Jaqynda "Jalyn" baspasynan jas qalamger Almas Núsiptiń  "Barlaý" proza jınaǵy jaryq kórdi. Atalmysh jınaqtan avtordyń "Bir tutam" jáne "Keshirim" atty áńgimelerin nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz. 

– Sen naǵyz talantsyń! Bul sózsiz. Tiliń tógilip tur. Jazýyńa bas ıem. Sen... sen... Seni áli álem moıyndaıdy!

 – Sen de talantsyń! Talantty sazger! Seniń ánderiń áli aspan astyn sharlaıdy. Sen shyǵar bıik áli alda!

Eki adam. Eki jigit. Solaı degenbiz. Bir-birimizge rıasyz kóńilmen joǵary baǵalaǵanbyz. Sózimizde kúmán joq edi. Asyryp aıtyppyz. Talant qaıda...

...Ótirikshi bolyp shyqtyq. Ekeýmiz de.

...Beker ishtik.

 – Meni túsiner sen ǵanasyń! – degen telefon tutqasynyń ar jaǵyndaǵy daýys. – Ónerdi uǵar, sóz túsiner, meniń sózimdi túsiner bastyń ıesi – sen ǵanasyń! Men úshin senen asqan óreli kállási bar jan joq!

Mynadaı sózden keıin kezdesýden bas tartý múmkin emes edi.

Qalaǵa kelgen alǵashqy jyldary tanysqanbyz. Orta boıly, aryq jigit. Biraq ózin atan túıedeı sezinetin bolýy kerek. Keýdesi tik. Kútim kórmegen, artqa qaraı uqypsyz qaıyra salǵan shashy men sharshaı qaraıtyn kózderi óz ortasynan múlde bólek keıip tanytady. Rıza emes. Bir nársege rıza emes. Ózin jurttan artyq sezinedi. Abyr-dabyrdy shetteı turyp alyp, shýyldaqtardyń tóbesinen asyra qarap tur. «Áı, sender de!» deıtindeı. Qımyly samarqaý bolǵanymen, batyl. Oıyna kelgen isti tyndyrmaı tynbaıtyn adamnyń soıy.

Ý-shýdan shetteý turǵam. Meniń de túr-tulǵam ońyp turmasa kerek. Álginiń ar jaq, ber jaǵy. «Balyqshy balyqshyny alystan tanıdy». Aldymen kózimiz túıisken. Eki márte. Kóp uzamaı qatar turdyq.

Jaılap basyp qasyma keldi. Qol alysyp turyp, synaı qaraǵan. Qyzmetshisin tergep, tekserip turǵandaı.

 – Temeki tartýshy ma eń? – Alǵashqy sózi. Úı jumysyn oryndamaı kelgen oqýshyǵa muǵalim osylaı sóıleıtin. Unap turǵan joq maǵan.

 – Al?

 – Bylaıyraq shyǵyp órtenip qaıtaıyq, onda. – Jaýap kútpesten alǵa túse bergen.

Tútiniń túzý ushqyr, jańa, jartylaı tanysym shylymdy da ońdyryp shekpeıtin bolyp shyqty. Sırek dám tatady demeseń, burqyratyp ustaıdy da turady. Jarytyp eshteńe aıtpadyq.

 – Uqsaspyz, á? –dedi ózimsine. – Seniń de menen asyp turǵanyń shamaly. – Únsiz betine qaraǵam. Kózin taıdyryp áketti. Arbasyp turar jaıym joq degen keıipte. – Habarlasyp turaıyq – dedi qyryn qarap turǵan boıy. Nómir almastyq. Usynys aıtatyn – ol, bas ızeıtin – men. – İshke kireıik. Dańǵaza bolsa da  bizge arnalǵan kesh qoı, atasyna nálet! Qarmaǵymyzǵa birdeńe ilinip qalar.

Qarmaǵyna ne ilindirgeli júrgenin qudaı bilsin, túsiniksiz tanysym bastap ishke bettedik.

...Endi mine, araǵa eki jyl salyp qońyraýlatyp tur. Nómiri sol baıaǵy. Bul jaǵyna uqypty bolyp shyqty. Ań-tań keıipte tutqany kótergem.

 – Áı, azzammat! Aıttym ǵoı uqsaspyz. Sol burynǵy nómiriń. Qaıdasyń? Jolyǵý kerek. – Odan sońǵy aıtqany álgi.

Kezdestik. Kóldeneń másele qoımaı-aq, ózi kelgen. Maǵan yńǵaıly jaqyn jerge. Berekesiz bolsa da, aman-saýlyq bilisken boldyq.

 – İshýshi ma eń?

 – Al?

 – Aıttym ǵoı uqsaspyz! Kettik!

Qalanyń qaq ortasy. Biz turǵan jerge eń jaqyn ornalasqan meıramhanaǵa at basyn tiredik. Qaq tórdegi bos orynǵa jaıǵasyp jatyrmyz. Berekesiz dosym maǵan anyqtap bir qarap aldy da:

 – Offısıantka! Munda kelińiz! – Qol bulǵap shaqyryp aldy. – Bizge, tááák, qaısysy? Eń ashtysyn tartaıyq a? Atańa náletti! – Daıashyǵa qaıta burylyp: – Eń ashtysy jáne eń qymbaty. Birdini ákelińiz! ...Zakýska ma? ...E meıli, sony bere berińiz!

 – Al, – dedi, bári daıyn bolǵanda. – tartyp jibereıik, atasyna nálet! Sóz keıingisinde bola jatar.

Tartyp jiberdik. Tartyp jiberý áp-sátte úsh márte qaıtalandy.  Kóńildiń kóterilip, tildiń kúrmeýi sheshiler sát. Berekesiz dosymnyń tilimen aıtqanda «bul atańa nálettiń» qolynan kelmeıtini joq. Qorqaqtan batyr, shıraqtan bolbyr jasap shyǵar qasıeti bar. «Bul atańa nálettiń» arqasynda saýshylyǵynda aýzy-aýzyna juqpas, ushqalaq nemelerdiń tilin jutyp qoıyp, qoı aýzynan shóp almas momynǵa aınalǵanyn da kórgenbiz.  Kerisinshe, tabıǵatynan tuıyq «biz sıaqtylardyń» bir-aq sátte myljyńǵa aınalyp, ishtegi qoqyr-qoqsyǵyn sózben aqtarar sózýar bále dárejesine jetkenine de kýá bolǵanbyz talaı. «Bul atańa náletiń...». Tań emes.

Berekesiz dosymnyń berekesi kire bastady. Men de tógiltip otyrmyn. Bári álgi... «atańa nálettiń» arqasy.

