Ata-babalarymyz adam ómiriniń árbir sátin, kezeńin, tyǵyryqqa tirelgende qandaı joldy tańdap, basshylyqqa alý kerektigin, qazaqtyń qanatty sózderi, maqal-mátelderimen aıshyqtap, tujyrymdap keledi. Mysaly, búkil qazaqtyń bolmysyn jáne qazaq azamatynyń qandaı bolýy kerek ekendigin «Malym janymnyń sadaǵasy, janym arymnyń sadaǵasy» degen bir aýyz sózge syıǵyzǵan. Qazaqta bul maqaldy bilmeıtin jáne moıyndamaıtyn adam joq. Osy bir aýyz sóz bizde batystaǵydaı eń birinshi baılyq «on saýlyq» emes, qazaqqa bárinen de ar qymbat dep turǵan joq pa?! Eger biz osy maqaldy Amerıka, Eýropa jalpy batys prınsıpine salsaq, kerisinshe «arym da, janym da malymnyń sadaǵasy» bolyp shyǵar edi. Ol elderdegi rýhanı jutańdyqtyń saldarynan nápsiqumarlyqqa salynyp, tek qana qara bastarynyń qamyn oılaǵandyqtan týyndaıtyn, bizder kúni keshege deıin attaryn da estimegen, tipti ondaı túsinik te bolmaǵan nebir azǵyndyq áreketterdiń: maskúnemdik, nashaqorlyq, jezókshelik, gomoseksýalızm, lesbı, azamattyq neke, kıller, adam saýdasy (bala satý), memleketimizdiń barlyq basqarý júıesin túgelge derlik jaýlap alǵan sybaılas jemqorlyq, paraqorlyq, el baılyǵyn ashyqtan-ashyq tonap alyp shetelge qashý, qumar oıyndary, reket t.b. kóptep boı kórsetip júrgeni de osydan. Jalpy, osy bir aýyz sózben búkil qazaqtyń bolmysy men uly dala ıdeologıasynyń negizi qalanǵan. Uly dalanyń, ıaǵnı qazaqtyń ulttyq ıdeologıasyn jasaýshylar dalanyń dana qarttary, dálirek aıtsam, sóz zergerleri bı, sheshenderimiz bolyp tabylady. Al, ony el arasyna taratyp, ýaǵyzdaýshy nemese qazirgi tilmen aıtsaq, ıdeologtar búkil qazaqtyń ózi. Eger jeti jasar balamyz maqal-máteldiń maǵynasyna túsinip, ony basshylyqqa alyp, aıtar áńgimesine qosyp sóıler bolsa, biz ony da qazaqtyń ulttyq ıdeologıasynyń sarbazy dep túsinýimiz qajet. Shyndyǵynda da, aıtar áńgimesi senimdi bolyp, tyńdaýshysyn moıyndatý úshin maqal-mátel qosyp sóılemeıtin jáne ol aıtylǵan jerde ony moıyndap oǵan toqtamaıtyn  qazaq joq.

Bizdiń bul tujyrymymyzdy Eýropalyqtardyń ózderi de joqqa shyǵarmaıdy. Mysaly, áıgili aǵylshyn ǵalymy, din zertteýshi Rıchard Bell bylaı dep jazady:

 «Eýropa úlken quldyraý jolynda tur. Saltanatty saraılardyń saıasynda jan kúızelisi, aqyldan adasý, ózine qol salý, uıatsyzdyq, nashaqorlyq, maskúnemdik, áıel zorlaý, qaraqshylyq, ár túrli jynys aýrýlary aqylǵa syımastaı óte kóp mólsherde qozyp jatyr. Adamdardyń bir-birine degen súıispenshiligi men senimi joǵaldy. Ólim úreıi barlyǵynyń júregin tolyqtaı jaýlap alǵan. Otbasynyń birligi buzylyp, músheleriniń arasyndaǵy baılanys úzilgen. Memleket basshylary bul jaǵdaıdan shyǵýdyń joldaryn taba almaı dal bolýda. Zıaly qaýym rýhanı jutańdyqtan áreketsiz. Eýropanyń aldynda jalǵyz jol tur. Qutylýdyń jalǵyz joly – Islam joly. Basqa tańdaý joq?»

Biz úshin eń ókinishtisi, sońǵy jyldary osyndaı keleńsizdikterdiń qazaq qoǵamy arasyna dendep kirýi jáne oǵan ókimetimizdiń tarapynan eshqandaı tosqaýyldyń qoıylmaýy bolyp tabylady.

