Bıylǵy oqý jyly úlken daýmen bastaldy. Mektepterde oqýlyqtardyń jetispeýshiligi, ári qymbatshylyǵy qoǵamdy dúrliktirdi.
Qashan da reformaǵa ushyrap jatatyn salalardyń biri – bilim salasy. Zaman aǵymy qalaı tez júzse, tehnologıa da zamanmen birge ilesip keledi. Zaman, tehnologıa damyǵan saıyn bilim salasy da jıi ózgeriske ushyrap turady. Sol úshin de adam balasy jantalasyp bilim alýdy kózdeıdi. Al bilimniń bastaýy – mektep. Jasy 6-ǵa taıap, qabileti oıanyp, sanasy jańǵyrǵan sátte ár bala ómirdiń alǵashqy baspaldyǵyn attaıdy. Kózi jáýdirep, «bilim» degen tirkespen etene tanysýda bala úshin ustazdyń qosar úlesi zor. Ustazdar balaǵa ne úıretý kerek, neni oqytyp, toqytý kerek, nege kóńilin aýdarý kerek – muny baqylaıtyn bilim mınıstrligi. Iaǵnı bala alǵash mektep tabaldyryǵyn attaǵan sátten oqýshynyń bolashaq taǵdyryna eń birinshi jaýapty bolýy tıis organ – Bilim jáne ǵylym mınıstrligi.
Búgingi oqýshy – erteńgi bolashaq. Sol sebepti oqýshylardyń taǵdyryna kelgende kim bolmasyn asa saqtyq tanytqany jón. Alaıda ár jyly jańa reformaǵa ushyrap jatqan bilim salasynyń tóńiregi daý-damaıǵa órip júredi. Bir buryshtan qaǵazbastylyqqa tap bolǵan muǵalimderdiń zary estilse, ekinshi buryshynan balasyn sapaly bilim beretin mektepke berýdi armandaıtyn nemese bar tapqan qarajaty balasynyń kitabynan aspaıtyn ata-ananyń únin qulaǵymyz shalady. Kelesi bir buryshta oqýlyqtaǵy tapsyrmalarmen bas qatyryp otyrǵan oqýshynyń sharasyz kúıin kóremiz.
Bilim bulaǵy – kitaptyń baǵasy sharyqtap tur...
Oqý jyly bastalǵaly elimizdiń keı mektepteriniń aınalasy daýǵa tolǵan. Birinshi másele – oqýshylarǵa kitaptardyń jetispeýinde. Qaı mektep bolmasyn basshylyq oqýshylarǵa oqýlyq taratarda, eń aldymen áleýmettik jaǵdaıy tómen nemese jetim balalardyń halin eskeredi. Sondaı oqýshylardyń kitappen tolyq qamtamasyz etilýin qadaǵalaıdy. Bul durys-aq. Alaıda ózge oqýshylar she?! Olar da Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary men azamatshalary, olardyń da bilim alýy úshin bar jaǵdaı jasalýy tıis, quqyly da.
Ol oqýshylardyń ata-anasy qandaı da bir qyzmette istegen bolsa, jetpeı qalǵan kitapty satyp alýy tıis eken. Al ata-anasynyń qyzmeti qandaı, aılyǵy qansha, oǵan alańdap jatqan eshkim joq. Jaqsy, satyp alsyn dedik. Mektep oqýlyqtarynyń baǵalary sharyqtap tur búginde. Oqýlyqtardyń baǵasy 1500-nan 4000-ǵa deıin barady. Mektepterde jalpy sany 20 kitaptan beredi. Oqýshylarǵa kóp degende 7-8 oqýlyqtan jetpeı jatady. Sonda bir oqýshy kem degende 10 000 teńgege kitap satyp alady. Oqýlyqtan bólek dápter, qalam-qaryndash syndy mektepke kerek usaq-túıek dúnıelermen 20 000 teńge bolady. Al otbasynda 3 bala bolsa, mektep formasymen qosqanda 100 000-nan kóp qarajat balanyń mektepke qajettiligine jumsalady.
QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi mektep oqýlyqtarynyń jetkilikti ekenin eskertken. Jetkilikti bolsa, kitap dúkenderin jaǵalap júretin adam da qalmas edi.
Búginde ata-ana balasyn mektepten buryn daıyndyq synybyna berýdi jón kóredi. Mektepke daıyn bolyp barsyn, árip bilsin, san bilsin, sonda mektepte bilim alý balama qıynǵa túspeıdi dep oılaıdy. Bul da durys. Bala mektepke barmas buryn psıhologıalyq turǵydan da daıyn bolady. Alaıda bul proses bilim salasynyń mamandary úshin úlken bıznes kózine aınalǵan. İshi túrli-tústi sýretterge toly jumys dápterleriniń baǵasy keminde 1000 tg. Al mektepke daıarlyq kýrsynda oqyǵyń kelse, ondaı jumys dápterleriniń on segiz túrlisin satyp alýǵa tıissiz.
