Baýyrjan Omaruly – asqar taý Ákemnen keıingi bıik esimderdiń biri. «KazGÝ»-de Janǵara Dádebaev, Fazyl Bısenbaev, Samal Dáribaev ustazdarym Áýezovtiń bulaǵynan sýsyndatyp, qanatymdy qataıtsa, ómir deıtin ashyq aspanǵa ushyrǵan Baýyrjan aǵam edi... 2008 jyly 4 jyldyq joǵary bilimi bar, qolyna dıplomy tımegen jastúlekti «Alma arasannan» tomaǵasyn sypyryp, «Ana tiliniń» tuǵyryna qondyrǵan bapkerim Baýyrjan Omaruly týraly az-kem estelik aıtýdy jón kórdim.

 «Óleń oqymaımyn, túsinbeımin»

Oqýymdy aıaqtap, KazGÝ-den qyp-qyzyl dıplom alamyn dep, jan-jaǵyma qarap júrgende, Fazaǵamnyń bastaýymen «Alma arasanǵa» bardyq. Dastarhan basynda «Jeti kúnniń» júrgizýshisi de otyrdy. Men ǵana emes, aýyldaǵy biraz qazaq Baýyrjan Omarovty osylaı tanıtyn. Óleń oqytty.

Jıi oqyp júrgen óleńim «Anajan» edi...

O, Anajan! Qulyńmyn.

Qul bolǵanmen janyńda júre almadym,

Uly otanda synalyp uly armanym.

Sorym ba álde, baǵym ba bile almadym,

Qolynda eken bári de bir Allanyń.

O, Anajan! Ulyńmyn.

Shyn ul bolsam sútińdi aqtaǵanym,

İriń bolsam jarańdy jappaǵanym.

Ǵalam jurttyń aldyna shyqpasam da,

Adaldyqtyń aldynda áppaq arym.

O, Anajan! Muńyńmyn.

Bara almadym janyńa keshpe muny,

Laýlaǵanmen saǵynysh sekseýili.

Ájim bolyp qolyńa jazylypty,

Meni baqqan kúnderdiń esteligi.

 O, Anajan! Syryńmyn.

Senen basqa janymdy túsiner kim?

Múmkin men de talaı tún túsińe endim.

 Baǵasyn ózi berer altyn ýaqyt,

Anasyn saǵynbaǵan kisilerdiń...

 O, Anajan! Jyryńmyn...

Yjdaǵatpen tyńdaǵandaryna ájeptáýir arqalanyp qalsam kerek, bir ońasha qalǵan sátte Baýyrjan aǵadan: «Siz óleń oqısyz ba?» dep suradym. «Joq, óleń oqymaımyn, tipti túsinbeımin óleńdi» dedi. «E, óleńdi túsinbeı de myqty jýrnalıs bolýǵa bolady eken ǵoı» dep túıdim.

Keıin bildik, Baýkeńniń poezıany qalaı «oqıtynyn»?!

Suraǵymnyń keremettigin aıtsańyzshy!

- Jumys qarastyrdyń ba?

- Dıplomym jaqynda qolǵa tıedi... Sosyn qarastyram.

Dastarhannan soń Almatynyń men bilmeıtin jerindegi, men bilmeıtin ǵımaratqa apardy. «Ana tili» gazetiniń keńsesi eken. «Osynda jýrnalıs bolasyń. Qujattaryńdy tolyqtap ákel».

Birer kúnnen soń qolymdaǵy jalǵyz qujatym qyp-qyzyl pasportymdy alyp, jetip bardym. Bireýlerge qońyraý shaldy. «Qalaı bolsada jumysqa qabyldaýymyz kerek» dep kesip aıtty. Sonymen ne Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy joq, ne dıplom joq jumysqa turǵan boldym. Oıymda túk joq óz sharýalarymmen júrgem. «Sen qaıdasyń? Jumysta joqsyń ǵoı»... Shynymdy aıtsam sol kúnniń erteńinen bastap, jumysqa barý kerektigin bilmeppin ǵoı. Uıat-aı!...