 – Jazǵandaryńdy oqyp júrem. Oqymysty emespin, biraq seniń atyń turǵan jerdi aınalyp ótpeımin. Alǵashqy shımaıyńnan búgingi shatpaǵyńa deıin belgili maǵan. Adaqtap shyqqam...

 – Shatpaq pen shımaı? Durys emes! Sen túgil azýyn aıǵa bilegen atalaryńnyń ózi aýzyn ashyp, kózin jumyp oqıdy meniń shımaı men... álgi shatpaǵymdy.

 – Sabyr batyrekesi, sabyr! – Alǵa sál umsyna, qos alaqanyn maǵan qarata joǵary kóterdi. – Shımaı-shatpaǵyń aıtýǵa turmaıtyn bolsa biz bulaı otyrmas ek. Ózimsingenim edi. Jazýshylar shamdanshaq keledi deýshi edi, ras eken! Seniń shımaılaryń týraly shımaılardy da oqyǵam. Álgi, aýzymen aı aýlap júrgen atalaryńnyń syzyp júrgeni. Maqtaýyńdy kelistiripti. Baıaǵyda, estýim boıynsha jańa shyǵarmany jerden alyp, jerge salyp, synap jatatyn deýshi edi, qazir ol kúıisterińnen de jańylypsyńdar.  Ózimizben jazýshylyq degen mamandyq joıyla ma dep  «qorqyp» júrgende, kútpegen jerden sen shyǵa kelip, tolqyǵannan qaǵazǵa júgirip, qalamǵa júgingen ǵoı.

 – Jazýshylyq joıylady? Ottapty!

 – Sen, tyńdashy meni! Aıtyp alaıyn. Ádebıetińniń jaǵdaıy belgili. Kim oqıdy? Kim oqyp jatyr? Jazarman jetedi. Ras bolsa, jazýdyń kórkemdik deńgeıi shyrqaı ósken deıdi. Aıtqyshtar men jazǵyshtarǵa senseń, sumdyq! Biraq... tyńdashy endi, biraq sony oqıtyn oqyrman qaıda? Jazarmen men oqyrman. Qaısysy kóp bolý kerek? Árıne, keıingisi. Senderdiń eńbekterińdi baǵalaımyn. Bir ózi eki túrli mindetti qatar atqarady. Jazǵysh ta ózi, oqyǵysh ta ózi. Ádebı qaýymnyń óz arasyndaǵy jabyq jınalys ispetti. Kóldeneń kóz degen atymen joq.

 – Bul ýaqytsha nárse! Tatymsyz jubanysh pen arzan kóńil delbeýden jalyǵady áli myna jurt!  Ádebıet kıeli uǵym, baýyrym! Meıli, el oqymasyn! Biraq, qurmetpen qaraıdy. Qadirleıdi. Qurmettiń kemimegeni adamnyń ádebıetsiz, sóz ónerinsiz kún keshe almaıtyndyǵy. Kitap oqý eskiliktiń elesi bolyp, jańalyqtyń kóleńkesinde qalyp ketpeıdi. Eshqashan! Zaman jańarady, ádebıet te jasaryp otyrady. Qaıtalap aıtam, ádebıetsiz adam kún kóre almaıdy. Jańalyqqa jappaı umtylý revolúsıa, ıá, tóńkeris kezinde de bolǵan. Aqyry ne boldy? Aspan astyn astań-kesteń etti. Adasty da ketti. Qazaq ekenin qazaqsha aıta almaıtyn jańa qazaqtyń paıda bolýy da jańalyq bolyp pa? Iá, jańalyq! Eshkimniń oıyna kelmegen sumdyq. Jaqsy jańalyq emes. Ákeńniń abyroısyz ólimmen ólgenin estýden de aýyr qasiret. Jańalyqqa qumar shala týǵandar oqymady eken dep ádebıettiń janazasyn shyǵarý kerek pe? Joq, baýyrym! Jazylý kerek. Jazý kerek! Bul kún de ótedi... Sózimdi bólme! Qoıa tur onyńdy! İshý qashpaıdy eshqaıda... Týh! Ne aıtyp jatyr edik? A, ıá, jazylý kerek. Ǵalymnyń haty ólmeıdi. Erteńge jetedi. Keıingi urpaq oqıdy. Tarıhtan sabaq alady. Bizdiń qateligimizdi jasamaıdy olar. Mynadaı zamanda qalamyn tastamaǵan bizge súıinetin bolady. Alǵyspen eske alady. Duǵasyn baǵyshtaıdy. Qudaıdan keıin aýzyna alyp, medet, dármen tileıdi. Al, seniń anaý, jańa qazaqtaryń basynyń qaıda qalǵanyn da bilmeı qalady. Urpaǵynyń betine shirkeý. Óziń oılashy, babam sarań, sasyq baı bolypty dep maqtana alar ma ediń? Bul da sol sıaqty. Ótedi bári. Túzeledi. Al, maqul alyp tastaıyq! Qazaqtyń, qazaq ádebıetiniń erteńi úshin!

Ázirge tilimizdiń múkisi joq. Alyp ta otyrmyz, aǵyp ta otyrmyz. «Shirkin-aı!» – dep qoıam ishteı. – Osy áńgimelerdi qaz-qalpynda jazyp alsa ǵoı. Qanshama shıkizat. Óńdemeı-aq, ózgertýsiz kóshirip shyqsań...

Taǵy da birazǵa shapsam kerek. Azdaǵan daýmen bastalǵan ádebıet aınalasyndaǵy áńgimeniń aıaǵy dosyma áser etken. Meni birjola moıyndap, aldymda tize búkken.  Meniń qurmetime tost kóterýdi usyndy.

 – Sóz joq! Sózim joq, baýyrym! Ne bolary belgisiz keler kún úshin eńbektený – túbinde ne bar ekeni belgisiz tuńǵıyqqa súńgýden de aýyr, qorqynyshty nárse. Sen – talant!.. Óziń aıtqan urpaqtyń aýzynda maqtanyshpen aıtylatyn bolady esimiń. Sen týraly án jazam. Sóziń jetpese de, meniń ánim arqyly óziń, isiń jetedi erteńge.

 – Beý de! Qoıa tur! Meniń sózim jetpeıtin jerge seniń ániń qalaı jetedi? Urpaq kúni erteń búgindi meniń qalamymnyń izinen tanı almasa, seniń byldyr-batpaǵyńnan ne uǵady?

 – Byldyr-batpaq emes! Estimeı júrmisiń? Almatynyń... Qazaqstannyń qaı túkpirine barma, meniń ánim aldyńnan shyǵady. Kereń bolmasań moıynda osyny!

