Ol mensiz, joooq… men onsyz ómir súre almaıtyn halge jettim. Tym aıanyshty. Biraq, úırenshikti jaǵdaı bolyp ketkendeı. Kúndelikti jutyp júrgen aýam da, tamaǵym da sol, tipti birge ajyramaı uıyqtaıtyn bolyp kettik. Bir kún onyń esiginen qaqpaı qalsam, jan-dúnıesine boılamaı ózime biraz bolsyn bostandyq syılaýǵa tyrysaıyn desem de, júrek qurǵyr izdep turady. Men oǵan baılaýly bolyp qalǵan syndymyn hám kez-kelgen jerden tamaq timsip izdep júrgen kishkentaı kúshikteımin. Osyndaı bir táýeldilikke urynyp jatqanyma qaramaı, ózim ǵana emes qasymdaǵy jandardyń da osy halge dýshar bolýyna sebep bolyp júrgendeımin. Al, endi osy  dosymnyń berip jatqan paıdasynan qaraǵanda zıany artyp bara jatqandaı. Alaıda, ony kózi shel bolyp bara jatqan táýeldi urpaq álide bolsyn ańǵara almaı júr. Ańqaýlyǵymyzdyń arqasynda ulttyq  tárbıemizdiń, bar ýaqytymyzdyń , qundylyqtarymyzdyń bir tarmaǵyn osyǵan ákelip baılap tastaǵandaımyz. Qazir, sol kúrmeýdi sheshe almaı áýire-sarsańǵa túsip jatyrmyz.  Men  ǵana emes sizde ózińizdi onyń kishkentaı bólshegi  retinde  sezinýge májbúr bolyp júrsiz. Sebebi, ortaq dosymyzdyń kúndelikti jaǵdaıymen habardar bolyp, tynys-tirshiligimen tanysyp  otyrý daǵdyǵa aınaldy. Adamnan jaqyn bolyp ketken qandaı dos bul dep oılap otyrǵan bolarsyz?

Ol –ǴALAMTOR. Onyń terezesinen men tek shekteýli dúnıelerdi ǵana kórip daǵdylandym. Bul tek meniń basyman ótip jatqan jaǵdaı emes, ol jalpy ǵasyr indeti bolyp ketkendikten bar pendeniń moınyna túsken qyl arqan. Ǵalamtordy  moınymyzǵa tor etip salǵan adamdardyń esh kinási joq , soǵan eriksiz kelisip júrgen pendeniń úlken qatelik jasaǵany anyq.  Árıne, esh paıdasy joq dúnıe dep úzildi-kesildi aıtýǵa da bolmas. Alaıda, bizdiń qoǵam osy ǵalamtordyń paıdaly jaǵynan góri paıdasyz jaǵyna basymdyq berdi. Qashanda jaqsy emes, jaman dúnıelerge qushtar bolyp turatyn ádetimizge salynyp kettik. Ár adam óz ıgiline jaraıtyndaı dúnıeni alyp jatsa, onda ǵalamtor arqyly myna álemniń kókjıegin keńeıtip, tynysymyzdy taryltpaýshy edik. Biz kerisinshe, keri qaraı  ketip baramyz.

Ǵalamtordyń tabaldyryǵyn kózin tyrnap ashqan sábıden bastap, qolyna taıaǵyn ustaǵan kári ata-ájelerimizge deıin atap  jatyr. Eshqandaı shekteý joq. Ózimiz qalaı kásibı turǵydan saýatty jáne tıimdi qoldanýdy bilmeı jatsaq ta, kóppen kórgen uly toı dep, el bastaǵan kóshke qaraı ilesýge asyqpyz. Batystyń bar qazynasyn sarqýǵa qushtarlanyp, ǵalamtordyń ishinde ózgeniń jat mádenıetine tamsanyp, tańdanyp , eliktep atoı salyp júrmiz.

Kúndelikti densaýlyqqa kelip jatqan zıannyń ushan-teńiz ekenin jaqsy  ańǵara alasyz ba?  Sonda da, sheshingen sýdan taıynbaı, táýekeldiń jel qaıyǵyna ilesip alyp, ǵalamtordyń ǵalamatyn bilýden esh qashqaqtamaımyz. Kúni boıy  saıyn dalada  saıran salyp ,  asaý taıdy úıretip júrgen urpaqty  emes, uıaly telefonnyń qulaǵynda oınap júrgen urpaqtyń ósýine rızamyz.

Ǵalamtorǵa syılap jatqan densaýlyǵymnyń bir bólshegin eshkimde maǵan qaıtaryp bere almasy anyq. Kóz janarymnyń maıyn taýysyp júrgen, omyrtqamdy búkireıtip maıystyryp júrgen, boıyma salmaq qosyp, oıyma sergektiń bermeı júrgen jaqsy da bolsyn, jaman da bolsyn dos degen ataǵy bar ǵalamtordyń túbinde óz densaýlyǵymma úlken soqqy bolyp tıerine esh kúmánim joq.