Qabaǵy qatýly Maqsat Táj-Murattyń aldynda otyrmyn. «Maqala jazýshy ma ediń..». «Jýrnalǵa birer maqalam shyqqan» dep mińgirledim... Ári qaraı Qýanyshbek Qarıdyń «qamytyn» kıip, Erjan Baıtilestiń erkeletkenine masaırap, Ádilbek Japaqtan «árip úırenip», Darhan Beısenbek, Qanat Ábilqaıyr, Arman Áýbákir, Dınara İztileý, Janar Eldosqyzy syndy kil júıriktermen qatar shaptyq. «Shaptyq» degenim bolmasa meniki kásibı jýrnalısıkadan góri «Ádebı jorǵanyń» jelisi edi...

«Ǵylymbek kórge ketti me?»

Bir kúni maqala jazyp otyr edim. «Qazaq gazetteri» JSHS-niń dırektory Baýyrjan Omar men Bas redaktorymyz Maqsat Táj-Murat kirip keldi. Fototilshimiz Ǵylymbekty surady. Ózime beıtanystaý bir esimdi aıttym da, sony sýretke túsirýge ketti dedim. Ǵylymbek te maǵan solaı tapsyrǵan sıaqty bolatyn. Osy sóz aýyzymnan shyǵa salysymen eki aǵam ishek-silesi qatyp, qarqyldap kep kúlsin?! Ne isterimdi bilmeı qaldym? «Iá, sol kisiniń úıine ketti sýretke túsirem dep». Taǵy qaıtaladym. Odan arman kúldi.

Sóıtsem, men ataǵan ataqtymyz áldeqashan marqum bop ketken kisi eken. Ǵylymbek ol kisiniń úıine burynǵy sýretterin alýǵa ketipti. Qaıdan bileıin men sabaz.

Qyzylordaǵa barǵyzbady...

Bir kúni Maqsat aǵa shaqyrdy. «Qyzylordaǵa barasyń. Pálen degen aýdan, túgen degen aýyl. Soǵan baryp materıal jazyp kelesiń». Qýanyp kettim. Jýrnalıs retinde saparǵa shyǵý degen jaqsy ǵoı. Onyń ústine jol aqysyn redaksıa tóleıdi. «Myna kúni ketesiń» dep qashan aıtady eken dep taǵatsyzdana kútip júrgende Baýyrjan aǵa shaqyrdy. «Qazaq gazetteriniń» bas keńsesine ımene kirip, ishimnen «ne búldirdim eken» dep alańdap turmyn. «Seni Qyzylordaǵa barady deıdi ǵoı. Qaı aýylǵa baratynyńdy bilesiń be?». Aýyl túgili Qyzylordanyń atyn ǵana bilemin. Almaty oblysynan attap shyǵyp kórmegem. «Bir aýyldyń atyn aıtqan» dep kúmiljidim. «Maqsat aǵańa aıtyp kór. Bir sharýalarym bar edi. Bara almaımyn de». «Qaıtsem de baramyn» deýge jigerim jetpedi. Bastyqtyń aıtqany zań. Biraq ishimnen renjip turmyn. «Saparymnan qaldyryp nesi bar eken» dep qoıam. Keıin bilsem meni shyńdap alǵysy kelgen Bas redaktorym Qyzylordanyń bir túkpirindegi «Barsa kelmestiń» ózine baǵyttaǵan sıaqty... Almatyny áreń bilip júrgende Qyzylordaǵa baryp, qańsyp qalady-aý dep ýaıymdaǵan Baýyrjan aǵam meni solaı bir «saqtap qaldy»...