 – Qaısy, anaý «Sezim syry», «Mahabbat oty» degender ma? Sózi de, áni de bir-birin qaıtalaıtyn? Qazdyń balapanyndaı uqsas. Mundaı ándermen erteńge qaı betińmen barmaqsyń?  Kezinde bir aı tyńdalyp, lezde umytylǵan ánniń avtory eken dep qaı qazaq basyńa shyraq jaǵady? – Bul kezde men kúsheıe bastaǵam. Berekesiz dosym jol bastaýshylyq qasıetin joǵaltyp alǵan.

 – Áı, olardy qoıshy! – dedi qolyn siltep. Ańdamaı osal tusyn basqyzyp alǵan, basylyp qalypty. – Kezindegi kóstıte salǵandar ǵoı. Olardy aıtyp turǵam joq, keıingi jazylǵan patrıottyq rýhtaǵy «Men qazaqtyń balasy», «Qazaq jeri», «Atajurt» nemese jurt tegisteı jyly qabyldaǵan, áni de, sózi de tyń baǵyttaǵy «Gúl men jyr», «Aıaldamadaǵy arý» degen mahabbat týraly ánder she? Aldy eki jyldan asty, el arasynda áli júr.

 – Iá, sonymen qosa «Alǵa Qazaqstan», «Arman qala – Astana» degen dińgirlekterińdi qosyp qoı.

 – Joq, olar da aqymaqshylyq. Seniń ádebıetińde de naýqandyq shyǵarmalar degen bolmap pa edi? Sol sekildi dúnıe ǵoı. Bizge de kún kórý kerek. Ala dorba arqalap el kezip ket demeseń, túsinýge tıissiń.

 – Múmkin. Sanany turmys bıleıdi. Ánderin qymbatqa satatyn bolypty dep estýshi edim, ras eken. Iá, osylaı kún kóris qýalaı berseń baılyqqa da jetersiń. Ataq ta seniki. Naýqannan naýqanǵa deıin bir án jazyp, jemisin jep ótken, túlki zamannyń alǵyr tazysy dep eske alady bizden sońǵylar.

 – Tilderiń ashty senderdiń. Aıtqanyń oryndy. Biraq, maǵan neǵyl deısiń? Ashtan ólýim kerek pe? Kim maǵan qol ushyn beretin? Naýqandyq shyǵarmanyń bir naýqannan aspaıtynyn bilem. Biraq, túsinýge tıissiń qaıtalap aıtam! – dep qoıdy, «qaıtalap aıtamǵa» erekshe mán bere. – Bolashaqqa qaryn qamy úshin jazylǵan júz ánim emes, máńgilik óshpeıtin bir ánim jetse boldy. Urpaq bizdiń zamannnyń aýjaıyn seniń jazýyń arqyly tanysa, – keshiredi.

 – Erteńgi býynǵa aýyr salmaq salyp otyrsyń, baýyrym! Pendeshiligiń úshin olar jaýap berýge tıis emes. Yńyldaı salǵan dediń be? Yńyldaı salma! Kóstıtpe! Án óndiristiń zaty emes. Tapsyryspen kesip-pishe salatyn. Án – sábı sıaqty. Seniń perzentiń. Qursaǵyńda kótermeseń, tolǵatpasań týmaıdy. Jan qınalmaı jumys bitpeıdi. Qına ózińdi. Talantyń bar. Bilem... Tyńdap júrem. Tabıǵılyq bar. Sen sony jasandylyqqa aıyrbastamaqsyń. Aqylyn altynǵa satqan arsyzdan qaı jeriń artyq?  Biz usaqtaýǵa tıis emespiz. Zamandy syltaýratpa! Budan ótken ker kezeńde de qazaq eldigin joǵaltpaǵan. Boıyńa daryn quıǵany úshin Táńirdiń ǵana emes, urpaqtyń da aldynda jaýaptysyń! Shyq jeńildiń astynan. Óz bolmysyńdy ánińnen tanıtyn bolsyn eliń.  Urpaqqa júk artpa! Artyńa abıyrsyz is qaldyrma! Erteń sen ólgen soń, keıingiler: «Ólgenniń bári jaqsy. Artynan qalaı ǵana jaman sóz aıtam?!» dep qınalyp júrmesin.

 – Aıttym ǵoı, meni túsiner jalǵaz adam – sensiń! – Tómen tuqyryp alyp, basyn shaıqap, tamsanyp qoıady.

 – Basqasynda sharýam joq, men biletin úsh-tórt ániń úshin, sen úshin ishem mynany!

Osy baǵytpen birazǵa bardyq. Daıashy «atańa nálettiń» qymbatyna úsh ret  tapsyrys aldy. Sharap ashytatyn jemistiń aǵashy úsh maqulyqtyń qanymen sýarylypty-mys. Ras pa deımin. Oıdan shyǵarylsa da oryndy kesim. Alǵash túlkiniń qany deıdi.  Biz de myń qubyldyq. Álsiz bolsa da azýymyzdy kórsetip, osal tusymyzdy jasyryp, qýlanyp baqtyq. Maqtaǵan bolyp, maqtamen baýyzdadyq. Baýyzdalyp jatyp ta saıqaldyqtan tanbadyq. Ekinshi kezeń. Arystannyń qany. Aqyra túregeler sát. Túlki dáýirindegi shydamnyń jarylar tusy.

Ábden bel alyp alǵan men, tıise sóıleppin. Áńgimeniń qaıdan shyqqany belgisiz. Daýsymyz qattylaý shyqsa kerek, birdi-ekili adamnyń bizge qyjyrta qaraǵany esimde.

 – ...Restoran emes, meıramhana!

 – Ne degen á? Taza qazaqsha sóıleısiń! – ábden babyna kelgen, sheginýshi ma edi? Ózimdi keketip tur. – Patrıot bolsa sendeı bolsyn! – Keńkildeı kúlgen.

 – Iá. Mendeı bolsyn! Qazaq bolsa – mendeı bolsyn! Sóıleımin. Taza qazaqsha. Oryssha bilmegenimnen emes. Men-men degen kez-kelgen orysyńdy sózden tosam. Orystyń ádebıetin túgelge jýyq túgeskem. Ózime, biletinime senem. Biligine sengen adam kópirme sózge úıir bolmaıdy. Azdaǵan bilgenin kórsetýge tyrysý tabıǵatyna jat. Al, osal tusyn bilgen adam, sol jerin qymtap baǵady. Saǵan, sen sıaqtylarǵa janym ashıdy. Beısharalar! Sen sekildi aýyldyń qara domalaqtaryn aıtam, qalanyń boz ókpeleriniń aldynda ózderin qor sezinedi. Sebebi, kirme sıaqty. Qalalyq bolyp kórinýge tyrysady. Oryssha dym bilmese de, bilgen qazaqshasyn shubarlap bitedi. Dál sen sıaqty.

