قوعامدىق كەلىسىمگە قۇرىلعان كەلەلى كەڭەس
كەشە «قازمەديا» ورتالىعىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم مادەنيەتى» ءىى حالىقارالىق مەديا-فورۋمى ءوتتى. شارا اياسىندا قحا ەتنوستىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كورمەسى مەن «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جىلى» فوتوكورمەسى دە ۇيىمداستىرىلدى.
ERA_8779+ماڭىزدى ماسەلەلەر كوتەرىلگەن مەديا-فورۋم
كورمە نەگىزىنەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلىن قورىتىندىلاۋعا ارنالعان. سونىمەن قاتار، مۇندا اسسامبلەيانىڭ جىل بويعى جۇمىسىن كورسەتۋدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى جاريالانىمدار دا قويىلىپتى. «ەتنوساياسي جانە گۋمانيتارلىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى» قوعامدىق قورىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى عازيز تەلەبايەۆ بىلاي دەدى: «بۇل شارانىڭ وزگە مەديا-فورۋمنان ەرەكشەلىگى – قوعامدىق كەلىسىم ماسەلەلەرىنە ارنالعاندىعىندا. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وسى ماسەلەلەرمەن اينالىسادى. بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ماسەلەلەرىن قالاي تالقىلاۋ جايى جانە دە قانداي ەرەجەلەر ساقتالۋى ءتيىس دەگەن تاقىرىپتار توڭىرەگىندە وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلانۋى دا سوندىقتان».
جالپى، مۇنداي ماڭىزدى ءىس-شارانىڭ «قازمەديا» ورتالىعىندا وتكىزىلۋىنىڭ دە استارىندا ۇلكەن ماعىنا جاتىر. ويتكەنى، شاراعا نەگىزىنەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. بۇدان باسقا، اتالعان مەديا-فورۋمعا ەتنومادەني ءبىرلەستىكتەر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسشىلارى دا كەلدى. سونىمەن قاتار، سەگىز ەلدەن: ءباا، قحر، تۇركيا، رەسەي، قىرعىزستان، ازەربايجان، لاتۆيا جانە بەلورۋسسيادان حالىقارالىق ساراپشىلار قاتىسقاندىعىن ايتا كەتۋ كەرەك. شارا بارىسىندا الەمدە ورىن الىپ جاتقان جاعدايلارعا تالداۋ جاسالا وتىرىپ، جۋرناليستەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا پىكىر الماسىلدى.
نەگىزگى تالقىلاۋلار ءۇش پانەلدىك سەسسيا: «قوعامدىق كەلىءسىم مانماتىنىندەگى مەديامادەنيەت»، «جۋرناليست – مەدياتور: مۇمكىندىكتەر مەن پەرسپەكتيۆالار» جانە «قوعامدا بەيبىتشىلىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا بلوگەرلىك سالا مەن الەۋمەتتىك جەلىلەرءدىڭ اسەرى» تاقىرىبىندا وتكەن وتىرىستاردا كەڭىنەن ءورىس الدى.
ونىڭ بىرىنە، ياعني «قوعامدىق كەلىسىم مانماتىنىندەگى مەديامادەنيەت» اتتى تاقىرىپقا ارنالعان پانەلدىك سەسسياعا تانىمال جۋرناليست، «ايقىن» گازەتىءنىڭ باس رەداكتورى ءنۇرتورە ءجۇءسىپ مودەراتورلىق جاسادى. مۇنداعى باستى ماسەلە ەتنوجۋرناليستيكادا قاتەلىككە بوي الدىرۋ ۇلكەن كيكىلجىڭدەرگە الىپ كەلەرى، سوندىقتان كەز كەلگەن اقپارات جان-جاقتى ەكشەلىپ بارىپ تاراتىلۋى جايى اڭگىمە وزەگىنە اينالدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار ماسەلەسىن جازۋدا جۋرناليسكە ارتىلار جۇك تە اۋىر بولماق. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جۇمىسىن اشىپ كورسەتۋدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ماڭىزى دا ارتىپ وتىرعانى سوندىقتان. ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىن ناسيحاتتاۋدا، قازاقستاندىقتاردى ءبىر مۇددەگە جۇمىلدىرۋدا ەتنوجۋرناليستەردىڭ الار ورنى ەرەكشە. ءوز كەزەگىندە الماتى وبلىستىق «وگني الاتاۋ» گازەءتىءنىڭ باس رەداكتورى اتساليم يديگوۆ بۇرىنعى كەڭەس وداعى ەلدەرىندە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى وسىنداي ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار ماسەلەسىمەن تىكەلەي اينالىسىپ وتىرعان جاعداي بايقالمايتىندىعىمەن ءبولىستى.