Adam balasy búgingi kúnge deıin san myńdaǵan jyldar ǵumyr keshti. Osy jolda jaqsyny da, jamandy da kórdi. Qazyq jurt (Qazaq jurty) únemi bárin saralap, jaqsysyn jalǵastyryp, jaǵymsyzynan qashyp otyrdy. Bul ilimdi Uly Atalarymyz «Tarıhat (Tarıh Ata) joly» dep atady.

360 áýlıeli kıeli Mańǵystaýdyń uly áýlıeleri, danalary men danyshpandarynan qalǵan ósıette eger Adam ata urpaqtarynyń basym kópshiligi (elder men memleketter) Allany moıyndamaı úlken kúnáǵa batyp, aýyr «salmaq» jınasa «Aqyrzaman» jalpyǵa birdeı keledi degen. Odan eshkim eshqaıda qashyp qutyla almaıdy. Demek, jamandyq ataýlymen kúresý ár bir adam balasyna Allamen amanat etilgen paryz. Buny Manqystaý shejireshileri bylaısha jyrlaǵan:

«Hazireti Nuhynyń

Zamanynda sý tasyp

Kókke tolqyn sharpydy,

Taýlardan asyp shalqydy,

Aınala tegis jer júzi

Ashyǵy qalmaı qalqydy,

Kemege mingen bolmasa

Joq qylǵan deıdi jalpyny.

Kápirlerdiń sol kúnde

Taýsyldy qalmaı tamtyǵy.

Musylman-kápir bolǵaly

Kele jatyr osylaı

Aramnyń soǵyp salqyny (266 bet).

…Jamandyqty, jarandar,

Ete kórme «talap» dep.

Habarlaýly Quranda:

«On segiz myń ǵalamnyń

Aqyr túbi — ǵarap» dep.

Ǵalamdy ǵarap etpekke

Ysrafıl sory sýyrar,

On segiz myń ǵalamnyń

Zamanasyn qýyrar,

Ahıret kúni kápirler

Gúrzimenen urylyp,

Shynjyrmenen býylar.

Tamýǵynyń sónbeıtin

Laýlaǵan tútin-býy bar

Ysyrattyń tarylǵan

Qarańǵylyq joly bar.

Ysyrattaı kópirden

Jahan qalmaı qýylar.

Uranymen Muhammed

Kóteretin sol kúnde

Láýálıhandy týy bar (272 bet).

…Burynǵy ótken zamanda

Jáhıldiń qaýymy joq boldy

Allanyń qahar jelinen,

Nýhynyń qaýymy tárk boldy

Topannyń tasqan selinen,

Luttyń qaýymy joq boldy

Jebireıildiń bir soqqan

Qanatynyń lebinen.

Pıǵyly azyp adasqan

Allanyń týra jóninen

Álek boldy talaı jurt

Bádiǵat istiń kóbinen.

Azǵyndyq tapqan árkimnen

Dáreje súıtip kemigen (347 bet).

…Onynshy jyldyń shaǵynda

Aspannan, aı kún tuldanyp

Juldyzdar aqty atylyp,

Allanyń nury tambady –

Topyraq jaýdy sapyryp,

Juldyzynda qaýystyń

Kúnshyǵystan bir daýyl

Segiz kún soqty aqyryp,

Qara jerden maldy aıdap

Teńizge tyqty batyryp,

Ǵalamat bolyp oı men qyr

Búline jazdy qapylyp.

Qaharlansa Táńirim,

Qaýyzyna sıar tarynyń

On segiz myń maqulyq…

Nalyttyń Alla halqymdy

Boldy ma qulyq jaqpaǵan? (Sáttiǵul Janǵabyluly (1876-1966) «Amanat» Almaty-1996. 349 bet).

Túsinikteme: Sáttiǵul aqyn aty álemge áıgili Qazaqtyń uly qaǵany Shyńǵysqan shyqqan Adaıdyń Muńalynan, Muńaldyń Jarysynan taraıdy. Qazirgi Batys Qazaqstandaǵy Aqtóbe oblysy jerindegi Muńaljary (Mýgadjar) taýy ataýy sol atalarymyzdan qalǵan.