 – Men sıaqty?

 – Iá, sen sıaqty! Myna sen sıaqty. – Saýsaǵymdy bezeppin. – Shúldirleıdi de júredi. Uıatty jerin japtym dep oılap, óz qolymen kórsetip bergenin bilmeı qalady.

 – Eı, jazýshy-symaq! Jaı sóıle! Dúnıeni tirep turǵan sen emessiń. Sensiz de qazaq el bolǵan, sensiz de jónin tabady.

 – Tasyrdyń sózi andaǵyń. Ózim mingen kemeniń taǵdyry – meniń taǵdyrym. Alańdamaı tura almaımyn. Sebebi qazaqpyn! Qazaqtyń ótkeni men búginin boıyma sińirgem. Jórgegimnen qanyqpyn. Muńyn túsine alam, sondyqtan qaıysam. Senderge janym ashıdy...

 – Eı, qaıtedi mynaý? Balaqtaǵy bıt basqa shyǵyp...

Qazaqtyń ádebıetine tıise sóılegende búlk etpegen qanym, jeke basymdy qorlaı sóılegende basyma shaýypty.

Ornymnan turyp ketsem kerek.  Ol da. Alǵash jaı ǵana teke tires. Sózben uǵysarlyq hálden ótip ketkeli qaı zaman?! Álde men, álde ol jaǵadan ala túsken. ...Ary qaraı túsinikti.

*****

Basymyz solq-solq, býynymyz bylq-sylq. Aıyqtyrǵyshta oıandyq. Qaı ýaqta, qalaı keldik esimde joq. Esimdi endi jıyp jatyrmyn. Onyń ózi shala-sharpy.

Bul úshinshi kezeń edi. Jarty táýlik buryn ǵana qazaqtyń taǵdyry úshin qaıysyp otyrǵan kózi ashyq, bilimdi, sabyrly azamattar qulqynynan arǵyǵa bas qatyrýǵa shamasy kelmes shoshqaǵa aınalyppyz. Qalta túgel qaǵylǵan. Nájis ıisti jutyp, áli qansha jatarymyz belgisiz. Jarty kún buryn jarty patsha edik, endigi túrimiz mynaý, qaıdaǵy bir qatardaǵy jaýyngerge pende bolǵan. Ólgen-tirilgenine qaramaı qyzyl keńirdek bolǵan qos maqulyq óz ornymyzdy endi taýyppyz. Araqtyń tili ǵoı dep aldarqatam ózimdi. Onsyz da qos úndemes túnde óz mindetin artyǵymen atqarǵan til men jaqqa demalys bergen. Bir-birimizge urlana qarap qoıamyz.

Yńǵaısyz-aq edi. Kóńil kókten túsken. Jigi tabylsa jerge kirerdeı. Jan-dúnıem alaı-dúleı. Ózime janym ashıdy. Tákapparlyǵynan aıyrylyp qalǵan berekesiz dosymdy músirkeımin. Súıekke tańba bolar myna bir «aty jaman» jerden qutylýdyń jolyn oılaǵan bolam. Alǵa tartar aqtalarlyq syltaý joq. Ol sazgerligin, men jazýshyldyǵymdy kóldeneń tartamyz ba? Sózi men áýenin óltirmeý jolynda qazaqtyń erteńi úshin kúresip, bas qatyryp júrgen jandar ekenimizdi aıtamyz ba? Qaı betpen?! Kim senedi?

Ol úshin de uıatty attap ótý kerek qoı. Bul qıyn endi. Kimniń shydamy buryn taýsylady? Kimniń tili aldymen shyǵady? Soǵan baılanysty. Ázirge ekeýmiz de syr berer emespiz. Bir mánisi bolar dep ún-tún joq, jatyrmyz.

«Uqsaspyz!» – dep edi berekesizim. Durys aıtqan eken.

04.05.2011

Almaty, Shańyraq-2.

Keshirim

–  Kúnsulý Saǵymdy keshiripti!..

–  Keshiripti? – Yzalana myrs ettim. – Netken keshirimdi jan bul Kúnsulýyń? Saldaqy!

«Eshten kesh jaqsy» deıdi. Biraq keshigýdiń de jóni bolady ǵoı. Nege keshiredi? On jyldan soń nesine keshiredi? Jany ashymaıtyny beseneden belgili bolǵan. Tabalaý úshin? Saýdasy bitken baıaǵy kúıeýin kelemej qylý ma? Adam keıipten ajyraǵan, toz-tozy shyqqan baıynyń qınalǵanyna aıyzy qana qarap otyrý úshin be? Álde... Túsindi me eken? Neni? Kinásin. Kúnásin. Ol endi múmkin emes. Tipti de. Solaı oılaýdyń ózi kúlkili. Qatesin túsingish bolsa sonshama ýaqyt qaıda qalypty? Endi kelip...

Keshiripti...

Buryn tańdanatynmyn. Basym, aqylym jetpeıtin. Al, mynaýsy shalqamnan túsirgen. Alańsyz saırandy salady kelip, salady kelip. Jeligi basylyp, zaýyǵy taraǵan soń meıirimdi.., tfýı, kishilik tanyta qoıady. Osynshama shý bolardaı, keshirimge zárý bolardaı jazyǵy bar ma edi? Kinálasýǵa turmaıtyn úı ishilik usaq-túıek kıkiljiń. Osyndaı edi dep aýyzǵa alyp, alǵa tartýǵa turmaıtyn usaq-túıek birdeńe. Jurt solaı aıtady.

Saǵym. Sorly Saǵym. Osynsha dármensiz bolarmysyń?! Tómen etekti aqylsyz qatyn úshin asyl jaralǵan erkek basyńdy kórge tyǵyp. Adam túgil búkil dúnıe tanymastaı ózgerer ýaqyttan soń da keshirdiń-aý uıalmaı. Namyssyz ez!

...Sap-sap. Oqyrmandarymnan keshirim suraımyn. Óz keıipkerlerimdi osynsha jek kóretindeı, jerden alyp kórge salardaı jónim joq edi. Áıtse de, alǵash estigendegi kóńil-kúı... Solaı degem. Ashýlanǵam. Aqylǵa salyp, salmaqtap turarlyq hálde bolmaǵanymdy túsinýge tıissizder. Eshkimdi aıaǵam joq.

