وتكەن اپتادا مەملەكەت باشىسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ۆلاديمير جۇماقانوۆتى قابىلداپ، لاڭكەستىككە قارسى ارەكەتتەرگە قاتىستى ءبىرقاتار ماسەلەلەردى پىسىقتادى، - دەپ حابارلايدى «قامشى» پورتالى.
كەزدەسۋدە ەلباسى ۇقك باسشىسىنا لاڭكەستىكپەن كۇرەس شارالارىن جەتىلدىرۋدى تاپسىردى دەگەن رەسمي اقپارات تارادى. جالپى، ەلدە ءبىرازدان بەرى ۇمىتىلا باستاعان وسى ءدىني راديكاليزم جايى سوڭعى ۋاقىتتا قايتادان قىلاڭ بەرە باستادى. ماسەلەن، اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆ وبلىستاعى ءدىني اعىمداردىڭ، اتاپ ايتقاندا سالافيزم يدەياسىمەن ۋلانعان جاماعاتتاردىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇسىپ، ايماقتاعى ءدىني احۋال تۋرالى رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە دابىل قاعۋدا. ءتىپتى، وبلىسقا ىس-ساپارمەن بارعان مەملەكەتتىك حاتشى گۇلشارا ءابدىحالىقوۆانىڭ الدىنا دا وسى ماسەلە قويىلعان كورىنەدى.
2015 جىلى ەلدى دۇرلىكتىرگەن بىردە-بىر لاڭكەستىك ارەكەت ورىن المادى. الايدا، وتكەن جىلى قازاقستاندىق ارنايى قىزمەتتەر ءبىرقاتار ءقاۋىپتىڭ الدىن العانى حابارلاندى. 2015 جىلدىڭ باسىندا ەل اۋماعىندا ءبىرقاتار جارىلىستار مەن قۇقىققورعاۋ ورگاندارىنا شابۋىل جاساۋدى جوسپارلانعان يريالىق لاڭكەس قازاقستانعا كىرگەلى جاتقان جەرىنەن ۇستالعان. سونداي-اق، شىمكەنتتە قىرعىزستاندىق ازامات قولعا تۇسكەن. جارىلعىش زاتتار جاساۋشى مامان دەلىنگەن ول دا بىرنەشە وبلىستا لاڭكەستىك اكتىلەر جاساۋدى جوسپارلاپتى-مىس. استانا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ تە وتەن جىلدىڭ سوڭىن الا قالاداعى قۇقىققورعاۋشىلاردىڭ ەلوردادا لاڭكەستىك ارەكەت جاساماق بولعانداردىڭ جولىن كەسكەنىن مالىمدەگەن بولاتىن. رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 2014 جىلى دا ەل اۋماعىندا 11 تەراكتىنىڭ الدى الىنعان ەكەن.
ساياساتتانۋشى دوسىم ساتبايەۆ قازاقستاندا ۇقك باسشىسىنىڭ اۋىسۋى وسى ءدىني راديكاليزم مەن لاڭكەستىك قاۋپىنە بايلانىستى دەپ سانايدى newtimes.kz-تە جاريالاعان ماقالاسىندا.