Osy derekterdi ary qaraı sabaqtasaq, kúnálardyń júrekke tıgizetin áseri ýdyń óz dárejesine qaraı denege tıgizetin zıany sıaqty. Bul dúnıe nemese aqyrette bolsyn adamdarǵa jolyǵatyn jamandyq pen aýrýlardyń kóbisiniń sebebi osy kúnálar emes pe? Oılanshy Adam ata men Haýa anamyzdy jannattan shyǵarǵan ne nárse? Sondaı bir lázzattar men nyǵmetterdiń, qýanyshtar men rahattardyń jaıy bolǵan jannattan, ýaıym–qaıǵy men qıynshylyq, synaqtardyń jaıy bolǵan bul dúnıege olardy ne nárse túsirgen edi?

Al, İbilistiń Allanyń rahmetinen alystatylyp, laǵnetke ushyrap, onyń ishki-syrtqy dúnıesiniń qorqynyshty da, usqynsyz beınege aınalyp aspan ıelikterinen qýylýyna ne nárse sebep bolǵan edi? Iá, ol İbilistiń jaqyndyqtan alystyqqa, rahmetten laǵnetke, sulýlyqtan usqynsyzdyqqa, jannattan tozaqqa, ımannan kúpirlikke, Rabbysyna bolǵan dostyǵynan dushpandyqqa, ulyqtaý, pákteý sózderinen ótirik pen qıanatqa, serik qosýshylyq pen jaman jaqqa, saýapty isterden kúnálarǵa ótýine sebep bolǵan nárse ol – kúná. Sonyń saldarynan ol Allanyń sheksiz meıiriminen alystap, qatty azabyna dýshar boldy. Jáne búkil kápirler men serik qosýshylardyń, parasatsyz pasyqtar men kúnáhar jasyqtardyń basshysyna aınaldy. Allanyń ámirlerin atqarmaı, tıymdarynan tıylmaı Onyń rahmet nazarynan maqrum qalyp, qor bolýdan Allanyń ózi qorǵaǵaı!

Jáne keshegi Nuh paıǵambar qaýymynyń eshbir qutqarýshy taba almaı, topan sý astynda qalyp ólim qaýyshýlaryna ne nárse sebep bolǵan edi?

Al, ústerinen jeti tún, segiz kún turǵan joıqyn jelden joıylyp ketken Ad eliniń sondaı úreıli azapqa dýshar bolýlarynyń sebebi nede?

Ashshy daýystan keýdelerindegi júrekteri toqtap ólgen Samýd eliniń joıylýyna ne sebep?

Tóbelerine qorqynyshty bult shoǵyrlanyp, sol bulttan ústerine ot jaýyp qyrylǵan Shuǵaıyp qaýymynyń qasireti neden?

Keshe “Men qudaımyn” — degen Ferǵaýyndy, onyń joıqyn áskerin teńiz astyna shóktirgen nárse ne edi?

Al, baılyǵyna mastanyp, Qudaıyn umytqan Qarýndy malymen, janymen, úı-jaıymen jerge jutylýyna sebep bolǵan nárse ne edi?

Perishteler joǵary aspanǵa kóterip, keıin aýdaryp jermen jeksen etilgen Lýt qaýymynyń

zardaby neden?

Jáne keıbir qaýymdardyń bastarynan birneshe azaptardy ótkizip, tipti solardyń keıbir taıpalarynyń maımylǵa, shoshqaǵa aınalýlarynyń saldary nede? Iá, Nýh paıǵambardan keıin qanshalaǵan qaýymdar ótti? Olardyń qanshasy azaptarǵa dýshar boldy? Ne sebepten? Álbette bári kúnániń sebebinen!

Bul azaptardyń bári Quran Kárimde aıqyn kórsetilgen. Men bul jerde tek qana Lut qaýymyna toqtalamyn:

 «54.Sondaı-aq Lutta óz eline: «Sender ózderiń kóre turyp, jıirkenishti is isteısińder me? 55.Sender áıelderdiń ornyna, erkekterge tánı qumarlyq (shahýat) tanytasyńdar ma? Iá, sender – nadan elsińder», — dedi. 56.Onyń eliniń jaýaby: «Luttyń úı-ishin kentterinen shyǵaryp jiberińder. Óıtkeni olar taza bolýdy qalaıtyn adamdar», — degennen basqa sóz bolmady. 57. Sonda Biz ony jáne úı-ishin qutqardyq, tek áıelinen basqa. Onyń artta qalýshylardan bolýyn aldyn-ala belgiledik. 58. Sóıtip, Biz olardyń ústine tastan jańbyr jaýdyrdyq. Eskertý berilgenderdiń jańbyry qandaı jaman» (Quran Kárim «Án-Náml» súresi).