Biraq, másele men oılaǵannan múlde basqa bolyp shyqty.

*****

Saǵymdy bala kúnimnen bilem. Meniń aǵamnyń dosy. Kórshi aýyldan. Úıine de barǵam. Bizge tipti jıi keletin. Uzyn boıly, ıyqty, ashań júzdi sulý jigit. Minezi, minezi qandaı edi! Elgezek, juǵymdy, kishipeıil... Kete beredi. Meniń balań túsinigim bergen baǵa emes, úlkenderdiń ózi solaı deıtin. Talaı estigem. Maqtaýǵa sóz tappaı otyrǵandaı kórinetin. Álbette syrtynan ǵoı. Al, ol barda... Ol kelgende úıdegi jaǵdaı máre-sáre merekege ulasatyndaı áser etetin. Qyryq jyl kórmegen týysyń Qytaıdan oralsa dál bulaı qýanbassyń. Bala – men túgil, áke-sheshemiz de qopańdasyp qalady. Erkin júrip, erkin sóıleıtin jigit atasynyń tabaldyryǵyn attaǵandaı ardyń-gúrdiń kirip kele jatatyn jylýlyq arqalap.  Moınyna asyla ketem. Men – balamyn, ol – onynshyda oqıtyn túbit ıek bozbala. Sonda da erkeleıtinmin.

Keıin oqý bitirgen soń, eldiń bárin tańdandyryp aýylyndaǵy mektepke jumysqa turdy. Qatardaǵy muǵalimdik emes, úlken, áldeqaıda úlken bolashaq kútetin jurt ańtarylyp qalǵan. Al biz... Jalǵyz sheshesine qaraılap qana kelgenin uqqanbyz ishteı. Kóp uzamaı úılendi. Bul kezde qalalyq bolyp ketken aǵam bar, aýyldaǵy áke-sheshe, ini-qaryndas, úı ishimiz túgel barǵan. Menen basqasy. Toıyna arnaıy kelip shaqyryp ketse de, bara almadym. Almatyda edim. Mekteptiń atynan jarysqa qatysyp. Kádimgideı renjigen. – «Jigit boldyń, mundaı jaǵdaıdy qalys qaldyrmaýyń kerek qoı», – degen. «Seni «qaınymdy kórem» dep saryla kútken jeńgeń tipti kórmesteı bolyp otyr», – deıdi.

Jeńgemizdi kóp uzamaı kórdik te. Bul kezde týǵan jeńgem bar. Iaǵnı, aǵamnyń áıeli. Solardyń toıyna kelgen.  Men oılaǵannan da ádemi. Suńǵaq. Kitapta sýretteletin taldyrmashtyń naq ózi. Qatar júrse Saǵymǵa ǵana jarasardaı. Toıymyzǵa kelmedi dep, kórmesteı bolyp júrgeni Saǵymnyń jaı ǵana oıdan shyǵarǵany ekenin bilsem de, syrttaı jaqyn tartyp, ishteı jaqsy kórip júrgem. Bas alyp qushaǵyna baspasa da, «aaa, álgi qaınym osy eken ǵoı», – dep kúle tanysatyndaı kórinetin. Saǵym arnaıy shaqyryp tanystyrǵanda betime nemketti qarady da, qoıdy. Tym salqyn eken. Jáne tákappar. Aınalasyna kesirlene, jerine qaraıtyndaı. Qylalyq qyz dep edi, aýyldyń ashyq-shashyq toıhanasyndaǵy abyr-sabyrdy boıyna shaq kórmeı turǵany baıqalady. Bir qyzyǵy, Saǵym áıeliniń janynda áldeneden qýystanyp, qysylatyndaı, áldenege abyrjıtyndaı kórindi. Baıaǵy sart-surt júris, ashyq-jarqyn minezdiń elesi de qalmaǵan. Boıyna úılespeıtin kereǵar minez – bıazylyq bitipti. Kúle sóılep, kishilik tanytyp jatsa da, baıaǵydaı ishi-baýyryńa enbeıdi. Ańqyldaq qalpymen eljiretpeıdi. Alystyqty sezingem. Sup-sýyq sulý jeńgem Saǵymdy tartyp alypty. Menen ǵana emes, bárimizden.

Toıdyń sońyn ala úılengen eki jasty ortaǵa alyp, tańǵa deıin bı bolatyn. Nemese, kileń jastar toıdy bir úıde jalǵastyratyn. Oǵan kóbine kúıeý joldastyń úıi tańdalady. Iaǵnı, sonyń mindeti. Biz jaqta sondaı jazylmaǵan zań qalyptasqan. Oǵan da qaramady. Qal dep qansha qıylsa da ılikpepti. Jumystary bar. Syltaý ekenin, amalsyzdyq ekenin kórip tur. Sebebi... Belgili. Únsiz shyǵaryp saldyq. Ne aıtsa da, sóziniń sońyn áıeline bir qarap, kúmiljip baryp aıaqtaıtyn Saǵymdy qońyltaqsyp qalyp edim. Iá, bul basqa Saǵym bolatyn.

Sońǵy ret sonda kórdim. Habar da alyspadyq.  Áıtse de, múlde habarsyz emespin. Saǵymnyń aýyldastarymen ushyraspaı turmaısyń. Saǵymdy suraımyn. «E, ol júr ǵoı», – deıdi. Qazir traktorıst kórinedi. «Galstýk taǵyp shikireıip, jıyrma myń jalaqymen jarymaı júrgenshe, maı bolsam da baı bolaıyn», – depti. Ózi aıtqandaı jaǵdaıy da jaman emes. Dańǵaradaı úı salypty. Jaqynda uldy bolypty. Jón eken desip, syrttaı tilektestik bildirdik te, qoıdyq. Biraz ýaqyttan soń, uzynqulaq ajyrasypty dep júrdi. Árkim árqalaı qabyldaǵan. Bireýler «anadaı áıelden aıyrylyp júrgen erkekte de es bar ma», – dep, bas shaıqap, barmaq tistep taýsyldy. Bulaı dep, ańdamaı sóılep qalyp júrgender kóbine erkekter jaǵy. «Áıeliń jylandaı ysqyrynyp tursa kórer edim qalaı sóılegenińdi!» Bul burq etken ashýyn bir aýyz sózben tógip salǵan shart etpe kelinshekterdiń lámi. «Ee, esti-aq bala edi, bir sebebi bolǵan da». Nege de bolsa sabyrmen, janashyrlyqpen qaraıtyn kópti kórgen kempir-shal lebizin osylaı bildirip jatty. Pysh-pysh, gý-gý... Al, men qýanǵam. Durys bolǵan eken dedim. Durys bolǵan. İshteı ǵana aıtqam. Syrtqa shyǵarsam da eshkim tańdanbas edi. Kerek deseńiz sebebin de suramas edi. Sebebi, sebebin bári biletin.

