سيريا  اراب رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ وتىنىشىمەن  ءوز بەتىنشە كومەككە كەلگەن رەسەي بۇگىنگى كۇنگە دەيىن    باشار اسادقا قارسى ءتۇرىلى وپپوزيسيالىق ۇيىمىنىڭ نىساندارىنا 456 رەت اۋە شابۋىلىن جاساپ ۇلگىرىپتى. باسىندا باشار اساد رەجيمىنە قارسى قۇرىلعان وپپوزيسيالىق توپتاردىڭ ءبىر ءبولىمى بىرتىندەپ سيرياداعى «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتالاتىن يسلام اتىن جامىلعان ۇشقارى ۇيىمعا اينالعانى بەلگىلى. ولاردىڭ  باقىلاۋىندا قازىرگە دەيىن  راككا، حاما، يدليب، لاتاكيا جانە الەپپو قاتارلى ەلدى مەكەندەر بار. رەسەي جويعىش ۇشاقتارىنىڭ قارسى توپتىڭ شتاپتارى مەن قارۋ-جاراق قويمالارىنا، سوعىس تەحنيكالارى مەن اسكەري بازالارىنا قاراتا   جۇرگىزگەن شابۋىلدارىنان اتالمىش «يسلام مەملەكەتى»  ۇشقارى توپتارى ءبىراز شىعىنعا باتتى دەپ حابارلاپ جاتىر. وسىلايشا  اراب الەمىندەگى ءوزارا قىرقىستىڭ ەڭ ۇلكەن سوعىس وشاعى سيريادا جاڭاشا ءتۇس الۋدا. اتاپ ايتقانادا، الەمدەگى ەكى ۇيەكتىڭ كوز تىككەن نىساناسىنا اينالدى. ونىڭ ءبىر جاعىندا اقش باستاعان باتىس ەلدەرى بولسا، ەكىنشى جاعىندا رەسەي باستاپ، يران قوستاعان ەلدەر تۇردى.  

سيريا اراب رەسپۋبليكاسى- تاياۋ شىعىستا ورنالاسقان مەملەكەت. ليۆان جانە يزرايلمەن وڭتۇستىك-باتىستا، يوردانيامەن وڭتۇستىكتە، يراكپەن شىعىستا جانە تۇركيامەن سولتۇستىكتە شەكارالاسادى. ستراتەگيلىق ورنالاسۋى ماڭىزدى ايماق. بۇۇ مالىمەتتەرى بويىنشا سيريا حالقىنىڭ سانى 2011 جىلى 20،8 ملن ادامعا جەتكەن. مول گاز قورى بار. 2011 جىلعى «اراب كوكتەمىنىڭ» ىقپالىمەن باستالعان سيريا ازاماتتىق سوعىسى 100 مىڭنان استام ادامنىڭ باسىن جۇتتى. ميلليونداعان ادام جان ساۋعالاپ، بوسىپ كەتتى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن باستالعان ۋكرايناداعى داعدارىس ورىستىڭ قىرىم تۇبەگىن قوسىپ الۋىمەن جانە ۋكراينانىڭ شىعىس ايماقتارىندا قارۋلى قاقتىعىستارعا ۇلاسۋىمەن اقىرلاسقانى بەلگلى. بۇل الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ رەسەيگە قاراتىلعان نارازىلىعىن تۋدىردىرىپ،  اقش پەن ەۆروپا ەلدەرىنىڭ رەسەيگە قارسى ەكونوميكالىق قىسىمى مەن سانكسيالارىنا جالعاسقان بولاتىن.

سيريا داعدارىسى دا ءدال وسى باتىس ەلدەرى مەن رەسەي اراسىنداعى ەكونوميكالىق جاڭجالدىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى ىسپەتتى. ولاي دەۋگە سەبەپ تە جەتكىلىكتى. ەندەشە، رەسەي سوعىسقا نە ءۇشىن ارالاستى؟

بىرىنشىدەن، رەسەي ءوز گازىنا تاۋەلدى ەۆروپا ەلدەرىن ءالى دە بولسا  وزىنە تاۋەلدىلىكتە ۇستاۋعا تىرىسۋدا. بۇل جاعىنان العاندا، مول گاز قورى تابىلعان سيريانى ەۆروپا ەلدەرىنە بەرىپ قويۋ مۇناي-گاز سالاسىنا تاۋەلدى رەسەي بيۋدجەتىنە ۇلكەن جوعالتۋ بولماق. وسىلايشا ونسىز دا شاتقاياقتاپ تۇرعان ەكونوميكاسىن قۇتقارا تۇرۋدى كوزدەيدى.