18 túrli kitaptyń bazardaǵy baǵasy 30 myń teńge turady. Kitaptardyń tizimi tómendegideı:
1. Saýat ashý negizderi (álippe-dápter) 1,2, Almaty kitap
2. Qarapaıym matemmatıkalyq uǵymdardy qalyptastyrý (álippe dápter) 1, 2, 2017, Almaty kitap
3. Sóıleýdi damytý (álippe dápter) 2017 Almaty kitap
4. Qorshaǵan ortamen tanystyrý (álippe dápter) 2017, Alamty kitap
5. Ekologıa negizderi (álippe dápter) 2017, Amaty kitap
6. Ózin-ózi taný (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
7. Kórkem ádebıet ( álippe dápter) 2017, Almaty kitap
8. Qaýipsiz minez-qulyq negizderi ( álippe dápter) 2017, Almaty kitap
9. Qurastyrý ( álippe dápter) 2017, Alamty kitap
10. Músindeý (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
11. Aplıkasıa (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
12. Sýret salý (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
13. Mýzyka (Nato hrestomatıasy) 2017, Almaty kitap
14. Aǵylshyn (AVS copybook) 2017, Almaty kitap
15. Rýsskıı ıazyk (Azbýka – tetrad) 1,2 2017, Almaty kitap
16. Jaratylystaný (álippe dápter) 2017, Alamty kitap
17. Drama (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
18. Valeologıa negizderi (álippe dápter) 2017, Almaty kitap
Bul – 30 myń teńge tek kitaptardyń aqshasy, al meketpke qajetti quraldarmen qosqanda 40 myńǵa jetedi. Bıyl birinshi synypqa 400 000-ge jýyq bala bardy. Sonda 400 000 h 30 000 = 12 000 000 000 teńge (12 mıllıard teńge).
Sonda qarapaıym halyqtyń qaltasynan shyqqan 12 mlrd. teńge qaıda ketedi? Jyl saıyn memlekettik búdjetten bilim jáne ǵylym mınıstrligine trıllıondaǵan aqsha bólinedi. Bul qarajat qaıda jumsalyp jatyr? Halyqty tonaý degen osy emes pe?
Búginde áleýmettik jeliniń zamany júrip tur. Jastardan bastap eńkeıgen qarıaǵa deıin kez kelgen oıyn áleýmettik jeli arqyly bildirip jatady. Kitap daýyna qatysty da ata-analar únsiz qalmaǵan. Qymbattylyǵyna, sapasynyń nasharlyǵyna narazylyq bildirip, pikirlerin jelige jazdy.
Kitap bazarda bar, mektepte joq...
Atalmysh nusqadaǵy pikirlerdi nazarlaryńyzǵa usynsaq:
Zhanakul Bidaibekova Karasaı aýdanyndamyz, balam 1 synypta oqıdy. Kitaptardyń jartysy jok, qaıdan alarymyzdy bilmeımız. 15 000 teńgege dápterlerin aldyq, olardyń jartysy kóshirme, balanyń kózi aýrady.
Týmar Janysova Sozaq aýdany, Taýkenttenbiz. Balam birinshi synypta oqıdy, ata-analar 18 myńnan aqsha jınadyq. 3500 teńge taǵy berdik. Ol aqsha jınaý emeı nemene? Tegin bolsa, bári berilse, nege jınaımyz? Muǵalimderdiń jazyǵy joq, olardyń qolynda tursa, bulaı istemes edi? Tolyq qamtamasyz ete almaı, osy eski kitap-dáptermen jańa latyn álipbıin qabyldamaqshy...
Nazgýl Jomartova Almaty qalasynyń aýyldyq jerindegi Qarasaı aýdanyna qarasty mektepterde Atamura baspasynyń kitaptaryn alyp oqıdy. Al estýimizshe Almaty qalasynyń ózinde Almaty kitap baspasyn alyp oqıdy. Bizdiń mektepte solaı Atamura baspasynyń kitaptaryn bıyl 4 synypqa negizgi 4 kitapty satyp alýǵa týra keldi. Qazaq tili, ádebıet, dúnıetaný, Ózin-ózi taný pánderi. Bıyl 3-synypqa túgel berildi. Jylda eki balama 3-4 kitaptan jetpegenin satyp alyp berem. Amal joq. Daýlasqanmen dırektor báribir kitap bermeıdi. Odan qalsa, mektepke qorǵa dep taǵy 3000-nan aqsha jınatady . Kıim-keshegi, keńse taýarlary, kitaby bárin qosqanda 100 000-150 000-ǵa barady. Bul tek qarapaıym eki bala oqıtyn otbasynyń jumsalatyn qarjysy. Negizi osy bilim mınıstri ornynan ketse jaqsy bolar edi.
