Qazaqtyń ótkeni de búgini de úlgi-ónegege toly. Qazaqtyń qaı balasy bolmasyn, qaıda júrse de namys týyn bıik ustap, qatarynyń aldy bolýǵa, azamattyq tulǵasyn daýsyz jeńistermen bıiktetýge umtylǵan. Qaı ortada, qandaı jaǵdaıda bolmasyn ult namysyn óz namysynan kem kórmegen. Buǵan bir jaǵynan tarıhy tasqa tańbalanǵan halqymyzdyń batyr uldary salǵan dańǵyl jol sep bolsa, ekinshi jaǵynan árbir qazaq balasynyń azamattyq ar-ojdany, tulǵalyq qasıetteri ulttyń abyroıyn túsirýge jol bermegen.
Taǵdyr talaıymen shekaranyń arǵy betinde qalyp qoıǵan, surqıa saıasat saldarynan ózge eldiń dárgeıine ótken qalyń qazaqqa da bul sıpattar jat emes. İle boıy, Ór Altaı, tastary talaı tarıhqa kýá Tarbaǵataı bókterindegi qazaqtan basqa, arysy Túrkıa, Aýǵanstan asqan, Eýropanyń alyp elderine taban tiregen qazaq balasynyń eshqaısysy ult aıbynyn asyrýǵa úles qospady deı almaısyz.
Búgingi áńgimemizge arqaý bolǵaly otyrǵan Álnur Tórgeuly – tek Qytaı qazaqtary ǵana emes, tutastaı mıllıardtar eline tanymal, halyqaralyq deńgeıdegi ataq-dárejelerge ıe palýan. 2004 jyly Afınada ótken jazǵy Olımpıada oıyndaryna qatysqan Qytaı quramasynda qazaq palýanynyń bolýy aıtarlyqtaı oqıǵa bolatyn. Nebir myqty sportshylardyń ishinen top jaryp, álemdik básekege joldama alý qandaı qıyn bolsa, Qytaı sekildi mıllıardtar elinde, «sen tur – men ataıyn» degen kil myqtynyń ishinen ozyp shyǵý, úzdik ataný sonsha qıyn. Ózgelerdi sózsiz moıyndatýyń kerek, eshkimniń ishinde qyjyl qalmaıtyndaı, daýsyz jetistikterge jetýiń qajet. Osy turǵydan qazaq balasynyń Qytaı eli atynan olımpıada oıyndaryna barýy – maqtanarlyq oqıǵa.
Jaqynda Álnur Tórgeuly Elordasy Astanaǵa kúresten Qytaı quramasyn bastap keldi. Qytaıǵa qaıtar jolynda Almatyǵa soǵyp, osyndaǵy azamattarmen birneshe kún birge boldy. Jeke kásipker, ult janashyry Álnur bastaǵan azamattar kútip alyp, Álekeńniń arqasyna shapan japty. Osy oraıda "Qamshy" portalynyń redaksıasyna arnaıy burylǵan Álnur Tórgeulyn áńgimege tarttyq.
«Arǵy atalarymyz palýan tulǵaly kesek kisiler bolypty. Ákemiz de kúreske qumar kisi bolǵan. 10-11 jasymnan aýyl arasynda oıyn-toılarda alańǵa shyǵyp, kúresip júrdik. Biz mekendeıtin Kúneste Qaraǵaı sý degen qystaq bar. Sonda týyp-óstik. Ákem dúnıeden erte ozdy da bizdiń shańyraqtyń kóp aýyrtpalyǵyn inisi Qarǵa Manap degen aǵamyz kóterdi. Aýyldaǵy Kádirbek degen aǵamyz sportqa, onyń ishinde kúreske beıimdiligimdi bilip, aýdanda ótetin jarystarǵa aparyp júrdi. Alǵash qatysqan jarysym áli esimde. On eki jastaǵy kezim. Salmaǵym 47 keli. Aýdanǵa barsaq jarys aıaqtalýǵa jaqyn qalypty. Sodan men jarysqa tolyq qatysa almaǵanmen, sol jerde 15 kúndik jattyǵýǵa qalatyn boldym. Raqym Úmitajyuly, Surapaldy Ahmet degen palýandar kúres tehnıkasyna baýlydy. Sóıtip júrgende 10-15 kúnnen soń Tekeske jarysqa bardyq. Men sol 47 keli salmaqta erkin kúres jarysyna qatysatyn boldym. Sol jerde 1-oryn alyp, bir marqaıyp qaldym. Jattyqtyrýshylarym úshin de bul jaǵymdy jańalyq bolǵan edi. Osy jeńisim meniń İle aımaqtyq sport mektebine qabyldanýyma, sodan keıingi úlken jeńisterge jol ashqan oqıǵa boldy», - deıdi palýannyń ózi.