«Saǵym ajyrasyptydan» eki jyl ótkende biz de mektep bitirdik. Qańqýǵa qaraǵanda álgi saǵym ishetin bolypty. Basy bostan, endi baıaǵy qalybyn tabar, jarqyldap jıi kelir turar dep kútkenmen tóbe kórsete qoımap edi, – ras shyǵar destik. Ol kelmedi dep renjisek, ózimiz barýǵa bolatyn edi ǵoı. Saǵymdy izdep. Biraq... Ne dep barasyń? Qutty bolsyn aıtarlyqtaı...

Úı ishimizben dastarqan basynda jıi sóz qylatynbyz.

–  Sol kelin bir kórgennen-aq unamap edi, bir túrli... – dep bastap kele jatady sheshemiz.

–  Táıt ári! Ósegińdi bala-shaǵamen emes, ózińniń kók ezý qatyndaryńmen otyrǵanda byqsyt, – dep tyıyp tastaıdy ákemiz. Biraq, kóp ótpeı: – Jap-jaqsy bala edi, obal boldy ákeń... – deıdi shaıyn kúıine urttap.

–  Keshe myna Nurgúl qyzynyń úıine barǵan eken, sol aıtyp keldi, Saǵymyń daje toqtamaı ishetin bolypty dep...

Keıin umyttyq. Saǵymdy múldem esten shyǵarmasaq ta, óz qyzyǵymyz ben qıynshylyǵymyz «basqa jurt qalaı eken?» deýge mursha bermeı ketkendeı edi. Aqyry jolym tústi. Alǵashqy kýrsty támamdap, jazǵy demalysta aýylǵa tarqam. Qol bos, qarap jatpaı kórshi aýylǵa tartqam. Arnaıy Saǵym úshin. Kózimmen kórip qaıtpaqpyn.

Esikti baıaǵy sulý jeńgem ashty. Ań-tańmyn. «Qaıtadan qosylǵan eken ǵoı», – deıdi shashyrańqy oıym.

–  Saǵym turmaıdy bul úıde. – Túk uqsam buıyrmasyn.

–  Qalaı sonda? Siz... Bul Saǵymnyń úıi emes pe?

–  Bul meniń úıim!

–  Sonda... Saǵym qaıda?

–  Men qaıdan bilem? Jatqan shyǵar bir buryshta.

Kúmildip turyp qaıda turatynyn suradym.

–  Bilmeım!

Zirk etken daýyspen sart etken dybys qatar shyqty. «Maıǵa malshynyp júrip salǵan úıin qatynyna bergen eken ǵoı», – deımin kóz aldymda ekpindeı jabylǵan esike qarap turyp.

Suraı-suraı Mekkege de... Sadaǵy ketkir Saǵymnyń úıine de jettim. Aýyldyń ortasy bolsa da, kelmeske ketken keńesten qalǵan úńireıgen qos bólmeli qorjyn tam elsizde qalǵandaı úreılendiredi. Shúıkedeı qara kempir qarsy aldy. Áreń tanydym. Qolynan dám tatyp em-aý bir kezde. Etti-jeńdi, aq boryqtaı salıqaly kisi edi. Adam óstip te tozǵyndaıdy eken, kóziń senbeıdi. Jónimdi bilgen soń, kemseńdep kelip betimnen súıdi.

–  E, jaryǵym-aı, Saǵymdy izdeı qoıardaı bul kim desem, ózimizdiń... Kel aınalaıyn, tórlet.

Syrty surqıadaı suryqsyz úıdiń ishi jınaqy kórindi. Baıaǵy móldirep turǵan múlki bolmasa da, joqtan bar qylyp, barynsha uqsatyp baqqany baıqalady.  Eki bólmeli qorjyn úıdiń  tórgisi jatyn úı bolsa kerek, kirmedik. As úı ǵana emes basqa sharýalarǵa da yńǵaılanyp jabdyqtalǵan kire beris oımaqtaı bólmege tize búktik. Qaq ortaǵa dóńgelek stol qoıylypty. Maldas quryp otyryp as ishetin qazaqy dastarqan. Sol jaq qabyrǵaǵa tórge tireı qoıylǵan eski, shıqyldaq, torly temir kereýet. Jáne ydys-aıaq salýǵa arnalǵan syry kóshken shkaftyń betine aq mata jabylypty. Oń jaqta kıim ilgish mindetin atqaratyn kóldeneńinen uzynshaq aǵashqa jartylaı qaǵylǵan shegeler tizilipti. Ol da kólemdi aq matamen jabylypty. Tek jıekteı qyzyl jippen kómkerilgen jáne ortasyna sheńberleı kestelengen oıýǵa uqsas tigisi bar. Kire beriste dóńgelek temir pesh. «Mundaı peshter jylýdy uzaq saqtaı almaýshy edi, qysta qaıtip júr eken». Edenge jetken jerine deıin kók-sur palas, ary qaraı julmalana tozǵan alasha tóselipti. Tórge kórpe tastady da, meni jaıǵastyrdy.

Ahilep-úhilep júrip dastarqan jaıdy. Jaınatyp jibermese de bir qonaqty abyroımen shyǵaryp salarlyq. Netken kónbis adam. Óltirmeı júrgen de «jalǵyzym qaıta túzeler» degen úmit qoı. Tamaǵymnan túıir óter emes, áıtse de, azap-mehnattan ózge tatpaǵan Shúıke kempirdiń kóńili úshin qaýjańdaǵan bolam. Anaý-mynaýdy áńgime qylǵan bolyp, shúńkildesip biraz otyrdyq. Saǵymdy suradym.

– ...Kesh batqansha kútseń, kelip qalar. Júrgen shyǵar bir jerde. Óziń de habardar sıaqtysyń. Úýh! – Kemseńdep ketti. – Alǵashynda kóshede uıyqtap jatqan jerinen kózkórgen aǵaıyn janashyrlyq tanytyp, úıge ákep tastaıtyn. Men de namysqa baǵyp, izdep taýyp alatynmyn. Keıin báriniń kózi úırenip aldy. Kóshede jatsa attap, jolynda tursa aınalyp ótedi. Zińgitteı nemeni kóterýge shamam da joq, ólmese keler dep otyrmyz mine. Alys-jaqynǵa taba qylyp qarashy... Áıtpese, qandaı edi jaryǵym. Áıelim sóıtti dep... Eeh, sorlym-aı...