Baýyrjan aǵa Bas redaktorym Maqsat Táj-Murat sıaqty ár sózime qadalyp, tikeleı ustazym bolǵan joq. Biraq «Ana tiline» jıi shyǵatyn maqalalary, aǵalyq bolmysy, mysy men mysqyly jumysta Ákemiz júrgendeı salmaq sezdiretin. Sózdiń dáıeginen góri máıegine júgiretin men paqyryńyzǵa aǵanyń uıqasty tirkespen, shymyr shýmaqpen, zilsiz ázilmen jazatyn maqalalary maıdaı jaqty. Ońaı oqylǵan sıaqty bolady. Biraq ishindegi derekterge úńilseń ishińniń úńireıip turǵanyn bilesiń... Sosyn qaıta oqısyń. Tipti jyldar ótken sońda jańa oqyǵandaı kúıde bolasyń...

Aqordany aınalyp júrip bir áńgimelestik. «Ózińizden joǵarydaǵylarǵa qattyraq aıtyńyz» dep «aqyl aıtqym» kelgen... Aǵamnyń desi basyp, degbirim qashty. Kerimsal keńes, baısaldy aqyl, baıypty kózqaras basyp tústi. Abyzdyń janyndaǵy alty jastaǵy baladaı basymdy ızep, ishimdegi lapyldaq otty mazdaǵan shoqqa aınaldyrý kerektigin ańǵarǵandaı boldym. Keıde apyryp- japyryp jiberetindeı alapat kúıge túskenimde Baýyrjan aǵanyń baısaldy qalpy kóz aldyma keledi. Sonda da ebelektep júrip, jazyq jerde súrinip qalatyn tusymyz kóp...

Baýyrjan aǵa «Ana tilinde» jýrnalısıkanyń tulparyn erttep mingizse, «Abai.kz»-te Dáýren Qýat dúbirli dodaǵa qosty. Sonyń sharapaty shyǵar Qudaı Taǵala «Qamshy» ustatty. Sodan beri tilshilik salanyń tirligindemiz. Maqalamdy bireý maqtap, jazǵan, syzǵandarymnan Maqsat Táj-Murattyń tálimi, Dáýren Qýattyń dáti, Baýyrjan aǵanyń baıyby men baby sezilip jatsa qýanamyn.

Báýkeńniń úsh uly bul kúnde úsh júz túgili úsh memleketti dúrkiretken dúldúlge aınaldy. 2008 jyly Dáýren men Dáýletti alǵash kórgenimde bos belbeý bozbalalar edi... Qazir belin bekem býǵan naǵyz er-azamat bolyp jetildi. Dáýren Qytaıdyń ǵylym-bilimin ıgere júrip, Áke jolymen jýrnalısik qyzmetin tabysty atqardy. Qalyńdyǵy pyshaqtyń júzindeı bolsa da, ótkirligi qylpyp turǵan ótimdi kitaptar jazdy. Ózim «Erte turatyn elden» kelsem de Dáýrenniń alǵashqy kitabyn oqyp, kóp málimetke tolyqtym. Bul eńbek Qytaıtaný salasyna qosylǵan tyń dúnıelerdiń biri boldy. Al Anadolyǵa at baılap, túgel túrkiniń qyzmetine jegilgen, qazir atamekeni Qyzylordaǵa qaltqysyz qyzmet etip jatqan Baqytjannyń baǵyndyrar belesi kóp dep senemin.

Baýyrjan aǵa shyn júırikti jazbaı tanıtyn synshy, shákirtterin, baýyrlaryn balasyndaı, kóziniń aǵy men qarasyndaı qaraıtyn qamqor ustaz. Aqordanyń aýyzynan el súıiner eki aýyz sóz shyqsa sonyń biri Báýke aǵamnyń kózildiriginen ótken dep oılaımyn. Kózildirik demekshi aǵanyń kózinde kóp syr jatady, ún jatady, muń jatady... Ómirdiń kóshesinen kóleńke, aspanynan sáýle kóretindeı, Eliniń erteńine úmit te, kúdik te baıqalatyndaı...

Jazarymyz kóp, ony oqıtyn kózdiń salmaǵy tipten aýyr... Ǵumyrly bolyńyz, Aǵa! Týǵan kúnińiz qutty bolsyn!

«Qamshy» aqparat agenttiginiń jetekshisi

Bilál Qýanysh