باعدات الييەۆ، كەربۇلاق اۋدانىنىڭ اكىمى:
ەلىمىزدىڭ شىعىسىنا ساپارلاعاندار جۇرەتىن الماتى – وسكەمەن تراسساسىنىڭ الماتى وبلىسى اۋماعىن باسىپ وتەتىن بولىگىنىڭ بويىندا ورنالاسقان ءىرى ەلدى مەكەندەردىڭ ءبىرى سارىوزەك – كەربۇلاق اۋدانىنىڭ ورتالىعى. وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىنى، ارقالى جىرشى-تەرمەشىسى شىنبولات دىلدەبايەۆ «سارى التىنداي سارىوزەك» دەپ جىرعا قوسقان ءوڭىردى جەرگىلىكتى جۇرت «كۇرەڭبەل» دەپ اسپەتتەپ، ماقتان تۇتادى. سىرىن ىشىنە بۇككەن سارىوزەك ايماعى بىلايعى جولاۋشىعا سۇرىقسىزداۋ كورىنەرى راس. ال وسى وڭىردە تۇراتىندار تۋعان ولكەسىنىڭ باسىنان قۇس ۇشىرمايدى. قازاقتان شىققان تۇڭعىش ەتنوگراف-عالىم شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ جامباسى جەرگە تيگەن ولكەنىڭ تاريحتان الاتىن ورنى دا ەرەكشە. شىندىعىندا، قۇت قونعان كۇرەڭبەلدىڭ قويناۋى تولى بايلىق. جەتىسۋ جەرىندە استىقتى ەڭ كوپ وسىرەتىن اۋدان دا وسى كەربۇلاق. تاۋىنىڭ باۋرايى تولى ءتورت تۇلىك. سونىمەن بىرگە كەننىڭ نەشە ءتۇرى بار. سوعان ساي اۋداننىڭ دامۋ مۇمكىندىگى اسا زور جانە جەرگىلىكتى جۇرت سونى ءتيىمدى پايدالانىپ، كەيىنگى جىلدارى تولايىم تابىستارعا جەتىپ وتىر. باسشىلىق تا بايىپتى باسقارۋ، ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ءوڭىردى وركەندەتۋگە كۇش سالۋدا. قالاي بولعاندا دا، ايماقتىڭ بۇگىنگى جايىن، بولاشاق جوسپارىن سول ولكەگە باسشىلىق ەتىپ وتىرعان جاننان ارتىق بىلەم دەۋ ارتىعىراق. وسىعان وراي كەربۇلاق اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات الييەۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. 
– العاش قىزمەتكە كەلگەنىمدە، اۋداندى شامام جەتكەنشە زەرتتەدىم. بۇعان دەيىن وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارما­سىنا جەتەكشىلىك ەتكەندىكتەن، كۇرەڭبەل ءوڭىرىنىڭ بۇل سالاداعى جەتىستىگى دە كەمىستىگى دە، بولاشاق مۇمكىندىگى دە كوكەيىمدە سايراپ تۇردى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە رۋحانيات جاعىن زەردەلەپ العاندى ءجون كوردىم. سوڭعى ون شاقتى جىلدا وبلىستا وتكىزىلگەن مادە­نيەت كۇندەرىنە قاتىسقان ءبىزدىڭ اۋدان ونەر­پاز­دارىنىڭ كوش سوڭىندا قالىپ كەلگەنى ويلاندىرىپ تاستادى. سودان مادەنيەتكە قاتىستى بارلىق جاۋاپتى قىزمەتكەرلەردى جيناپ، ارنايى بايقاۋ جاريالاپ، اۋىل-اۋىلدان دارىندى جاستاردى ىزدەدىك. اۋداندا ارنايى مادەنيەت كۇندەرىن وتكىزىپ، ءادىلقا­زىلار القاسى تالانتتى جانداردى ىرىكتەدى. باس بايگەگە 1 ملن تەڭگە تىگىلدى. تەاترلان­دى­رىلعان كورىنىس، كۇمبىرلەگەن كۇي، ادەمى ءان، مىڭ بۇرالعان بي مەن حور بويىنشا ب ا ق سىناستى. ءسويتىپ، سارىوزەكتە ۇلكەن گالا-كون­سەرت وتكىزىلدى. ءوڭىردىڭ دارىندى جاستا­رىنىڭ ونەرىنە حالىق قاتتى ءسۇيسىندى. سونداي ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا وبلىستا كەيىنگى وتكەن مادەنيەت كۇندەرىندە مارتەبەمىز ءوستى. 