ال «استانا» راديوسىنىڭ ديرەكتورى گۇلميرا قاراكوزوۆا مودەراتورلىق ەتكەن «جۋرناليست – مەدياتور: مۇمكىندىكتەر مەن پەرسپەكتيۆالار» تاقىرىبىنداعى پانەلدىك سەسسيادا جۋرناليست مەدياتور بولا الا ما، دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە ءبىرقاتار پايىمدار ورتاعا سالىندى. بۇل رەتتە، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تەلەراديو جانە قوعاممەن بايلانىس كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى عادىلبەك شالاحمەتوۆكە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنان ەتنوستىق ماسەلەلەر جونىندەگى كاسىبي مەدياسيا ورتالىعىن قۇرۋ جايى سۇرالدى. وعان جاۋاپ رەتىندە كانىگى جۋرناليست مەدياسيا تەك ەكونوميكا مەن زاڭ سالاسىندا عانا بولاتىنىن، ال يدەولوگيا جاعىنان بولمايتىندىعىن ناقتى مىسالدارمەن تۇسىندىرۋگە تىرىستى.
«ءپىل مەن قۇمىرسقانىڭ يدەولوگياسىن تۇيىستىرۋگە كەلمەيدى. ولار ءارتۇرلى جاعدايدا ءومىر ءسۇرەدى. كەز كەلگەن كىشىگىرىم حالىقتىڭ ارمانىن ۇلكەن توپتىڭ ويىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. ويتكەنى، وندا ءارتۇرلى مۇددەلەر جاتادى. سىزدەر سىعاندار مەن اعىلشىنداردى جاراستىراتىن ورتاق ءسوز تاپپايسىزدار. ءارتۇرلى جاعدايلار. سوندىقتان مەدياسيا ماسەلەسى ەكونوميكالىق جانە زاڭدىق ماسەلەلەردى قاراعان كەزدە ماڭىزدى ءارى قاجەت»، دەدى عادىلبەك ءمىناج ۇلى. ول بۇل رەتتە مادەنيەت پەن يدەولوگيا ماسەلەسىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وسىلارعا ءتيىستى تەتىكتەردى تاۋىپ وتىرعاندىعىنا، الايدا، ونىڭ مەدياسيادان تىس جاتقاندىعىنا نازار اۋدارتتى.
«قوعامدا بەيبىتشىلىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا بلوگەرلىك سالا مەن الەۋمەتتىك جەءلىلەردىڭ اسەرى» دەگەن تاقىرىپتا وتكەن پانەلدىك سەسسيا جۇمىسىن بەلسەندى تالقىلاعان بەلارۋستىك بەلگىلى ساياساتتانۋشى، ينتەگراسيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ۆلاديمير رەشەتوۆ ينتەرنەت جەلىسىنىڭ قانشالىقتى ءوز ەلىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرگەنىمەن ءبولىسىپ وتىردى.
بۇدان كەيىن ءبىرقاتار ساراپشى وزدەرىنىڭ شەبەرلىك-ساباقتارىن وتكىزدى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى باسپا ءسوز جانە ەلەكتروندىق ب ا ق كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى، پروفەسسور گۇلميرا سۇلتانبايەۆا «قازاقستان حالقىنىڭ ەتنوسارالىق قۇندىلىقتارىن زەردەلەۋ: مەديا-تەحنولوگيالاردى ءازىرلەۋ» تاقىرىبىندا شەبەرلىك-ساباعىن وتكىزدى. قازاقستان ءۇشىن ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار وتە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىندىگىن العا تارتقان پروفەسسور ەتنوستار دوستىعىنىڭ مودەءلىن جاساعان قازاقستان ءۇشىن جۋرناليستەرگە ارنالعان فورۋمنىڭ ءمانى باسىم ەكەندىگىن تىلگە تيەك ەتتى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ اقپاراتتىق ساياساتى قانداي باعىتتا بولۋى كەرەكتىگى تۇرعىسىندا ءسوز قوزعاعان گ.سۇلتانباەۆا بىرنەشە تاقىرىپ بويىنشا ويىن ءوربىتتى. سونىڭ ءبىرى ەلباسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىنىڭ تۇعىرناماسىن جاساپ بەرگەندىگىنە قاتىستى بولدى. قازاق ەلى تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلى بويىندا وسى يدەيانى ىزدەۋمەن بولسا، ەندى بۇل يدەيا ۇلتتى بىرىكتىرىپ وتىر، دەدى ول.