İle aımaqtyq sport mektebinde jattyǵyp júrip, Álnur aǵaǵa Qazaqstanǵa kelip, sport mektebinde jattyǵý múmkindigi buıyrdy. 90 jyldardyń basynda Shyńjań basshylyǵy men Qazaqstannyń sport mekemeleri arasyndaǵy kelisimge saı ólke palýandary Almatydaǵy sport mektebine kelip jattyǵatyn jaǵdaı jasaldy. Sóıtip, alǵashqy lekpen 1991 jyly Álnur aǵamyz Almatyǵa, Qajymuqan atyndaǵy sport mektebine oqýǵa keledi. Bastapqy kelisim boıynsha, qytaılyq palýandar bes jyl Almatyda jattyǵýy tıis bolady. Soǵan saı shyǵyndardyń birshamasyn Qytaı úkimeti, bir bóligin sportshylardyń ózderi tóleıdi.
«Almatyǵa kelgen bettegi tańdanysymda shek bolǵan joq. Buryn tek atyn estıtin, kóremiz degen oı úsh uıyqtasaq túsimizge kirmeıtin Jaqsylyq Úshkempirovti, Dáýlet Turlyhanovty kórý múmkindigine ıe boldyq. Buǵan deıin erkin kúrespen aınalysyp kelgen men birden ózgerdim. Klasıkalyq kúres atalatyn grek-rım kúresine aýysatynymdy, sol baǵytta jattyqqym keletinin aıttym. Buǵan álgi aǵalarymyzdyń jeńisteri, ónegeli ótkeni sebep boldy», - deıdi Álnur Tórgeuly.
Aǵamyz ol kezde Qazaqstanda qarym-qatynas, bilim berý tili retinde orys tiliniń ústemdik quryp turǵanyn aıtady. Ózge tilde sóıleıtin óz qalańda júrý qansha qıyn bolǵanmen, keıin orysshany da úırenip alǵanyn, qazaqsha sabaq ótkizetin, jattyǵýlardy qazaq tilinde uıymdastyratyn bapkerlerdiń de tabylǵanyn aıtady. Á degende bes jyl Qazaqstanda jattyǵýy tıis Álnur Tórge 1994 jyly Qytaıǵa qaıtyp ketedi. Oǵan sebep, sol jyly grek-rım kúesinen jastar arasyndaǵy Qytaı birinshiligine baryp, jeńip qoıǵany. Qazaq palýanynyń qarym-qabyletin baıqaǵan Shyńjańnyń sport salasyn basqarýshylar sondaı sheshimge keledi.
Kóp uzamaı 1996 jyly qyrkúıek aıynda Álnur Tórge grek-rım kúresinen Qytaı quramasyna qabyldanady. Birneshe ret Qytaı birinshiligin jeńip alyp, Búkil qytaılyq spartakıadada 2001 jyly 3-oryn ıelengen Álnur Tórge sol jyly Mońǵolıa astanasy Ulan-Batyrda ótken Azıa chempıonatyna baryp, 2-oryn alady. Osydan keıin Álnur aǵamyz túrli deńgeıdegi halyqaralyq jarystardan juldesiz qaıtqan emes, al, Qytaı ishilik birinshilikterde óz salmaǵynan aldyna jan salmady. Sóıtip júrgende Afına olımpıadasyna daıyndyq ta bastalyp ketti...
«Men kilemge shyǵatyn 57 keli salmaqta ol kezde 4 myqty palýan boldyq. Ózim Afınaǵa baratynymdy 20 kún qalǵanda ǵana bildim. Alaıda, daıyndyǵymyz erekshe jaǵdaıda ótti. Álgi tórteýimiz bir-birimizden qalyspaı jattyqtyq. Men on shaqyrym júgirsem, álgiler de qalyspaı on bes shaqyrym júgirip degendeı (kúledi..). Sóıtip, Alla qalap, Olımpıadaǵa barý baqyty maǵan buıyrdy», - deıdi ol.
«Olımpıada ol sporttyq ómirdiń shyńy ǵoı. Onda basqa talaptar, basqa jaǵdaılar. Afınada alǵashqy kezdesýimde nemis palýanyn 3:1 esebimen jeńip, ekinshi kezdesýimde reseılik palýannan 3:2 esebimen jeńildim. Ózim birshama ókingenimmen mundaı aýqymdaǵy jarysqa alǵash qatysqandyqtan jetekshilerim buǵan kóńil tolmastyq tanytpady. Ári qytaı ishilik irikteýden ótkenimniń ózi bir jeńis edi»,- deıdi Álnur aǵanyń ózi. «Olımpıada qarsańynda kúres mektebi qalyptasqan Qazaqstanǵa kelip birneshe aı jattyǵý múmkindigi bolǵanda nátıje de basqasha bolar ma edi?» degen de ókinishin jasyrmaıdy.
Palýan Afıny Olımpıadasynda Qytaı quramasy úzdik úshtikke ilinbegenin, birinshi oryndy Koreıa, ekinshi oryndy Kýba, úshinshi orynda Reseı sportshylary ıelengenin aıtady.