Qum saǵatta syrǵyp jatqan ýaqyttyń belinen basyp, erkimnen tys bolsa da jartysyn oǵan syılaýǵa májbúr etýde. Árıne, ol maǵan ýaqytyńdy alamyn dep aıtqan joq.  Ózimniń osyǵan  esh qarsylyqsyz kóngenime tańym bar. Kúndelikti eki-úsh saǵatymnyń enshisine jarmasyp júrgen ǵalamtordy qurdymǵa jibergim kelip-aq turady.

Internetten alyp jatqan  bilimdi eshqashan eskirmes adal dosymz kitappen tarazyǵa qoıa almaspyz. Kitaptan alǵan bilimniń qunyn eshqandaı  ózge bir dúnıe bizge bere almaıdy. Sebebi, kitap ol úshin mennen eshqandaı aqy talap etpeıdi. Bar bolǵany talap pen sabyrdyń myqty bolýy kerek.  Al, kitapqa bas urýdan at tonyn ala qashatyn biz sıaqty urpaqtyń ǵalamtordan alyp  jatqan shala da jalǵan dúnıege jaqyn bolyp turatyn jarty biliminen zıaly urpaqtyń tárbıelenetine óz basym kúmán keltiremin. Biz osy joldy durys kórdik. Óz bilim kókjıegimizdi ǵalamtordyń terezesinen ary asyrmaı-aq, ótirik –shyny belgisiz bolyp tursada , alǵan málimetimizdi kúndelikti qajetimizge jarata beremiz. Mekteptegi  áripti jańa úırenip kele jatqan baladan bastap , izdenýge emes, ǵalamtordan oqyp úırenýge qaraı baǵyt silteýdemiz. Osylaı bet túzep, bilimdi ǵalamtordyń  qupıasynan artyq kóre almaımyz.

Ǵalamtor jaıly aıtqanda tek jaman jaqtaryn kóretin sebebim, qoǵamda jaǵa ustatatyn jaǵdaılardyń barlyǵy derlik osy arqyly tarap, óz ýytyn shashyp jatqan joq pa?

Adam denesin túrshiktirer jaǵdaı oryn alsa, ǵalamtordyń betinen túspeı, jalpaq jurtqa jar salady. Jaqynda oryn alyp jatqan qoǵamdyq dert bolyp ketken «Sınıı kıt» oıynynyń túp-tamyry osy ǵalamtordyń ózinen bastaý aldy emes. Ar jaǵynda úlken bir saıasat jatpasyna kim kepil? Ózi az ǵana halqymyzdyń qataryn,  adam sanasyna kirip shyqpaıtyn indetpen ýlap, azaıtqysy keledi.  Amal qansha, osy indetke boı usynyp, berilip ketip jatqan jastarymyzdyń da qatary az emes. Kúni-boıy áleýmettik jelilerde otyratyn urpaqtyń jany jaralansa, kóńiline  kirbin tússe boldy bar jubanyshty  beti ǵana jyltyrap turatyn ǵalamtordan izdeıtini tań qaldyrady. Qaısar da ór, tabandy da jigerli qazaqtyń urpaǵynyń osynshalyqty tómen qaraı quldyrap ketýine kim kináli ?

Ol árıne, tusaýsyz ketken ǵalamtordyń bizge berip jatqan teńdesiz syıy…

   …Ǵalamtor jáne men. Men bar bolǵany onyń asyrap alǵan balasy sıaqtymyn. Jan-jaǵyma jaltaqtap, qaı memleket keremet bir dúnıe oılap shyǵaryp , bizge beredi eken? Qaı eldiń ónimin paıdalanyp, táýeldi bolady ekenbiz dep kútip júrmiz. Ańqaý qazaqtyń ańǵaldyǵyna salynyp kettik. Nelikten ózimizdiń ǵalamtor jelimizdi jasap, alpaýyt memlekettermen ıyq tirespeımiz. Oǵan bizdiń qaýqarymyz ábden jetedi. Sol kezde ǵalamtor óz urpaǵymyz úshin, halqymyz úshin paıdaly da ónimdi dúnıege aınalatyn bolady.  Sebebi, ózimiz jasaǵan dúnıeni paıdaly da tıimdi etý óz qolymyzda. Bul bolashaqta kezek kúttirmes másele.

Men jáne ǵalamtor.  Alǵashqy paraǵy ashylǵanda eleýsiz  jáne paıdaly da keremet bir dúnıe kórinetin ǵalamtordyń ishine jasyryp jatqan ótkir júzi osynshalyqty myqty bolady dep kim oılaǵan?  Men ony ózimmen qatar qoıyp, kúndelikti jutyp júrgen aýamnyń sol ekenin moıyndaıdy dep kim oılaǵan?

Qazirgi qazaqtyń jubanyshy  men qýanyshy , aıyrylmas dosy, bar ǵumyrynyń jazylyp jatqan jarty paraǵy ǵalamtordy ómir baqı ózimizge tor qylyp almaıyq…

      Tilegen Kógershin