رۋحانيات سالاسى تۇراقتى قولداۋدى قاجەت ەتەدى. تالدىبۇلاق اۋىلدىق مادەنيەت ۇيىنە 90 ملن 768 مىڭ تەڭگەگە كۇردەلى ءجون­دەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ، پايدالانۋعا بەرىل­گەن سوڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋعا تاعى دا 3 ملن تەڭگە ءبولىندى. اۋدان­دىق مادەنيەت ۇيىنە 6 ملن تەڭگەگە ساحنالىق كيىم تىككىزىپ، 6 ملن تەڭگەگە جاڭا دىبىس كۇشەيتكىش اپپاراتۋرا الىندى. جولامان اۋىلدىق مادەنيەت ۇيىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەتىن بولدى. بىل­تىر مامىر ايىندا كەربۇلاق اۋدانى­نىڭ 40 جىلدىعى كەڭ كولەمدە، رەسپۋبلي­كالىق دەڭ­گەيدە تويلاندى. وعان ەلىمىزگە، شەتەلدەرگە تانىمال عالىمدار مەن اقىن-جازۋشىلار، مەملەكەت قايراتكەرلەرى، بەلگىلى ونەر ادام­دارى شاقىرىلىپ، بيكەن ريموۆا اتىنداعى دراما تەاترىنىڭ ارتيستەرى مەن جەرگىلىكتى ونەرپازداردىڭ قاتىسۋىمەن اۋداننىڭ ءتۇپ-تاريحىنان باستالىپ، بۇگىنگە دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن جولى تۋرالى تەاترلان­دىرىلعان كورى­ءنىس ەل نازارىنا ۇسىنىلدى. سونداي-اق بيىل اقپان ايىندا «ونەرلى وتباسى» اتتى بايقاۋ ۇيىمداستىرىلىپ، وزىق شىققان وتباسىلار اۋداندىق مادەنيەت ۇيىندە گالا­كونسەرت ۇيىمداستىردى. 
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20، كونستيتۋسيامىزدىڭ 20، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا بايلانىستى قوعالى اۋىلىندا «باقىتتىمىز، بىرگەمىز، بەرىك ءبىزدىڭ ىرگەمىز» اتتى فەستيۆال وتكىزىلدى. ءىس-شارانىڭ ماق­ساتى – اۋدانىمىزدا تۇراتىن ءتۇرلى ۇلت­تار­دىڭ ءسالت-داستۇرىن، مادەنيەتىن كورسەتە وتى­رىپ، كوپۇلتتى ەلىمىزدىڭ اۋىزبىرلىگى مەن ىن­تى­ما­عىن، تاتۋلىعىن پاش ەتۋ. بۇل شاراعا جەرگىلىكتى حالىق ەرەكشە بەلسەندىلىكپەن قاتىستى. 
 كۇرەڭبەل ءوڭىرىنىڭ سان عاسىرلىق ءجۇرىپ وتكەن جولى وسكەلەڭ ۇرپاققا ونەگە. تۋعان جەر، تۇعىرلى مەكەن، وسكەلەڭ ورتا جايلى سىر شەرتەر بولساق، تالاي ويدىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا بولادى. قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتكەن باتىر بابالاردىڭ ەل ەسىندە ساقتالىپ قالۋى ءۇشىن سارىوزەك اۋىلىنىڭ باتىس جا­عىنداعى كىرەبەرىس جەرىنە «ۇلى دالانىڭ ۇلى دارالارى» اتتى ساياباق اشىپ، مەمو­ريال­دىق كەشەن سالدىق. بۇل جاي عانا بوي كوتەرگەن كەشەن ەمەس، بابالاردىڭ ەسىمىن تاسقا تۇسىرگەن ەسكەرتكىش. 