Anyq-qanyǵyn da osy kisiden estidim. Saǵymdy bir kórip ketýge bel býǵam. Ol kelgenshe...

–  Kelin túsirgende máz bolyp em. Qýanyshty emes, qaraly kún ekenin qaıdan bileıin.

Sózine qaraǵanda, jalǵyzy úı bolyp, tóbesi kókke jetkendeı jelpingen ana baryn salyp toı jasapty. Toı ótedi. Kelini kesirligin kórsete qoımasa da, kerbezdigi jan jetkisiz. Túske deıin uıyqtaıdy, – lám demepti. Jańa otasqan jastar, erkin bolsyn degeni. Ýaqyt óte es jıar degen úmit. Biraq... Bir aı ótedi – ózgeris joq. Eki aı ótedi – baıaǵydaı. Jarty jyl – qashan qarasa da kóretini áıeliniń asty-ústine túsip, zyr qaǵyp júrgen Saǵym. Óz-ózinen sharshap, aınalasyna saz bettene qaraıtyn, syzdana sóıleıtin Kúnsulý. Ulym ǵana emes, men de qabaǵyna qaraımyn. Tipti, ishteı yǵyp turatyndaımyn. Mundaı óktemdikke qashan, qalaı jetip júr, áli basym jetpeıdi. Áne-mine túsiner, jónge keler degen esek dámemen jyl ótedi. Emirene ıiskep, aldyna alyp áldılep otyratyn nemereden habar joq. Janǵa bata bastaǵany da osy bolatyn.

Shydamnyń da shegi bar. Birde ekeýin otyrǵyzyp qoıyp aqylyn aıtqan. Tym áriden, ózi kelin bolyp túsken kúnderden bastaǵan. «Biz de jas bolǵanbyz. Óıtetinbiz... Sóıtetinbiz... Sodan jaman bolǵan jerimiz káni. Eldiń sózi ońaı emes aınalaıyndar. Ósegine bir ilinseń quryǵanyń. Kelin emes, kesir dep qabyldaıdy. Etek-jeńderińdi jınańdar, jetedi osy jatqandaryń da».

Uzaq sóılegen. Ekeýi de únsiz tyńdady. Uly tómen tuqyra beredi. Kelininde ózgeris joq. Kirjıip otyr. Tipti, bir-eki márte yńyrsı esinep te aldy. Aıylyn jısa neǵyl deısiń.

–  M... daa, – dedi sosyn jaıbaraqat. – Mam, eto ýje davno, sizder kelin bolǵan. Ol baıaǵyda ǵoı. Qazir olaı emes. Jumysym joq, uıyqtamaǵan da ne isteım? Qalada turaıyq desem, Saǵym kónbedi.

Aıtar sóz joq eken. Qalmapty. Buryn da birdeńe deýge beti ashylyp keter, ózi túsinsin deýshi edi. Beker eken. Ulyna qaraǵan. Birdeńe deı me degen oı. Basyn salbyratyp alyp, sol otyrysynan tanbaıdy. Shúıke kempirdiń júregi sýyp ketip edi. Kúderin úzgen. Ul ósirsem, kelin jumsasam degen armannyń byt-shyty shyqqan. Bir-aq sátte ǵaıypqa taıyp ketken úmit-armannyń kúıigi:

– Aýyldy qıynsynyp júrseńder, qalaǵa baryńdar. Ózderińmen ózderiń. El ishi ǵoı, bir jaman kempirdi óltire qoımas, – degizgen.

–  Saǵym kónbeıdi. Men aıtqam.

–  Balam, – degen jaı ǵana. – Kelin durys aıtady. Jónderińdi tabyńdar...

–  Joq, mama. Eshqaıda ketpeımiz seni tastap. – Sony ǵana aıtty. Kesip aıtqan joq. Kúnsulý jaqqa jaýtańǵa jýyq qaraı otyryp, úzip-úzip, kúmiljip aıtty.

*****

Sodan keıin-aq ońbadyq, – deıdi Shúıke kempir. – Balam mektepten shyǵyp, traktor satyp aldy. Tabysty jaman tappaıtyn. Úıdegi azǵantaı maldy satyp, óz jıǵany taǵy bar, jańa úı saldy. Óziń de barypsyń ǵoı, sol úı. Obaly qane, sharýaǵa myǵym-aq bolatyn.

Úılengen soń úshinshi jyldyń júzi aýa nemereli boldym. Baıaǵy – baıaǵy ma, jatqannyń kókesin endi kórdik. Balaǵa salqyn. Saǵym ekeýmiz qaraımyz. Túnde jylaıdy, jubatatyn sol, erkek basymen. Jaıalyǵyn jýyp-tazartatyn men. Bul kezde kelin jumsaý degenniń adyra qalǵanyn moıyndaǵam. Kerisinshe. Búıte salyńyz, súıte salyńyz. Óktem. Syrym úshin, – nemeremniń aty, – isteımin bárin. Emizý úshin, onda da emshegi syzdaǵanda ǵana qolyna alady. Dese de, baqytty ekem. Baqytty bolatynmyn. Sharshaǵan-shaldyqqanmen keıis, renishim sol jamandy bir ıiskegennen-aq umyt bolatyn. ...Endi ol da joq, qarys jerde otyryp qol jetpeı...

...Bul kezde eshqandaı sharýaǵa aralaspaıtyn bolǵam. Ózderi bilsin dedim. Tizgin qolyna birjola tıgen soń, kelinime jan biteıin dedi. Buryn bilmeı júrippiz, pysyqtyń naǵyz ózi bolyp shyqty. Magazınde bári bar, satyp ala salamyz dep, shaıqatyq etip otyrǵan jańǵyz sıyrdy soǵymǵa jyǵyp saldyq. Basqa mal baıaǵy úı salǵanda kózden bul-bul ushqan. Meıilderiń dedim. Artyq mehnattan men de qutylyp kóreıin. Dúkenniń súti men maıy tańdaıyma juqpasa da, shydap baqtym. Jurttyń kempiri kelin jumsaýshy edi, meni kelinim jumsaıdy. Oǵan da kóndim. Keıde shaqyldap jaǵamnan alǵandaı bolýshy edi-aý. Sonyń aqylymen úıden shaǵyn dúken ashtyq. Kórgen de shyǵarsyń, darbazamen qatarlasa salynǵan ysklad sol.