Tápsir: «Lut Ibrahım paıǵambardyń, oǵan Allahtyń sálemi bolsyn, aǵaıyny edi. Ári oǵan erip ımanǵa kelgen bolatyn. Keıin asa uly Allah Lut paǵambardy, oǵan Allahtyń sálemi bolsyn, putqa tabynatyn, jıirkenishti ister isteıtin jáne jolaýshylardy tonaýshylyqpen aınalysatyn elge din ýaǵyzdaý úshin jiberildi. Lut paıǵambar olardy táýbege kelýge shaqyryp, kúná isteriniń kúızeltýshi azapqa ushyratatynyn túsindirdi. Olardyń kúnádan qaıtpaıtyny anyq bolǵan kezde, olarǵa qarsy Rabbysyna duǵa jasady. A.Sadı.

Bul qaýymda áıel men áıel, erkek pen erkek jappaı jynystyq qatynasqa túsken, ıaǵnı qazirgi tilmen aıtqanda kóptegen Evropa elderindegi sıaqty «lezbı jáne gomoseksýalızm» — men aınalysqan. Onyń áıeli kúnáharlardyń qatarynan bolǵandyqtan qutqarylmaǵan. Alla olardyń ústine aspannan tas (kúkirt pen ot) jaýdyryp qyrǵynǵa ushyratqan. Bul qaýym putqa tabynǵan jáne jolaýshylardy tonaýshylyqpen aınalysqan.

Uly Jaratýshy – Allatyń haq jolyna qarsy shyǵyp, azǵyndyqqa: putqa tabynyp, jıirkenishti ister istegenderi jáne jolaýshylardy tonaýshylyqpen aınalysqandary úshin jazaǵa tartyldy.

 «41.Adamdardyń óz qoldarymen jasaǵandarynyń (kúná, qylmystarynyń) sebebinen qurlyqta jáne teńizde búlinshilik paıda boldy. (Bul) olardyń istegen kúnálarynyń keıbiriniń jazasyn tatýy ári olardyń (qúnálardan) qaıtýlary úshin». (Ár-Rým súresi).

Tápsir: «Jerdegi túrli baqytsyzdyqtar jáne qıynshylyqtar – adamdardyń jaman isterine berilgen jaza. Bul baqytsyzdyqtar jazanyń dúnıedegi bir bóligi ǵana. Sóıtip, olar kúnádan asa uly Allahqa boısunýǵa qaıtyp, týra jolǵa túsýi úshin. Bul barlyq kemshilikten pák Allahtyń quldaryna degen meıirimi. (A.Sadı). Allahqa ıman keltirmeı, kúnáli isterińdi ary qaraı jalǵastyra berseń, ar jaǵyńda, ıaǵnı kelesi «dúnıede» seni taǵy tozaq kútip tur.

 «116. …Al, ádiletsizdik etkender, ózderine berilgen sán-saltanat, rahatqa erdi, sóıtip qylmysker boldy» (Quran Kárim «Hud» súresi). Tápsir: «Ádiletsizder, tek dúnıe qyzyqtaryna berilip, odan basqa eshteńeni qalamady. Sońynda olar jazaǵa laıyq bolyp joıyldy». A.Sadı.

Sózsiz árbir kúnániń ishinde azap bar. Eger kimde-kim sol kúnáni jasasa jáne sol kúnáli isten bas tartyp tezirek táýbe jasamasa, onda ol kúnániń qasiretti zardaby oǵan mindetti túrde aınalyp soǵary sózsiz. Biraq ókinishke oraı, Qudaıyn umytyp jasaǵan kúnáni, Qudaı da umytady-dep oılap, aldanyp júrgender qanshama? Aqıqatynda Alla esh nárseni umytpaıdy. Alla bárin kórýshi.

Tarıh taǵlymy: Jamandyq ataýlymen  kúresý ár bir adam balasyna Allamen amanat etilgen paryz bolyp tabylady.

OSY JOLDARDY OQYǴAN BÁRİŃİZGE ULY JARATÝSHY-ALLA IMAN BERGEI!

Muhambetkárim Qojyrbaıuly

Mańǵystaý