كەلەسى شەبەرلىك-ساباعىن لاتۆيادان كەلگەن ساراپشى، «ۆەستي سەگودنيا» گازەتىنىڭ شولۋشىسى ۆلاديمير رەشەتوۆ وتكىزدى. ونىڭ تاڭداعان تاقىرىبى «جۋرناليستىك تەرگەۋ جۇرگىزۋدىڭ ادىستەمەسى» دەپ اتالادى. ونىڭ ايتۋىنشا، كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى جۋرناليستيكا سوڭعى 20-25 جىلدىڭ ىشىندە ءقادىرلى دە ءقاۋىپتى كاسىپكە اينالىپ وتىر. ءار ەلدە جۋرناليستىك تەرگەۋ جۇرگىزۋدىڭ ءادىسى ءارتۇرلى بولىپ كەلە جاتقانىمەن، جۋرناليستەر شىندىقتى قوعامعا جەتكىزۋدە، سونىڭ ىشىندە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستە، ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەستە، زاڭسىز كوشى-قون مەن شەنەۋنىكتەردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىمەن كۇرەستە ءوز باستارىن قاتەرگە تىگۋلەرىنە تۋرا كەلەدى ەكەن.
تاعى ءبىر شەبەرلىك-ساباعىن «New Baku Post» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، جۋرناليست-ساياساتتانۋشى، تمد ەلدەرى ساراپشىلارى ليگاسىنىڭ مۇشەسى توفيگ ابباسوۆ وتكىزدى. ونىڭ شەبەرلىك-ساباعى «بلوگگينگ – كونتەنتتى ىلگەرىلەتۋدەگى زاماناۋي ترەند» دەپ اتالدى. ول نەگىزىنەن بلوگەردىڭ جان-جاقتى بولۋى كەرەكتىگىن، ءوز جازبالارىن تارتىمدى ەتۋدە شەبەرلىك تانىتۋى قاجەتتىگىن ورتاعا سالدى.
«ەل بىرلىگى – ەڭ اسىل قاسيەت»
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءىى حالىقارالىق مەديا-فورۋمى «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم مادەنيەتى» دەگەن تاقىرىپپەن وتكەن پلەنارلىق سەسسيامەن جالعاستى، ونى قحا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى – حاتشىلىق مەڭگەرۋشىسى ەرالى توعجانوۆ اشتى. بۇل فورۋمنىڭ «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم» – دەپ اتالۋى تەگىن ەمەس. سەبەبى، 2015 جىل پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جىلى بولىپ بەلگىلەندى. ەل ءبىرلىگى مەن قوعامدىق كەلىسىم كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماسەلەلەر. ال اسسامبلەيا جىلى قايىرىمدىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ جىلى بولدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولماس. بۇعان ۇلكەن ءىس-شارالاردىڭ وتكىزىلۋى – دالەل. ال ءبىزدىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىمىزدى ب ا ق وكىلدەرى ۇنەمى ناسيحاتتاپ وتىردى. بۇل جۋرناليستەر قاۋىمىنىڭ ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ۇلتتىق ساياساتىن حالىققا جەتكىزۋدە ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن بىلدىرەدى، دەدى ە. توعجانوۆ.
پلەنارلىق سەسسيا بارىسىندا قحا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى – حاتشىلىق مەڭگەرۋشىسى، سونىمەن قاتار، سوڭعى الەۋمەتتىك ساۋالدامالارعا سايكەس، بۇگىندە حالىقتىڭ 98 پايىزى ءبىزدىڭ ەلىءمىزدىڭ ازاماتى ەكەندىگىن ماقتان تۇتاتىندىعىن بىلدىرگەنىن، 95 پايىز حالىق بارلىق باسقا ەتنوستاردىڭ وكىلدەرىنە وڭ كوزقاراستا ەكەندىگىن كورسەتكەءنىن جەتكىزدى. بۇل رەتتە، ە.توعجانوۆ بۇل جاي ساندار ەمەستىگىن، بۇل ەلدەگى شىنايى احۋالدىڭ ناقتى كورىنىسى جانە ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان كەشەندى جۇمىستاردىڭ ايقىن ناتيجەسى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.