Olımpıadadan soń Álnur Tórge eki jyl kúresip júrip, keıin bapkerlikke aýysqan. Jattyqtyrýshy retinde ózin synap júrgenine de bıyl on jyl bolypty. Qazir Shyńjań palýandar komandasyn baptaıdy jáne Qytaı quramasynyń bapkeri bolyp eńbek etýde.
«Shyńjań quramasynda qazir 60-tan astam palýan jattyǵady. Deni 1994 jyly týǵan jigitter. Jastar. Sol sebepti olardyń árqaısysynyń bolashaǵynan zor úmit kútýge bolady. Qytaıdyń Jastar arasyndaǵy birinshilikterinen, Qytaı chempıonatynan, Azıa chempıonattarynan júldemen oralyp júrgen shákirtterim bar», - deıdi bapker. Qytaı memleketiniń sportqa, onyń ishindegi buqaralyq sportqa den qoıyp otyrǵanyna da nazar aýdartady bapker.
«Qytaıdy bilesizder, óte eńbekqor halyq. Jáne isine adal, qolynan is keletin adamdardy eshqashan keýdesinen qaqpaıdy, aıaǵynan shalmaıdy. Qytaı sońǵy jyldary ózderinde kenjelegen sport túrlerine shetelderden mamandar tarta bastady. Shetten ǵana emes, óz elderiniń ishinde júrgen talantty mamandardy da nazardan tys qaldyrmady. Sol el ishinen izdegen mamandardyń biri retinde meni de shaqyrdy. Shaqyrǵan soń óz úlesimizdi qosýǵa kirisip kettim. Qazir Qytaıdyń grek-rım kúresine úles qosyp jatqanyma bes jyldan asyp barady. Jaman emes, bar bilgenimdi balýandarǵa úıretip jatyrmyn. Minekı, nátıjesin ózderińiz de kórdińizder», - deıdi ol.
Halyqaralyq beldesýlerge san qatysqan, ózi de shákirt tárbıelep, túrli jarystarǵa qatysyp júrgen bapker Qazaqstan sportshylarynyń, onyń ishinde palýandardyń daıyndyǵyna zor baǵa beretinin aıtady.
«Halyqaralyq jarystarǵa kelgende baýyrlardy ish tartyp turasyń. «Kimder keldi eken? Kim qaıda ornalasty? Daıyndyqtary qalaı eken?» dep alaburtyp júresiń. Qazaqstan palýandary dene daıyndyǵymen qatar, tehnıkalyq turǵydan da kósh ilgeri. Qazaqstanda úlken mektep qalyptasqan. Sportshylardyń jeńiske degen umtylysy, bıik rýhy erekshe tań qaldyrady», - dep táýelsiz el sportshylarynyń talaı bıikti baǵyndyratynyna senim bildiredi.
Sondaı-aq, Álnur Tórge búginde aǵaıyndarynyń birshamasy atamekenge oralǵanyn, Qazaqstannyń tolyqqandy azamaty retinde el damýyna úles qosyp júrgenin de aıtady. Álnur aǵamyz jary Shynar Shápı ekeýi bir ul, bir qyz tárbıelep otyr. Shynar jeńgemiz búginde Shyńjań televızıasynda qyzmet etedi. 
Osy ýaqytqa deıingi jetken jetistikteri birinshi Allanyń arqasy bolsa, odan keıin qanda bar palýandyq, qazaq rýhynyń kórinisi dep biledi.
«Jastaıymyzdan ákesiz óstik. Biz úsh ul, úsh qyzbyz úıde. Sol úsh uldyń úsheýi de palýandyǵymen aty shyqty. Úsheýmiz de kúresten sport sheberimiz. Bizdiń mundaı deńgeıge jetýimizde anamyz Kúlsara Toqtybaqtyń eren eńbegin aıtpaı ketý zor aıyp bolar edi. Meniń ózimdi oqytý úshin tynbaı eńbek etti. Qazaqstanǵa kelip úsh jyl oqyǵanymda oqýǵa qajet 7500 ıýanniń bes myńyn memleket tólese, qalǵan bóligin anam tóledi. Bul sol kezdegi eseppen ájeptáýir qarajat. Osy kúni kúresten bir jetistikke jettim desem – ol anamnyń úmitin aqtaǵanym, eńbegin esh etpegenim», - deıdi.
PS.: Aldaǵy Rıo Olımpıadasyna Azıa elderinen baratyn palýandar arasyndaǵy joldamalar Astanadaǵy «Dáýlet» sport kesheninde sarapqa salynǵan bolatyn. Onda Qazaqstan palýandary erkin kúresten – 4, grek-rımnen – 1, áıelder kúresinen – 4, jalpy 9 joldamany jeńip aldy.
Azıanyń 30-ǵa jýyq elinen kelgen 168 balýannyń ishinen jeńip alǵan joladamar sany boıynsha Qytaı quramasy ekinshi oryn ıelendi. İrikteýde Qytaı quramasy erkin kúresten -1, áıelder kúresinen -1, al grek-rım kúresinen 3 birdeı joldamaǵa qol jetkizdi.
Ázirlegen: Jomart Abdollauly