تاعى ءبىر جاڭالىعىمىز، سارىوزەكتىڭ ورتالىعىنا قاراي ورنالاسقان اللەياعا اۋداننىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەسىن قوسقان 26 ەڭبەك ەرىنىڭ ەسىمى جازىلعان ۇلكەن تاقتاتاس قويىلدى. وسى وڭىردەن مايدانعا اتتانىپ، اسقان ەرلىك كورسەتكەن 11 ادام كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتانعان. ولاردىڭ ەسىمدەرى ەل ەسىندە قالۋ ءۇشىن ۇلكەندىگى 2ح1،5 مەترلىك قىزىل بەرىكتاسقا ءاتى-جونى تاڭبالاندى. سارىوزەك اۋىلىنىڭ جەرى ويلى-قىرلى ەكەنى بەلگىلى. سۋ ماسەلەسى شەشىلىپ، الاڭدارعا ەگىلگەن اعاش كوشەتتەرى دەر كەزىندە سۋعارىلىپ، جاز بويى سۋبۇر­قاق­تارى جۇمىس ىستەدى.
كۇرەڭبەل ءوڭىرى – باي ولكە. قازىرگى ۋاقىت­تا وڭىردە ءوندىرىس سالاسىن دامىتۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت. وسى ورايدا جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلۋدا. كوكسۋ اۋىلىندا 63 ميلليون تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلىپ، سابان مەن قامىستان بيووتىن شىعاراتىن زاۋىت ىسكە قوسىلدى. ون ەكى ادام جۇمىسپەن قامتىلدى. اۋدان ورتالىعىندا كوپ جىلدان بەرى توقتاپ تۇرعان ەت كومبيناتىنا جان ءبىتتى، 12 ادام وسى ءوندىرىس ورىننان ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپتى. شۇبار اۋىلىندا تاۋلىگىنە 4 توننا قاراقۇمىق اقتايتىن شاعىن سەح ىسكە قوسىلدى. مۇندا 4 ادام جۇمىس ىستەيدى. قاراشادا تۋف تاسىن وڭدەيتىن، جىلدىق قۋاتى 200 مىڭ تەكشەمەتر ءونىم شىعاراتىن «التاس كاپيتال – 2015» ج ش س ىسكە قوسىلا­دى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ويعا العاندار ورىندالسا، تەك وسى كاسىپورىندا عانا 150 ادام­عا جۇمىس تابىلماق. قۋاتتىلىعى جى­لىنا 1 ملن توننا سەمەنت شىعاراتىن «جاڭا­لىق سترويسەرۆيس» ج ش س تەحنيكا مەن ادام كۇشىن ءوندىرىس الاڭىنا شوعىر­لاندىرۋدا. جوبا ىسكە قوسىلعان مەرزىمدە 500 ادام ەڭبەكپەن قامتىلادى. كوكتال وزەنىندە «جارىق ەنەرگو» ج ش س 5 سۋ ەلەكتر ستانساسىن سالماق. بۇل جوبالاردىڭ ءتيىستى قۇجاتتارى دايىندالىپ، ءوڭىرارالىق ۇيلەس­ءتىرۋ كەڭەسىنىڭ قاراۋىنا جىبەرىلدى. وسىنىڭ ىشىندە تۋف قۇرىلىس تاسىن وڭدەيتىن «التاس كاپيتال 2015» ج ش س وندىرىستىك جوبا­سى 2015-2019 جىلدارعا ارنالعان «مەملە­كەت­تىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيا­لىق دامۋ» باعدارلاماسىنا ەنگىزىلدى. 