پلەنارلىق سەسسيادا ءسوز العان قازاقستان پرەزيدەنتى اكىمءشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى باعلان مايلىبايەۆ اسسامبلەيا جىلى اياسىندا كوپتەگەن ءىس-شارا اتقارىلعانىن، سونىڭ ءبىرى وسى مەديا-فورۋم ەكەندىگىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. ءبىز وتاندىق ماماندار مەن شەت مەملەكەتتەردەن كەلگەن قوناقتارعا وسى شاراعا قاتىسقاندارى ءۇشىن العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. ەلباسىمىز ايتقانداي، «ەل بىرلىگى – ەڭ اسىل قاسيەت». ەتنوسارالىق تۇسىنىستىك ورناعان ەل عانا الدىنا اۋقىمدى ماقساتتار قويىپ، سوعان قول جەتكىزە الادى. ال بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى نىعايتۋ «2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ باستى كريتەرييى، دەدى ب.مايلىبايەۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاقستاندا 15 تىلدە 60-قا جۋىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالى جارىق كورەدى، ونىڭ ىشىندە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ 34 گازەتى مەن 26 سايتى بار. وسى 60 باق-تىڭ بارلىعى دا اسسامبلەيانىڭ، بۇكىل ەلىمىزدەگى 960 ەتنومادەني بىرلەستىكتىڭ قىزمەتىن جازىپ، كورسەتۋدە. ولاردىڭ بارلىق وڭىرلەرىمىزدە 75 مىڭ بەلسەندىسى بار. مىنە، قحا-نىڭ 20 جىلدىق جۇمىسى كورسەتىپ وتىرعانداي، جىل سايىن شامامەن 3-4 ملن. قازاقستاندىق ازامات قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ تىكەلەي جەلىسىمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستارمەن قامتىلىپ وتىر. وسى سەبەپتى، بۇگىندە بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ جالپىقازاقستاندىق مادەنيەتى دامىپ، ول ءبىرتۇتاستىق جانە ءارالۋاندىق قاعيداتتارى نەگىزىندە بايي تۇسۋدە. 17 جىل بۇرىن، ياعني 1998 جىلى ەلىمىزدىڭ جەتەكشى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جۋرناليستىك ەتيكا تۋرالى كودەكستى قابىلدادى، وندا ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار ماسەلەسىن ناسيحاتتاۋ جايى قوزعالعان. بۇل كودەكستىڭ ەرەجەلەرى ناقتى جۇمىس ىستەيتىن نورماعا اينالدى. ياعني، وعان سايكەس، قانداي دا ءبىر قىلمىستىق وقيعا تۋرالى وبەكتيۆتى تۇردە ايتقان كەزدە، قۇقىق بۇزۋشىنىڭ نەمەسە زارداپ شەككەن ازاماتتىڭ ەتنوسى مەن ءدىني سەنىمى قوزعالمايدى. بۇل – وتە ماڭىزدى قاعيدات، دەدى ب. مايلىبايەۆ.
ءوز سوزىندە پارلامەنت ءماجىءلىسىنىڭ دەپۋتاتى ماۋلەن اشىمبايەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كوپتەگەن ماڭىزدى ءىس-شارالاردىڭ، باستامالاردىڭ، جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرگەنىنە، ولاردىڭ قاتارىنا حالىقارالىق مەديا-فورۋمدى جاتقىزۋعا بولاتىنىنا توقتالدى. «قازاقستانداعى ەتنوسارالىق تەپە-تەڭدىكتى جانە قازىرگىدەي مۋلتيەتنوستىق قوعامداعى بەيءبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ بىرنەشە شارتى بار. بىرىنشىدەن، بۇل ۇلتى مەن تىلىنە، ءدىنى مەن دىلىنە قاراماستان، بارلىق ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىعى مەن بارلىق ازاماتقا بىردەي مۇمكىندىك بەرۋ ەلدىڭ زاڭدارىندا ناقتى ايقىندالىپ، كورسەتىلگەن. بۇگىندە بۇل قاعيداتتار قازاقستاندا ناتيجەلى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىندا ەشكىم دە ۇلتىنا جانە ءتىلىنىڭ الۋاندىعىنا قاراماستان، قانداي دا ءبىر كەمسىتۋشىلىككە ۇشىرامايتىندىعى جازىلعان. ال كونستيتۋسيادا كورسەتىلگەن بۇل قاعيداتتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستان پارلامەنتى ءبىرقاتار زاڭ قابىلدادى. بۇل ەلىمىزدە ەتنوسارالىق تۇراقتىلىقتى، بەيءبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتكەن ءتيىمدى قۇقىقتىق بازا قالىپتاسقانىن بىلدىرەدى، دەدى ول. سونىمەن قاتار، م.اشىمبايەۆ قانداي دا ءبىر پيعىلى مەن نيەتى بۇلىڭعىر قانداي دا ءبىر توپتاردىڭ قانداي دا ءبىر «جابىق جۇيەنى» قۇرىپ، قوعامنان وقشاۋلانىپ، وزدەرى جاساعان «ەرەجەلەرگە» سايكەس ءومىر سۇرۋلەرىنە جول بەرىلمەۋى قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى.