Baurzhan Qurmanuli Jańa ǵana 3-synyp qyzyqty qazaq tilin áreń taýyp satyp aldyq, jup-juqa kitapsha 1400 tg turady.
Gýlmıra Sýıeý Bizge 0 synyptyń 2016 jylǵy kitaptaryn alsyn degen, bir aptadan soń 2017 jylǵysyn alý kerek eken deıdi. Endi alyp qoıǵan kitaptardy ne isteımiz? Ony satýshy qaıta almaıdy. Sonda ata-ananyń esebinen kim baıyp jatyr, nege naqty oqýlyqtar joq???
Erkebýlan Týlıkbaı 0 synypqa baratyn balama 25 myńǵa kitap aldym, 2-3-eýi alynǵan joq, 2017j shyqqany kerek deıdi, taba almaı júrmin. Matematıka kitaby joq. Keshe matematıka bolýy tıis edi, balamda kitap bolmaǵasyn, sýret sabaǵyn ótkizgen. Balam «aspan degen kók tústi bolady, ony muǵalim matematıka sabaǵynan úıretti» dep keldi.
Gýlsım Jýmahmetova Al, bizde kerisinshe, 2017 jyl jaramaıdy, eski jyldyń kitaby qajet degen. 14000 teńgege aldym, áli 5 kitap alýym qajet.
Jýmagýl Bekmýratova 3-synyptaǵy ulyma jetpegen kitaptaryn satyp aldyq. Árqaısysy – 2200 tg.
Oqýlyqtardyń sapasy baǵasyna saı ma?
Resmı derekterge súıensek, 2015 jyly kitap basyp shyǵarýǵa 10 mlrd. teńge bólinse, ótken jyly 19 mlrd, bıyl 27 mlrd, teńge bólingen. Kitap basyp shyǵarý úshin 20-ǵa jýyq baspa jumys jasaıdy. Iaǵnı, básekelestik bar. Birneshe somada aqsha bólinip jatqan oqýlyqtardyń sapasy búginde syn kótermeı tur.
Oqý jyly bastalǵan ýaqyttan beri ata-ana men ustazdardyń shyrylynyń nátıjesinde qazaq tilindegi oqýlyqtardyń mynadaı kemshilikterin baıqaýǵa bolady: mátinniń, teorıalyq materıaldardyń basym bolýy, oqýlyq mazmunynyń oqýshylardyń fýnksıonaldyq saýattylyǵyn qalyptastyrýǵa baǵyttalmaýy, ılústrasıalar sapasynyń tómendigi. Oqýlyqtar ǵylymı termınderdiń berilýinde birizdiliktiń saqtalmaýy, mátinderdiń kúrdeliligi, oqýshylardyń jas ereksheligine sáıkes kelmeýi, orys tilindegi sózderdiń aýdarmasyz berilýi nemese durys aýdarylmaýy, qazaqtyń kónergen sózderiniń durys qoldanylmaýy, jalpy sóılemniń durys qurylmaýy sekildi kemshilikter. Matematıkanyń ishi ońyp turǵan joq. Balanyń logıkasyn damytatyn esepter dep berilgeni kerisinshe psıhıkasyna keri áser ete me dep qalasyń. Ondaı esepterdi bala túgili ata-ana da durys túsinbeı jatady.
Byltyr jalpy bilim beretin mektepterdiń oqý baǵdarlamasy jańa mazmunǵa kóshe bastaǵanda-aq qoǵam daýryqty. Ata-ananyń kóbi qarsy boldy. Burynnan qalyptasqan oqý júıesinde oqyta berýdi jón kórdi. Alaıda bilim salasyndaǵy mamandar óz aıtqandarynan qaıtapdy. Olardyń pikirinshe, bilim salasy da bir ornynda toqtap qalmaı, ári qaraı damýy kerek. Soǵan sáıkes oqýlyqtar da zaman talabyna saı ózgerýi tıis eken. Jaqsy, bul da durys. Jańa bilim júıesiniń maqsaty – oqýshyǵa sapaly bilim berý, syn turǵysynan oılaý, zertteý, tájirıbe jasaý.
Biraq búgingi oqýlyqtardyń halin kórip, bilim salasynyń mamandaryn oqýshylardyń jaǵdaıy alańdatpaǵan degen qorytyndyǵa kelýge bolady. Olar úshin mańyzdysy aǵymnan qalyp ketpeý. Bilim berýdegi ınovasıalyq júıege biz daıynbyz ba? Muǵalimder men oqýshylar daıyn ba? Muny eskergen eshkim joq.