«وتكەن جىلعى بۇل كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر ەلباسىنىڭ ماسكەۋدە وتكەن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىم-شارتى ۇيىمىنىڭ وتىرىسىنا قاتىسىپ كەلگەننەن كەيىن ورىن الۋىن كەزدەيسوقتىق دەي المايمىز. ۇقكۇ وتىرىسىندا لاڭكەستىكپەن كۇرەستى جانداندىرۋ ءىسى باستى نازارعا الىندى. اۋعانستانداعى احۋالدىڭ شيەلەنىسۋى مەن دايش ۇيىمىنىڭ بەلسەندى ارەكەتتەرى ۇقكۇ-عا مۇشە ەلدەر باسشىلارىن الاڭداتىپ وتىر. سوندىقتان دا، ۆ. جۇماقانوۆتىڭ ۇقك باسشىلىعىنا تاعايىندالۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. بۇل جەردە ونىڭ ءبىر كەزدەرى ۇقك قۇرامىنداعى لاڭكەستىككە قارسى دەپارتامەنتتى باسقارعانى دا ەسكەرىلۋى ءتيىس»، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ساياساتتانۋشى سونداي-اق، سيريادا دايش قۇرامىندا سوعىسىپ جۇرگەن سودىرلاردىڭ ەلگە ورالۋ مۇمكىندىگىنىڭ دە ءقاۋىپ ەكەنىن ەسكەرتەدى. ويتكەنى، رەسمي ورگانداردىڭ مالىمەتىنشە، بۇگىندە سيريادا 150-دەن استام قازاقستاندىق سوعىس قيمىلدارىنا قاتىسۋدا. ولارمەن بىرگە 200-دەن استام وتباسى مۇشەلەرى دە شەتەل اسقان دەگەن دەرەكتەر بار. اۋعانستان اسقان تاعى دا 12 قازاقستاندىق تۋرالى دا ايتىلۋدا. وسىعان دەيىن شەت ەلدەردەگى سوعىس قيمىلدارىنا قاتىسقان 38 ادامنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان كورىنەدى. سونداي-اق، لاڭكەستىكتى ناسيحاتتاعان تاعى 42 راديكالدى سەنىمدەگى ازاماتتىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس جۇرگىزىلۋدە. ۋكرايناداعى سەپاراتيستەرگە قولداۋ ءبىلدىرىپ، سوعىسقا اتتانعان قازاقستاندىقتار تۋرالى دا دەرەكتەر از ايتىلىپ جاتقان جوق.
تاۋەلىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ەلگە ەنگەن راديكالدى اعىم ناسيحاتشىلارى 90-جىلدارى رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە بەلسەندى جۇمىس ىستەدى. قىرعىزستان، وزبەكستان ارقىلى كىرگەن ولار وڭتۇستىكتەگى جاستاردى ءوز قاتارلارىنا تارتتى. وڭتۇستىكتەگى كورشى ەلدەر اۋماعىندا ورنالاسقان ءدىني وقۋ ورىندارىنا باعىتتادى. سوڭعى جىلدارى، ۋاحابيزم يدەياسىن نەگىزگە العان ول راديكالدار ەلدىڭ بارلىق ايماعىنا ورنىعىپ ۇلگەردى. تەك، باتىس وڭىرلەردە عانا ەمەس، ورتالىق، شىعىس وبلىستاردا دا راديكالدى سەنىمدەگى ءدىن ۇستانۋشىلار از ەمەس.
جىلدان جىلعا ءدىني قۇندىلىقتاردىڭ ناسيحاتى ارتىپ، ەلدىڭ باسىم بولىگى، ونىڭ ىشىندە جاستار دىنگە بەت بۇرا باستاعاندا مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر يسلام دىنىنە كولەڭكە ءتۇسىرىپ قانا قويماي، زاڭدى ارەكەت ەتەتىن مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى، ءدىن ىستەرى كوميتەتى سىندى مەكەمەلەردىڭ جۇمىسىنا دا جاڭا تالاپتار قويۋدا. بۇرىن قىلمىس الەمىنىڭ سەركەلەرىن قاتارىنا تارتقان، سپورتشى جاستاردان جاساق قۇرعان ەكسترەميستەردىڭ ءبىراز جاقتاۋشىلارى قازىرگى تاڭدا بيلىك باسىنا دا جەتىپ العان دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلۋدا.