جيىن بارىسىندا شەتەلدەن كەلگەن ب ا ق وكىلدەرى دە ءسوز سويلەپ، ەتنوسارالىق، كونفەسسياارالىق كەلىسىم، مادەني ءارالۋاندىلىق ماسەلەلەرىنە قاتىستى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. ماسەلەن، «ديالوگ-ەۋرازيا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، تۇركيا جۋرناليستەرى مەن جازۋشىلارى قورى قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ەركام تۋفان ايتاۆ بىلاي دەدى: «پىكىر الۋاندىعىنىڭ، ءبىرتۇتاس ازاماتتىق قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ جاقسى جاعى كوپ. ال ەگەر، كەرىسىنشە بولسا، بۇل ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن شەكتەپ، ول قۇقىقتارعا قايشى كەلەدى. ماسەلەن، ءبىز ءبىر ۇلتتى مەملەكەتتەرگە ارنالعان جۇيەنىڭ ءتيىمسىزدىگىن، ونداي مەملەكەتتەردىڭ ءوز مۇراتتارىنا جەتە الماي، كوپ قيىنشىلىققا تاپ بولعانىن ءبىلەمىز. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى مىناۋ: مەملەكەت ەشكىمدى ءبولىپ-جارماۋى كەرەك. بارلىق ەتنوستىق توپتارعا بىردەي قاراۋ كەرەك».
ال «سينحۋا» اقپارات اگەنتتىگى قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ ديرەكتورى چجوۋ ليان مەن «ءال ارابيا» تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋءشىسى باسەل حادج دجاسەمنىڭ ويلارى «پوليەتنوستىق مەملەكەتتە ەتنوسارالىق جانە ءدىنارالىق كەلىسىمگە اپارار بىردەن-بىر جول – مىقتى ۇلتتىق ساياسات» دەگەنگە سايدى.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم مادەنيەتى» اتتى ءىى حالىقارالىق مەديا-فورۋم اياسىندا، سونداي-اق، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ «قحا-20 جىل: ءبىر ەل – ءبىر تاعدىر» اتتى جيناعى تانىستىرىلدى. شارا بارىسىندا گازەتتىڭ باس رەداكتورى تاتيانا كوستينا ءوزىنىڭ سوزىندە جيناق جايىندا تولىق ماعلۇمات بەردى. «بۇل – ءبىزدىڭ باسىلىمنىڭ ەكىنشى كىتابى. ءبىرىنشى جيناق قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 15 جىلدىق قىزمەتىنە ارنالعان ەدى. ال بۇگىن تانىستىرىلىپ وتىرعان باسىلىمدا قحا-نىڭ سوڭعى 5 جىلداعى جۇمىسىنا ساراپتاما جاسالعان»، دەدى ول. ت.كوستينانىڭ ايتۋىنشا، 7 بولىمنەن تۇراتىن كىتاپتا قحا قىزمەتىنە تولىقتاي شولۋ جاسالىپ، باسىلىمنىڭ اسسامبلەيانىڭ سەسسيالارىنا ارنالعان ماقالالار مەن ەلباسىنىڭ سويلەگەن سوزدەرى توپتاستىرىلعان.
اسسامبلەيا قىزمەتى – الەم ەلدەرى ءۇشىن ۇلگى
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم مادەنيەتى» II حالىقارالىق مەديا-فورۋمىنىڭ اياسىندا وتكەن شارالاردىڭ ءبىرى «قوعامدىق كەلىسىم مەن جالپىۇلتتىق ءبىرلىكتى نىعايتۋداعى باق-تىڭ ءروءلى» تاقىرىبىن قامتىعان بريفينگ بولدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ تۇتاستىق پەن تاتۋلىقتى ورناتۋداعى بەلسەندى ارەكەتى ءسوز ەتىلگەن بۇل باسقوسۋدا ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ، تۇششىمدى ويلار قوزعالدى. وعان دەپۋتاتتار، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتكەرلەرى، رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك ب ا ق پەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرى، جۇڭگو، ءباا، رەسەي، تۇركيا، قىرعىزستان، ازەربايجان، لاتۆيادان كەلگەن ساراپشىلار، اقپارات سالاسىنداعى وتاندىق ساراپشىلار جانە قازاقستاندا تىركەلگەن شەتەلدىك جۋرناليستەر قاتىستى.
جيىننىڭ مودەراتورلارى رەتىندە بەكىتىلگەن «قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرلان ەرىمبەتوۆ پەن «24kz» تەلەارناسىنىڭ شەف-رەداكتورى ەرلان يگىسىنوۆ بريفينگكە قاتىسۋشىلارعا وزەكتى ماسەلەلەر ءتوڭىرەگىندە ءتۇرلى سۇراقتار قويىپ، سپيكەرلەردى اشىق پىكىرگە شاقىردى.
قويىلعان سۇراققا وراي ءسوز العان تمد ەلدەرى ينستيتۋتىنىڭ ورتا ازيا جانە قازاقستان ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ورتالىق ازيا بويىنشا ساراپشى اندرەي گروزين (رەسەي فەدەراسياسى) پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جۇمىسى، ونىڭ تاجىريبەسى رەسەي تاراپىنان جوعارى باعالانىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەلىپ، اتالعان سالادا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ الار ورنىنا توقتالدى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاقستانداعى ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋداعى ءاربىر قادام ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىر. سونداي-اق، ول رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى وقيعالار جونىندە حابارلار تاراتۋىنا قاتىستى پىكىرىن جەتكىزدى.