ءسوز باسىندا ايتىپ وتكەنىمدەي، اۋدان­نىڭ باستى باعىتى – اۋىل شارۋاشىلىعى. بار­لىق ەگىستىك كولەمى 99663 گەكتار، ونىڭ ىشىندە ءداندى داقىل القابى 80106 گەكتار جەر­ءدى قۇرايدى. بۇتىندەي العاندا ەگىستىك كو­لەمى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 906 گەك­تارعا ۇلعايتىلعان. جىلما-جىل جەردى ءتۇ­گەن­دەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى. بوس جاتقان 7-8 مىڭ گەكتار جەردى اۋداندىق جەر قورىنا قاي­تاردىق. جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن ءتيىس­ءتى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدامىز. بۇل دا وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىراز داۋ-داماي بولا­تىنى بەلگىلى. الايدا زاڭ تالاپتارى ورىندالۋعا ءتيىس. 
قازاق حالقى ءۇشىن مال شارۋاشىلىعى­نىڭ ورنى ەرەكشە. جەسەڭ ەت، مىنسەڭ كولىك، سات­ساڭ پۇل بولاتىن مال تالاي جەكە شارۋا­شى­لىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. مەملەكەتتىك «سىباعا» باعدار­لاماسى ارقىلى 3 شارۋا قوجالىعى قوسىمشا 163 باس ءىرى قارا ساتىپ الۋعا 31 ملن تەڭگەگە قۇجاتتارىن تاپسىردى. سول سياقتى «التىن اسىق» باعدارلاماسى بويىنشا «جولامان»، «دينا» شارۋا قوجالىقتارى 1034 باس قوي الۋعا 7 ملن تەڭگەگە قۇجاتتارىن تاپسىردى. «قۇلان» باعدارلاماسى بويىنشا 42 باس جىلقى 14 ملن تەڭگەگە ساتىپ الىندى. ونىڭ سىرتىندا 43 باس جىلقى ساتىپ الۋعا 13،5 ملن تەڭگەگە تاپسىرىس وبلىستان قولداۋ تاپتى. كورىپ وتىرعانىڭىزداي، مەملەكەت تاراپىنان وسى سالاعا جۇيەلى تۇردە كومەك كورسەتىلىپ وتىر. تەك قانا ارى قاراي ۇقساتىپ، دامىتا ءبىلۋ كەرەك. 
بۇگىنگى كۇنى اۋداندا 2065 شارۋا قوجا­لى­عى بار. ولاردىڭ باعىتى دا جەرمەن، مالمەن بايلانىستى. سوندىقتان حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدە سىرتقا الاقان جايا قويمايمىز. 
سارىوزەك ستانساسى 1973 جىلى اۋدان قۇرىلعاندا ورتالىق بولىپ بەكىتىلگەن ەكەن. شىنىن ايتۋ كەرەك، كەڭەس وداعى كەزىندە كەنتتىڭ قۇرىلىسىن جانداندىرىپ، ساۋلەتىن ارتتىرۋعا نازار اۋدارىلماپتى. كەيىنگى وڭتايلاندىرۋ جىلدارى سارىوزەك مۇلدە توزىپ، حالقىنىڭ بەرەكەسى كەتكەنى بەلگىلى شىعار. مۇنداعى جۇمىستى سارىوزەك كەنتىنىڭ باس جوسپارىن بەكىتۋدەن باستادىق. بۇل جوسپار 2013 جىلدان بەرى جۇزەگە اسى­رىلا باستادى. سەكسەن جىلدىق تاريحى بار بەكەتتى حالىقارالىق ماڭىزى بار اۆتومو­بيل مەن تەمىر جولى باسىپ وتەدى. الايدا ەلدى مەكەندى اباتتاندىرۋ ماسەلەسى كوپ جىل بويى قولعا الىنباپتى. ون ەكى مىڭ تۇرعىنى بار اۋدان ورتالىعىندا بىردە-بىر دەمالاتىن مادەنيەت ورىن بولماعان. سالىنىپ جاتقان ءبىرلى-جارىم قۇرىلىستار زامان تالابىنا ساي ەمەستىگى انىقتالدى. وسىنى ەسكەرىپ، «سارىوزەك ەلدى مەكەنىن اباتتاندىرۋ» جوبا­سىن جاسادىق. بۇل جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن وتكەن جىلى وبلىستان 400 ملن تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، يگەرىلە باستادى. 