«ەشكىم قازىرگى مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى نارازىلىق دەڭگەيىنە قاتىستى ناقتى مالىمەتكە يە ەمەس. شەنەۋنىكتەردىڭ قايسىسى قانداي باعىتتاعى ءدىني اعىمدارعا جاقتاساتىنى، قانداي يدەيالارعا سەنەتىنى تۇسىنىكسىز. بۇل ءقاۋىپتى «قارا جاشىك». ەگيپەتتەگى جاعدايدى ەسكە الايىق. حوسني مۇباراك بيلىكتەن تايدىرىلعان سوڭ مەملەكەت باسىنا ۋاقىتشا بولسا دا «مۇسىلمان باۋىرلار» ۇيىمى كەلدى. ولار بۇعان بيۋروكراتيالىق اپپاراتقا ەنىپ، ءتىپتى، كۇشتىك قۇرىلىمدار قاتارىندا دا ءوز جاقتاستارىن دايىنداۋ ناتيجەسىندە قول جەتكىزدى. ولار «ح» ساعاتىن، وتتىڭ تۇتانۋىن كۇتىپ وتىردى. ۋاقىتى كەلگەندە ءتيىستى ارەكەت جاساپ، بيلىككە كەلدى»، - دەگەن دوسىم ساتبايەۆ قازاقستانداعى راديكالدىق ۇستانىمداعى توپتاردىڭ دا ەلدە تۇراقسىزدىق تۋدىرۋ ءقاۋپىن جوققا شىعارمايدى. ول ساياسي ماقساتتار كوزدەيتىن ۇيىمداردىڭ بيلىك ءۇشىن كۇرەستە ءوز قاتارلارىنا بۇقارا حالىقتى، ونىڭ ىشىندە جاستاردى تارتۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى رەتىندە ءدىني جانە پسيەۆدودىني ۇرانداردى پايدالانىتىنى تاجىريبە جۇزىندە الدەقاشان دالەلدەنگەنىن ايتادى.
2013 جىلدان بەرى ەلىمىزدە تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس جونىندە ارنايى باعدارلاما جۇزەگە اسىپ جاتىر. وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا تەرروريزممەن كۇرەس جونىندەگى وبلىستىق شتابتاردىڭ جۇمىسى كۇشەيتىلگەنى حابارلاندى. قارۋلى كۇشتەردىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەسۋىندە ەلباسى دا قازاق ارمياسىن «گيبريدى سوعىس» قيمىلدارىنا ءازىر بولۋعا شاقىرعان ەدى.
ءبىر ساتكە دە تىنىم تاپپايتىن، ەلدەگى ساياسي-الەۋمەتتىك احۋالدى ءجىتى باقىلاپ وتىراتىن سىرتقى كۇشتەر شىن مانىندە ساياساتتانۋشى ايتقان «ح» ساعاتىن كۇتىپ وتىرۋى مۇمكىن. ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ، قانى قىزۋ جاستاردان جاقتاس جيناعان ولار ەلدەگى كەز-كەلگەن نارازىلىق تولقۋلاردى ۇتىمدى پايدالانىپ كەتۋى، ءتىپتى بيلىككە، سول ارقىلى، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرۋى مۇمكىن. ياعني، كۇن ساناپ جاڭا قىرىنان تانىلىپ جاتقان لاڭكەستەرمەن كۇرەستە دە تىڭ تاسىلدەر قولدانىلۋى، لاڭكەستىككە قارسى ءىس-قيمىلداردى وسى سالادا تاجىريبەسى بار كاسىبي مامان باسقارعانى دۇرىس. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، ۆلاديمير جۇماقانوۆتىڭ ۇقك باسشىلىعىنا تاعايىندالۋى شىنىمەن دە كەزدەيسوقتىق ەمەس سياقتى. جاڭا ءتوراعا قوعامدى الا تايداي بۇلدىرگەن، وڭ-سولىن تولىق تانىماعان جاستاردى سەنىم سەرگەلدەڭىنە سالعان سالافيزم ناسيحاتشىلارىنا قارسى قىزۋ كۇرەس جۇرگىزەدى دەپ سەنەيىك.
ازىرلەگەن: جومارت ابدوللا ۇلى
پىكىر قالدىرۋ