ەكىنشىدەن، رەسەي يران جانە يراك گازىنىڭ ەۆروپاعا وتەتىن جولىن بوگەۋدى ماقسات ەتۋدە. باتىس ەلدەرى رەسەي گازى مەن مۇنايىنا بالاما رەتىندە يران گازى مەن مۇنايىن پايدالانۋدى كوزدەيدى. تىپتەن سول ماقساتتا يرانعا قويىلعان ەكونوميكالىق شەكتەۋلەردى الىپ تاستاعان دا بولاتىن. ال، سيريا يران مەن يراك  گازىن ەۆروپاعا تاسىمالدايتىن  ەڭ توتە ءارى ءقاۋىپسىز جول.

ۇشىنشىدەن، تەڭىز ارقىلى شەكارالاساتىن يران رەسەيدىڭ سەنىمدى وداقتاستارىنىڭ ءبىرى. وسىعان دەيىنگى يرانعا سالىنعان ەكونوميكالىق سانكسيالار كەزىندە رەسەي جان-جاقتى قولداۋ كورسەتتى. تىپتەن، استىق جانە اسكەري قارۋ-جاراقپەن، مامان عالىمدارمەن قامداعانى بەلگىلى.  اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ يراندى بىردەن جارىلقاي قويماسى انىق.  ەندى ءبىر جاعىنان سيريا اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ قولداۋىنداعى اتالمىش وپپوزيسيانىڭ قولىنا وتسە، يراننىڭ قاۋىپسىزدىگىنە زور ءقاۋىپ ەكەنى بەلگىلى. بۇل تۇرعىدان العاندا يران ءالى دە رەسەيدىڭ قاسىنان تابىلۋعا ءتيىستى.  سول سەبەپتى دە يران رەسەيدىڭ سيريا سوعىسىنا ارلاسۋىنا كەدەرگى جاسامايدى، تىپتەن اشىق تۇردە قولداپ، اسكەري كومەك بەرىپ جاتقانى دا بەلگىلى. ەندەشە، رەسەي بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، ورتا شىعىستاعى ءوز مۇددەسىن قورعاۋدا.

تورتىنشىدەن، رەسەي وزىنە ءۇمىت ارتىپ، قولداۋ كورسەتىپ  وتىرعان ەلدەر الدىندا ءوز بەدەلى مەن ىقپالىن ساقتاپ قالۋعا مۇددەلى. ونىڭ ۇستىنە رەسەيدىڭ جەر ورتا تەڭىزىندەگى جالعىز اسكەري تەڭىز بازاسى وسى سيريادا ورنالاسقان. وسى ارقىلى اراب تۇبەگىندەگى ىقپالىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋدا.  مىنە بۇل ەكى ۇيەككە جىكتەلە باستاعان الەمدىك قىرعيقاباق سوعىستىڭ بەينەسى. ونىڭ ءبىر جاعىندا اقش باستاعان باتىس ەلدەرى تۇرسا، ەكىنشى جاعىندا ارينە رەسەي باستاعان ەلدەر تۇرعانى بەلگىلى.

جالپى سوعىستىڭ اتى -سوعىس. مەملەكەتتەر اراسىندا دوستىق بولمايتىنىن، مۇددەلەر كۇرەسى ءجۇرىپ جاتاتىنىن ەسكەرسەك، رەسەي ءوز مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن بارىن سالاتىنى انىق. بۇل جاعىنان رەسەي ءوز مۇمكىندىگىن بارىنشا پايدالانۋدا. ال، اقش باستاعان باتىس ەلدەرى ازىرشە ەكونوميكالىق قىسىمدى اسەري قاقتىعىسپەن بىرلەستىرە وتىرىپ قيمىل جاساۋدا. مىنە بۇل اقش-نىڭ  سيريانىڭ وپپوزيسياسىنا جەتكىزگەن قارۋ-جاراقتارى مەن اسكەري تەحنيكالارىنان كورىنىپ جاتىر.

كىم-كىمگە بولسىن سوعىستىڭ جاقسىلىق اكەلمەيتىنىن ەسكەرسەك،  سول سۇيكەنگەن ەكى كۇشتىنىڭ اراسىندا قالعان شىبىن سىندى سيريا حالقى زارداپ شەكپەك.  ال، ءبىز اركىمگە دە جاماندىق تىلەگىمىز كەلمەيدى. ءتاڭىر تىنىشتىقتان ايىرماسىن!

 التاي بۇقاربايەۆ

«قامشى» سىلتەيدى