Bir kúni kelinim úıde joqta Sálıma kempir kelipti, kórshi bizdiń. Qaryzǵa birdeńe almaq. Buryn sońdy aralaspasam da, pysyqtyǵym ustap suraǵanyn berdim. Erip kelgen kishkentaıyna da tátti-pátti ustatqam. Kelin kele shý shyǵarsyn. «Óziń taýyp jatpaǵan soń neń bar qaqpas, – deı me-aý, – óziń taýyp jatpaǵan soń otyrmaısyń ba  tynysh. Ne ólmediń, ne qoımadyń...» Estimeı júrgen sózim emes, únsiz jeńip úırengem. Sol sátte ústinen túsken. Kire beriste bárin estip turypty. Túri órt sóndirgendeı. Shabynyp turǵan áıelin jaqtan osyp jiberdi. «Táýbe, – degem ishteı. – Ulyma es kiripti, namysy bar eken». Qatelesippin. Sol kúnge táýbe emes, laǵynet aıtýym kerek eken. Bitpeıtin shý bastaldy da ketti.

–  O, jaman neme! Túrińe qaramaı sen de mynany, – kógere turyp ıegimen meni nusqaǵan, – myna qaqpasty – qolyn silteı kórsetti, – qorǵaı qalypsyń ǵoı. Kórseteıin senderge. Osy shydaǵanym da jeter, kózińe kók shybyn úımeletem.

Jańa túskende qazaqtyń sóziniń ózin buzyp aıtatyn qyz edi, keıindep maqaldatyp turyp sóılegende aýzy-aýzyna juqpaıtyn bolǵan. Baıynan taıaq jegen qatyn assa «ketemmen» qorqytýshy edi. Onyń ózin jaman qatyn dep mysqyldaıtynbyz. Al mynaý... Myqty qatyn bop shyqty. Ketken qaıda, ózimizdi qýyp shyqty. Báleniń bárin oqyp týǵan ba, sottastyq, – zań sonyń jaǵynda, – jeńip shyqty. Keıin estidim, sottaǵylarǵa aqsha bergen kórinedi.

Biz de bulaı sorly kepke túspeı, birdeńege qol jetkizer me edik, Saǵymym bas tartty. Bárinen. Úıden de, basqadan da. Qaıta qosylarmyz dep úmittengeni eken ǵoı. Bastapqyda ashýmen qol kóterse de, artynan ólerdeı jalyndy. Aıaǵyna jyǵylýǵa bar edi. Súıedi eken ǵoı baıǵus. Anaý ılikpedi. Dini qatty eken.

Osy úıge kóshtik soqa basymyz sopıyp. Tıgeni biren-saran múlik pen kók tráktir. Qansha saǵy synsa da el qatarly tirlik keship jatqan. Biraq, baıaǵy ekpin joq. Eki kúnniń birinde kóshken jurtyna barady da turady. Ulyn kórgisi keledi de. «Kórsetpeıdi eken», – dep pysh-pyshtaıdy osy jurt. Ózi tis jarǵan emes. Shydaý qaıda, men de barǵam. Esiginen attatpady.

–  Ana súmelek balań ekeýiń bularyńdy qoımasańdar, sotqa berem!

Sotqa beredi. Aýzym ábden kúıgen, tura qashtym. Syrtymyzdan el-jurttyń ne deıtinin jaqsy bilem, ólmegen soń kónedi ekensiń.  Deı bersin, el ne  demeıdi... – dep jubanam ǵoı álgi... Álgi kelin... túh, Kúnsulý saıqal aıtady deıdi, «Saǵymdy túrmede shiritýime bolatyn edi, sheshesin aıadym», – dep. Áı, táıir-aı. Keń peıildilik tanytqandaǵysy.

Sorly balam kún ótken saıyn mújilip bar jatty kóz aldymda. Sóılemeıdi. Kúlmeıdi. Kúrsine beredi. Ýaqyt óte kele seıiler degen úmit úzile bastaǵan. Ne istese de súıegine ilinip zorǵa turǵandaı salbyraıdy da júredi. Bir jyldan asa osylaı júrdi de, bir kúni iship keldi. Ýdaı mas. Eńk-eńk jylap júr.

–  Mama, meniń ne kórip kelgenimdi bilesiń be? – dep qushaqtaı alǵan meni.

Mas qoı dep, mas ne aıtpaıdy dep tursam da sebebin suradym.

–  Sumdyq... Men óldim, mama. Túsinesiń be, tiri ólikpin endi. Ý-ý-ý... sorly mama...

Osynsha jylaı alady eken-aý adam da. Kóz jasy taramdanyp ıegine tómen tamshylap jatyr. Aqyry, eki qolyn jaıyp, dármeni bitkendeı esik jaqtaýymen syrǵanap bosaǵaǵa súıenip otyra ketti. Melshıip biraz otyrdy. Syrtqary dúnıeden baılanysyn úzgendeı. Shyr-pyr bop aınalyp júrgen meni kórmeıtin de, estimeıtin de sıaqty.

–  Mama, – dep kúbir etti álden ýaqytta. Daýsynda diril joq edi. – Men... Ol... Al, ol... Keshir mama. Aıta almaımyn. Keshir...

Jasaýraǵan qyp-qyzyl kózi... Betime qaraǵan. Aıanyshty edi. Kóz aldymnan sol túri ketpeıdi áli kúnge.

...Sodan túzelmedi. Ózi aıtqandaı tiri ó... Eeh. – Jylap otyr eken taǵy da. – Áli iship júr. Bes jyl boldy. Sorlym-aı.

Eger, basyńa túsip, osyndaı aýyr sáttiń kýási bola qalsań... Qudaı saqtasyn. Eshkimniń basyna tilemeıtin jaǵdaı. Artyq azap joq shyǵar. Jubatý kerek qoı. Ne aıtam, qandaı sóz tabam keıýanaǵa jubanysh bolarlyq? Tiri ólik ul men bir ýys beıbaq kempir. Tórinen kóri jýyq. Ekeýiniń de. Bir kezde tórde otyrǵan. Óz kózimmen kórgem. Endi mine...

Tór men kórdiń arasy tym tıip turady eken-aý. Tór men kór...

–  Balamnan, Saǵymnyń saý kezinen qalǵan estelik osy-aq, – dedi meni shyǵaryp salýǵa syrtqa shyqqanda, qańqasy ǵana qalǵan tozǵan kók temirdi nusqap. – Kelip tur der edim, mynadaı molaǵa qaı betimmen shaqyram. Aman bol, aınalaıyn. Mendeı baqytsyz shesheń men sormańdaı aǵańdy eske ala júrseń bolǵany. Qansha júrermiz deısiń biz de, az ǵana... Az qaldy balam...