«ءال-ارابيا» تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى، ساياساتتانۋشى حادج باسەل (سيريا اراب رەسپۋبليكاسى) ءوز كەزەگىندە الەمدەگى كەيبىر اقپارات قۇرالدارىنىڭ يسلام دىنىنە بايلانىستى جاعىمسىز حابارلار تاراتىپ وتىرعانىنا قىنجىلىسىن ءبىلدىردى. يسلام ءدىنى، ونىڭ ماقسات-مۇددەسى تۇرعىسىندا ءسوز قوزعاۋ بىلىكتىلىكتى قاجەت ەتەدى. ءبىزدىڭ ءدىنىمىزگە جات قىلىقتاردى، لاڭكەستىك پەن جاۋىزدىقتى تەلىپ كورسەتۋ بىلىمسىزدىكتىڭ سالدارى. وسى ماسەلەدە اباي بولعانىمىز ءجون، دەدى حادج باسەل. بۇدان بولەك، ول ءبۇگىنگى سيرياداعى احۋال جونىندە قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەردى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، سيرياداعى ماسەلە تەك ەلدىڭ، ايماقتىڭ عانا ەمەس، جاھاندىق دەڭگەيدەگى وتە كۇردەلى جاعداي. احۋال كۇن سايىن اۋىرلاي تۇسۋدە.
ال ءماجىلىس دەپۋتاتى احمەد مۋرادوۆ ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق تاتۋلىقتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءارءبىر ازامات تەرەڭ ءتۇسىنۋى كەرەك ەكەءنىن، وسى سالادا اتقارىلعان يگى شارالارعا ۇنەمى قولداۋ كورسەتۋ ءوز جەمىسىن بەرمەي قويمايتىنىن ءسوز ەتە وتىرىپ، يسلام ءدىنىنىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ءرولىن، ونىڭ ادامزاتتى تەك بەيبىتشىلىككە شاقىراتىنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار، دەپۋتات قازاقستاندا ەتنوسارالىق جانە ءدىنارالىق الاۋىزدىقتىڭ ورىن الۋىنا تۇرتكى بولار ەشقانداي سەبەپتەر جوق ەكەنىن ايتا كەلىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسى باعىتتا جۇرگىزىپ وتىرعان سارابدال ساياساتىنا نازار اۋداردى. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز ءاربىر سويلەگەن سوزىندە ەلدىڭ تاتۋلىعىنا، ىنتىماعىنا قاتىستى تۇشىمدى ويلارىن ايتا وتىرىپ، كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە ەكپىن بەرەدى. قاشاندا ەل ىنتىماعىن بارىنەن جوعارى قوياتىن مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا اۋقىمدى مىندەتتەر جۇكتەۋدە. ەلباسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋدا اتالعان قوعامدىق ۇيىم بار مۇمكىندىگىنشە قىزمەت ەتۋدە. مۇنىڭ جەمىسىن حالقىمىز كورىپ وتىر، دەدى ا.مۋرادوۆ. سونىمەن بىرگە، ول قازاقستاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەل بىرلىگىن ساقتاۋداعى ەلەۋلى ەڭبەگىنە رازى ەكەنىن ءبىلدىردى.
«سينحۋا» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگى ديرەكتورى چجوۋ ليان (جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى) مودەراتورلار تاراپىنان وزىنە قويىلعان سۇراققا وراي ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ جاسامپازدىعىنا قاتىستى ءوز ويىن ءبىلدىردى. مەن قازاقستانعا كەلگەلى بەرى كوپتەگەن يگى ىستەردىڭ كۋاسى بولىپ ءجۇرمىن. اسىرەسە، ماعان ەل ازاماتتارىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناستارى، بىر-بىرىنە كومەك كورسەتۋگە قۇمار بولىپ تۇراتىنى ۇنايدى. بۇعان كۇندىلىكتى تىرشىلىكتە تالاي مارتە كوز جەتكىزدىم. ءوزىم دە وسىندا تالاي ادامداردىڭ قۇرمەتىن كوردىم. ادامداردىڭ بويىنداعى ىزەتتىلىك مەنى ءارقاشان جاقسى ويلارعا جەتەلەيدى. قازاقستاننىڭ حالقى بەيبىتشىلىكتىڭ، تاتۋلىقتىڭ ءقادىرىن تەرەڭ تۇسىنەدى. سوندىقتان دا، ەل ىنتىماعى ءۇشىن جاسالعان ءاربىر ىسكە جۇمىلا كىرىسەدى. مەن مۇنىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قىزمەتىن العا تارتار ەدىم. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوز ەلىن ءبىر باعىتقا، ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرىپ وتىرعانىنان تالايلار ۇلگى الۋى ءتيىس. بۇگىنگى الەم ەلدەرىنىڭ قازاقستاننان ۇيرەنەرى كوپ، دەدى ول. بۇعان قوسا، قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەلباسى باستامالارىن قىزۋ قولدايتىنىنا، ەلدى ۇيىستىرا بىلەر الەۋەتىنە كوڭىلى تولاتىنىن جەتكىزدى.
جيىن بارىسىندا ءسوز العان «ءبىلىم جانە مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى الەكساندر اكسيۋتيس (قازاقستان)، «ديالوگ-ەۋرازيا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ەركام تۋفان ايتاۆ (تۇرىك رەسپۋبليكاسى)، ساياساتتانۋشى، ينتەگراسيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى يۋريي شيەۆسوۆ (بەلارۋس رەسپۋبليكاسى) پرەزيدەنت جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى ورتالىق ازيا ءوڭىرىندەگى ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى ايگۇل ءسادۋاقاسوۆا (قازاقستان)، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى حالىقارالىق اقپارات كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى رومان ۆاسيلەنكو (قازاقستان) جانە تاعى دا باسقالار ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىق پەن ورنىقتى دامۋ جونىندە، سونداي-اق، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قوعام ومىرىندەگى ءرولى تۇرعىسىندا ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
باسقوسۋ سوڭىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەتنوجۋرناليستيكا سالاسىندا جىل سايىن وتكىزەتىن «شاڭىراق» شىعارماشىلىق كونكۋرسىنىڭ قورىتىندىسى جاريالانىپ، جەڭىمپازدار ۇيىمنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالىپ شىعارىلعان مەرەكەلىك مەدالدارمەن ماراپاتتالدى.
اسقار تۇراپباي ۇلى،
جولدىباي بازار،
ءلايلا ەدىل قىزى،
«ەگەمەن قازاقستان».
سۋرەتتەردى تۇسىرگەن
ەرلان وماروۆ.
*لەبىزدەر لەگى
باسەل حادج دجاسەم،
«ءال-ارابيا» تەلەارناسىنىڭ
ورتالىق ازيا جانە وڭتۇستىك كاۆكاز وڭىرلەرى بويىنشا وكىلى:
– ءىى حالىقارالىق مەديا-فورۋمنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن ايتا كەتسەم دەيمىن. سەبەبى، بۇل شارا قازاقستان قوعامىنىڭ ءارى قارايعى دامۋىنا وڭ ىقپال ەتەتىن بولادى. ال تاتۋلىق پەن بىرلىكتى تۋ ەتىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ ۇلتارالىق قارىم-قاتىناستاعى وزىق ۇلگىسى وزگە مەملەكەتتەردى قىزىقتىراتىنى ءسوزءسىز. بۇل قازاقستاندىق جوبا وزگە مەملەكەتتەردەگى تۇراقسىزدىققا قارسى قولدانىلاتىن تەتىككە اينالسا دەيمىن.
قازاقستان وزىندىك ۇستانىمىن جالعاستىرىپ، وڭىردە بەيبىتشىلىكتىڭ ورناۋىنا ۇلەسىن قوسا بەرسە دەگەن تىلەگىم بار. ەكىنشىدەن، مەديا-فورۋم تاتۋلىق پەن بىرلىكتىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسىمەن جاقىن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جالپى، باق-تار تۋراشىل باعىت ۇستانسا، ۇلتارالىق ءدۇردارازدىق ورناماس ەدى دەپ بىلەءمىن.
بايان جانۇزاقوۆا،
اتىراۋ وبلىستىق «اتىراۋ» گازەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى:
– ءبىزدىڭ جۋرناليستەرگە مۇنداي مەديا-فورۋم كەرەك. ويتكەنى، وسى سالادا كوپتەگەن وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. سوندىقتان ماتەريالداردى بەرۋدە دە ەرەكشەلىكتەر كەرەك بولادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ارىپتەستەرىمنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا وسىنداي شارالاردىڭ وتكىزىلىپ تۇرۋى ماڭىزدى.
اسىرەسە، ەلىمىزدەگى بىرلىك پەن تاتۋلىقتى جازۋدا وتە ۇقىپتىلىق قاجەت ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. قازاق «بىرلىك بولماي تىرلىك بولماس» دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋى مەن بولاشاعى دا وسى بىرلىكپەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سوندىقتان قوعامدىق تۇراقتىلىقتى جۋرناليستەردىڭ ناسيحاتتاعانىن وتە ورىندى سانايمىن.