اۋدان ورتالىعىنداعى 3 ورتا مەكتەپ بالا سانىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى ءۇش اۋى­سىمدا وقىتاتىن. ونىڭ ۇستىنە تۇرعىن­دار تاراپى­نان تازا قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەك­تەپتىڭ جوق ەكەنى تۋرالى سىندار ايتى­لىپ، شاعىم تۇسەتىن. كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋ مەنىڭ ەن­شىمە بۇيىرىپتى. الدىمەن 900 ورىندى جاڭا مەكتەپتىڭ جوباسى جاسالدى. وسىدان كەيىن جاڭا مەكتەپ قۇرىلىسىنا 440 ملن تەڭگە ءبولىندى. قۇرىلىسى 2016 جىلى اياقتا­لادى. بيىل قاسپان ورتا مەك­تە­بىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن 185 ملن تەڭگە قارجى ءبولىندى. اپاتتى جاع­داي­داعى نۇرىم ورتا مەكتەبىنە 450 ملن تەڭگە قاراستى­رى­لىپ، جوندەۋ جۇمىسى اياق­تالادى. بۇعان قوسا جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان بالاباقشا ماسەلەسى دە قولعا الىندى. 2014 جىلى باستالعان 320 ورىندىقتى بالاباقشا قۇرىلىسى بيىل ءبى­تەدى. ال قۇنى 445 ملن تەڭگە تۇراتىن جاس­ءوس­پىرىمدەردىڭ سپورت كەشەنىنىڭ قۇرى­لىسى باستالعانىن كورگەن سپورتقا ىنتالى بالا­لارىمىزدىڭ قۋانىشى ءوز الدىنا ءبىر توبە. 
ادامنىڭ ءبىر باقىتى – باسپانا. وتكەن جىلى ءبىر بولمەلى 20 ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل ۇيلەر، نەگىزىنەن، كوپبالالى وتباسىنا، تۇرمىس دەڭگەيى تومەن ادامدارعا، مەملە­كەتتىك قىزمەتكەرلەرگە بۇيىردى. بۇعان قوسا ءوز قارجىسىنا ءۇي سالۋشىلارعا جەر تەلىمى بەرىلۋدە. بىلتىر 725 شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلسە، بيىل 3780 شارشى مەتر ءۇي سالىندى. قازىرگى كەزدە سارىوزەك اۋىلىنىڭ كەلبەتى جىلدان-جىل­عا جاقسارىپ كەلەدى. سالتاناتتى ۇيلەر ساپ تۇزەپ، جاڭا ىقشاماۋداندار بوي كوتەردى. «جاستار» دەمالىس ساياباعىندا كافە، باسسەين مەن مونشا قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. «گۇلىستان» باعى جايقالىپ ءوسىپ كەلەدى. وعان قوسا كاسىپكەرلەردىڭ ءوز قارجىسىمەن سالىپ جاتقان ءقوناقۇي، ساۋدا ورتالىقتارى، جەمىس-جيدەك ساقتايتىن قويما سىندى حالىققا قاجەتتى نىساندار اۋدان ەكونوميكاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزەرى انىق. اماندىق بولسا، ءقازىر­گى كەزدە ءتورت جولاقتى بولىپ سالىنىپ جاتقان الماتى – وسكەمەن اۆتوموبيل جولى مەن ەلىمىزدى رەسەي جانە قىتايمەن جال­عاس­تىرىپ جاتقان تۇركسىب شويىن جولىنىڭ ۇستىندە ورنالاسقان سارىوزەگىمىز ءسانى مەن سىمباتى كەلىسكەن سىندارلى ەلدى مەكەن اتانىپ، اۋدانىمىز جەتىسۋ جەرىنىڭ جەتىستىكتى ءوڭىرى اتانار كەز الىس ەمەس. تەك بەرەكە مەن بىرلىگىمىزدەن ايىرماسىن!

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات