپتاستى. سارى قۇرلىق ادامزات دامۋىنداعى جاڭا كەزەڭنىڭ ىرگەلى مىندەتتەرىن ايقىنداۋدا جەتەكشى رولگە يە. اۋقىمدى جاۋاپكەرشىلىكتى اتقارۋعا ەكونوميكالىق قۋاتى، رەسۋرستىق مۇمكىندىگى، ادامي كاپيتالى ەركىن جەتەدى.
ەڭ باستىسى، الەمدىك ساياساتتاعى ازيانىڭ ءرولى كۇن وتكەن سايىن ءوسىپ بارا جاتقانىن ەسكەرمەي بولمايدى.
قونىسبەك ىبىرايەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پروكۋراتۋراسىنىڭ ۇزدىك قىزمەتكەرى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى.
بۇل – قۇبىلىس.
عاجايىپ وقيعا!
جاسىراتىن نەسى بار، ەلىمىزدە قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرلى بولۋى جولىندا ۇزاق جىلدار كوز مايىن تۇگەسە تاۋىسىپ، كۇش-قۋاتىن تالماي جۇمساپ جۇرگەن تالانت يەلەرى، ءتىل جاناشىرلارى قانشاما! بارلىعىنىڭ مۇراتى ءبىر، ول – قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى!
كۇنى كەشە امەريكا قۇراما شتاتتارىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى رەسمي ساپارى بارىسىندا بيىك مىنبەردەن ءسوز سويلەگەن ەلباسى سول ءبىر ەرەن ەڭبەكتىڭ وتەۋىن قايتارعانداي اسەردە قالدىم. بيىك مىنبەردەن بارشامىزعا تانىس پرەزيدەنتىمىزدىڭ قوڭىر داۋىسىمەن سالماقتى دا ساليقالى سويلەگەن ءسوز مانەرىنە ەرەكشە ءتانتى بولدىم. مەن بۇل وقيعانى قۇبىلىسقا، قازاقستان مەن قازاق ءتىلىنىڭ الەمدىك بيىكتەن كورىنگەن مارتەبەسىنە بالادىم! انا ءتىلى دەگەندە ءالى دە بولسا جان-جاعىنا جالتاقتاپ، ءبىر شەشىمگە كەلە الماي كىبىرتىكتەپ جۇرگەندەرگە كەرەمەت ءبىر وي سالارداي سەزىندىم!
ءتىل ءۇشىن كۇرەس – بۇل ناعىز مىلتىقسىز مايدان! مۇنىڭ تاريحي دا ساياسي جىك-جاقپارى تەرەڭدە جاتىر. ول كۇرەس باستالعان شيرەك عاسىرعا جۋىق «شايقاستا» ۇلتتىڭ تىلىمەن عانا ەمەس عىلىمنىڭ، وركەنيەتتىڭ تىلىمەن كۇرەسكەندە عانا جەڭىسكە جەتەرىمىز حاق ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى.
مىنە، ونىڭ بىردەن-بىر جارقىن دالەلى – كەشەگى نيۋ-يوركتەگى بۇۇ عيماراتىنداعى قازاق ءۇشىن ەستە قالار عاجايىپ وقيعا! قازاق ءتىلى الەم مويىنداعان الەۋەتتى التى تىلگە ءبىر مەزەتتە اۋدارىلىپ، جەر-جاھاندى شارلادى. وسىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى، اسىرەسە، ءتىل جاناشىرلارىن «بارعا – ءمازىر» دەۋگە شاقىرعانداي. بۇعان دا شۇكىر دەلىك. مەنىڭ ءوز باسىم مۇنى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ رۋحاني سالاداعى الەمدىك جەڭىسى دەر ەدىم! انا ءتىلىن جانىنداي جاقسى كورىپ ايالاعان، قازىرگى قوعامعا «نازى» تاۋسىلماعان بارشا ءتىل جاناشىلارىن سول جەڭىسىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن!
ءومىرزاق ايتباي ۇلى،
حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇعا اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
الماتى.
ارال تاعدىرى الەمدىك مىنبەردەن تاعى ايتىلدى
قازاقستان الەمگە يماني، ساۋاپتى ءىستىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ وتىر. ونى ءبىر عانا ارال تەڭىزىنىڭ مىسالىنان-اق كورۋگە بولادى. كەڭەس وداعىنان مۇرا بولىپ قالعان جاھاندىق پروبلەمانى شەشۋدىڭ جولىن تاۋەلسىزدىگىن ەندى العان قازاق مەملەكەتى تاپتى. 1992 جىلى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىنبەرىندە تۇرىپ ارال تەڭىزىنىڭ تاعدىرىن ايتىپ، جەر ءجۇزىنىڭ موينىن بۇرعىزدى. ارتىنشا ءبىر جىلدان كەيىن قىزىلوردا قالاسىندا تەڭىزبەن شەكارالاس جاتقان بەس مەملەكەتتىڭ باسشىسىن جيىپ، ارنايى ءماجىلىس وتكىزىپ، ادامزات بالاسىنا ورتاق ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولىن قاراستىردى. بۇل وتە تاعدىرلى قادام ەدى. ويتكەنى، ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ باسشىلارىن ارال تەڭىزىن تولتىرۋعا قاتىستى دالەلدى ءسوزىن كەلتىرىپ، ولاردىڭ كوزىن جەتكىزبەسە بولمايتىن. سۋدىڭ ساعاسىندا وتىرعان مەملەكەتتەر سىرداريانىڭ ارناسىن قىسىپ تاستاسا، ارالدىڭ تابانىن تولتىرۋ دەگەنىڭىز ارمان بولىپ قانا قالاتىن. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ تاباندى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا بۇل ماسەلە دە وڭتايلى شەشىلدى. سولايشا، «سىرداريا وزەنىنىڭ ارناسىن رەتتەۋ جانە ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن ساقتاپ قالۋ» جوباسى ومىرگە كەلدى. ساراتس جوباسىنىڭ العاشقى كەزەڭى بويىنشا تارتىلىپ قالعان تەڭىزدىڭ تابانىنا سۋ تولدى. كىشى ارال تەڭىزى پايدا بولدى. تەڭىز ارال قالاسىنا دەيىن جاقىندادى. ەندى جوبانىڭ ەكىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرعالى جاتىرمىز. وسى ارادا سىر حالقىنىڭ ەلباسىنا ەرەكشە ىلتيپاتپەن العىس ايتاتىنىن جەتكىزۋىمىز كەرەك. سەبەبى ساراتس جوباسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى كەرەك. مىناداي داعدارىس زامانىندا، قازاقستان تۇگىلى تۇتاس الەم قارجىدان تاپشىلىق كورىپ وتىرعان كەزەڭدە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن جوبا قارجىلاندىرىلىپ جاتىر. بىلە-بىلگەن ادامعا بۇل ۇلكەن جاناشىرلىق.
ال كۇنى كەشە بۇۇ-نىڭ مىنبەرىندە تازا انا تىلىمىزدە بايانداما جاساعان ەلباسى الەم حالقىنىڭ نازارىن ارال تاعدىرىنا تاعى دا بۇردى. جاھاندىق مىنبەردەن ارال پروبلەماسى جانە ءبىر مارتە ايتىلدى. وسىنىڭ ارقاسىندا جاھان جۇرتى ارالعا ءتيىستى كومەك كورسەتەدى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز.
قازاقستان «ارال ءولدى» دەگەن تىركەستى تۇتاسىمەن وزگەرتتى. ويتكەنى، بۇگىندە كىشى ارالدا تەڭىز تولقىپ جاتىر. بۇرىن جوعالىپ كەتكەن بالىقتىڭ تۇرلەرى قايتا پايدا بولىپ، ول الىس-جاقىن شەتەلدەرگە ەكسپورتقا شىعارىلۋدا. باياعىدا ۇدەرە كوشكەن حالىق اتامەكەنىنە قايتا ورالۋدا. ال وسىنىڭ بارلىعى ەلباسىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ىسكە اسىپ جاتقانىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.
"قامشى"سىلتەيدى
دەرەككوز: ەگەمەن قازاقستان
پىكىر قالدىرۋ