ەليزاۆەتا ابراموۆسكايا،
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى:
– ەلىمىز ءارتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنىڭ داستۇرلەرى مەن مادەنيەتىن دامىتۋدى جولعا قويعان. ەڭ باستىسى، قوعامىمىزدا كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىكتىڭ بەرىك نەگىزى قالانعان. كەڭەستىك كەڭىستىكتە بىرگە بولعان قازىرگى ۋكراينا جەرىندەگى، سونداي-اق، تاياۋ شىعىستاعى، الەمنىڭ باسقا دا تۇكپىرلەرىندەگى قارۋلى قاقتىعىستار مەن تەررورلىق اكتىلەر دۇنيەدە ءالى دە تىنىشتىق ورناماي وتىرعاندىعىنان حابار بەرەدى.
بۇعان كەرىسىنشە، قازاقستاندا بەيبىت ءومىر قالىپتاسقان دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ەلىمىز بۇل رەتتە كورشىلەس وتىرعان ەلدەرگە دە قولىنان كەلگەنشە قولداۋ كورسەتىپ كەلە جاتقاندىعىن دا ورنىمەن ايتا كەتكەن ءجون. وسىندا كەلۋ سەبەبىمە كەلسەم، ارينە، بلوگەرلەرگە ارنالعان شەبەرلىك-ساباعىنان ءتالىم الۋ جەكە ءوز باسىم ءۇشىن وتە-موتە كەرەك نارسە. مەديا-فورۋمنىڭ وسىندايدا بەرەتىن پايدالى ءارى ءتيىمدى جاعى كوپ بولۋى ءتيىس دەپ بىلەمىن.
ءاشىمحان جانپەيىسوۆ،
«قازاقستان-قاراعاندى» تەلەارناسىنىڭ ءتىلشىسى:
– حالىقارالىق مەديا-فورۋمنىڭ بەرەرى مول. ءۇش باعىت بويىنشا وتكەن پانەلدىك سەسسيالار، بىلايشا ايتقاندا، تاجىريبە الماسۋ الاڭىنا اينالدى. اسىرەسە، ەلىمىزدە قالىپتاسقان ەتنو-جۋرناليستيكا سالاسى دامي تۇسكەن. ۇلتتار دوستىعى ماسەلەسىن كوتەرىپ ءجۇرگەن جۋرناليست قاۋىمعا جاقسى ءبىر كەڭەس بەرەتىن، تاجىريبە الماساتىن ساراپتامالىق ورتالىق دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز.
ورايى كەلگەندە، ەلىمىزدەگى ءجۇز جيىرمادان استام ەتنوس وكىلدەرى تۇرىپ جاتقان قوعامدى ۇيىستىرا ءبىلۋ تەك بيلىكتىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ دا مىندەتى دەپ بىلەتىنىمدى ايتا كەتسەم دەيمىن. بارشامىزدى ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرۋشى كۇش ورتاق مۇددەدەن تۋىندايتىنى انىق. ولاي بولسا، سونى بۇقارا حالىققا جەتكىزۋدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى.
ەرشات اسماتوۆ،
«ۇيعىر اۆازي» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:
– قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بەيبىتشىلىك پەن كەلىءسىم مادەنيەتى» اتتى ءىى حالىقارالىق فورۋمىنىڭ ءبىز سياقتى ەتنوستىق باسىلىمدارعا بەرەرى مول. ءىس-شارا بارىسىندا ءوز ءارىپتەستەرىممەن تاجىريبە جانە پىكىر الماسۋعا ۇلكەن ءمۇمكىندىك جاسالدى. قازىرگى الماعايىپ زاماندا ءبىلۋگە ءتيىستى نارسەلەرىمىز جەتىپ ارتىلادى. مەديا-فورۋم وسىنىسىمەن دە قۇندى. كوكەيىمىزدە جۇرگەن كوپتەگەن ساۋالدارىمىزعا جاۋاپتار الا الامىز.
سوڭعى كەزدە باسىلىمداردى جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەسى كوتەرىلۋدە. بۇل قادامعا تۇپكىلىكتى ويلانىپ بارۋ قاجەت. سەبەبى، ەگەر جەكەگە وتەتىن باسىلىم ءبىلىمدى دە بىلىكتى، ءوز ەلىن شىن سۇيەتىن پاتريوت ادامنىڭ قولىنا تۇسسە جاقسى. ال كەرىسىنشە بولىپ شىقسا شە؟! ارينە، ويلانارلىق جاعداي. جالپى، باق-تاردىڭ كۇشىمەن ەلىمىزدەگى بىرلىك پەن كەلىسىمدى قالىپتاستىرۋعا بولادى دەپ سانايمىن.
دەرەككوز: ەگەمەن قازاقستان
پىكىر قالدىرۋ