Jýyrda AQSH Ortalyq Azıa elderiniń táýelsiz buqaralyq aqparat quraldaryn damytýǵa 15 mıllıon dollar bóldi. Qarajat baǵyttalǵan tizimde qazaqstandyq BAQ-tar da bar. Amerıkalyq mamandardyń pikirinshe Qazaqstan, Tájikstan jáne Ózbekstan medıada sapaly ári áleýmettik mańyzy joǵary kontent jasaı almaı otyr.
AQSH tarapynan munshama aqsha nelikten bólindi? Bul bastamanyń negizgi dittegeni – reseılik BAQ-tardyń Ortalyq Azıaǵa yqpalyn azaıtý. AQSH-tyń halyqaralyq damý jónindegi agenttiginiń BAQ-qa usynǵan kelisim-shartynda reseılik úgit-nasıhattyń kesirinen óńirde qoǵamdyq pikirdiń qate qalyptasatyny, halyqtyń álemdik oqıǵalardy durys túsinbeıtini aıtylǵan.
Ár el syrttan taratylatyn BAQ-ty baqylap, tekserip otyrady. Al keıbir memleketter óz aımaǵyndaǵy sheteldik BAQ úlesin 20 paıyzdan asyrmaıdy. Bul turǵyda Qazaqstandaǵy jaǵdaı asa máz emes. QR Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrliginiń málimetinshe, elimizde 270 sheteldik telearna men radıo jumys isteıdi. Olardyń 185-i – Reseıdiń, 11-i – AQSH ónimderi. 169 otandyq teleradıokompanıa tirkelgen. Onyń 108-i – telekompanıa jáne 61-i – radıokompanıa. Reseılik arna sanynyń kóp ekenin eskersek, AQSH bastamasynyń belgili deńgeıde mańyzy bar. Jýrnalıser álemdik oqıǵalardyń jaı-japsaryn baıandaý barysynda Reseı BAQ-taryn derekkóz retinde paıdalanyp jatady.
Qazaqstanda reseılik úgit-nasıhat belgileri 2014 jyly Ýkraınadaǵy daǵdarys kezinde anyq baıqaldy. Sebebi qazaqstandyqtar Kıevte bolǵan oqıǵalardy Reseıdiń kózimen kórýge májbúr boldy. Sol kezeńde Qazaqstandaǵy total.kz, capital.kz syndy saıttar Ýkraınaǵa degen reseılik agresıany ashyq kórsetti. Bul Qazaqstandaǵy Reseı propagandasynyń anyq kórinisi edi.
2017 jyly latyn álipbıine kóshý týraly jarlyqqa qol qoıylǵan tusta reseılik saıttar «Nazarbaevtyń bul sheshimi tıimsiz» dep jarysa jazdy. Mysaly, «Nezavısımaıa gazeta» basylymynda «Qazaqstannyń latynǵa kóshýi – Reseıge berilgen belgi», «Vzglád» basylymynda «Nazarbaev qazaq tilin latyn álipbıine ne úshin kóshirip jatyr?» atty maqalalar shyqqan.
2014 jyly aqpanda Nursultan Nazarbaev memleket ataýyn «Qazaq eli» dep ózgertý máselesin kótergende reseılik basylymdar kóptegen maqala jarıalady. Tipti «Lenta.ru» saıty bul bastamany keleke etip, Borat fılmindegi kadrdy paıdalanǵan. Eń soraqysy, atalmysh aqparat saıttyń «Burynǵy SSRO» bóliminde ornalasqan.
2017 jyldyń qarashasynda QR aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstri Dáýren Abaev jańa zań jobasyn tanystyrý kezinde: «1,5 mıllıon halyq qazaqstandyq aqparat keńistiginen qalys qalyp otyr. Naqtyraq aıtqanda, 1,5 mıllıon adam Qazaqstandaǵy jańalyqtardan múlde beıhabar», — degen bolatyn.
«KazakhSTAN 2.0» saraptama portaly júrgizgen áleýmettik saýalnamaǵa mamandardyń barlyǵy: «Reseı bıligi túrli resýrstar arqyly tikeleı jáne janama túrde qazaqstandyqtarǵa aqparattyq manıpýlásıa jasap otyr», — dep jaýap bergen.
Belgili zańger Evgenıı Jovtıs: «Qazaqstandyqtar álemge Reseıdiń kózimen qarap otyr», — deıdi.
Al saıasatker Dosym Satpaev Ýkraınadaǵy jaǵdaıdan keıin Reseı gıbrıdtik soǵystyń negizgi elementi – qoǵamdyq pikir qalyptastyrý ekenin túsine bastady degen pikir aıtady.
Bıyl Qazaqstan BUU-nyń qaýipsizdik keńesinde Sırıa máselesine qatysty Reseıdiń rezolúsıasyna qol qoıýdan bas tartqan kezde orys BAQ-tary ulardaı shýlady. Qazaqstannyń kópvektorly saıasatymen sáıkesetin bul qadamdy Reseı propagandasynyń ókili jýrnalıs Vladımır Solovev «Voskresnyı vecher» tok-shoýynda ábden synaǵan edi. «Qazaqstanmen bizdiń aláns qandaı ózi? Olar nege bizge qoldaý bildirmeı, únsiz qaldy? Biz bilmeıtin shyǵarmyz, bálkim aramyzdy qara mysyq kesip ótken shyǵar? Álde kelesi «maıdan» Qazaqstanda bolady dep kútemiz be?», — dedi Solovev.
Bul qyjyrtpaǵa aqparat jáne komýnıkasıa mınıstri Dáýren Abaev: «Reseılik jýrnalıs Solovev? Joq, men efırdi kórmedim. Bul tanymal shoý ma? Shynymdy aıtsam, mundaı jýrnalısi tanymaımyn», - dep jaýap berdi.
2016 jyly Chehıada «Reseı baspasóziniń úgit-nasıhatymen jáne jalǵan aqparattarymen kúres» departamenti qurylǵan. Quramyna 20 adam kiretin departament 2017 jyldan beri tabandy túrde Reseı propagandasymen kúresip, buqaraǵa álemdik oqıǵalardan obektıvti aqparat taratatyn halge jetip otyr. Al 2016 jyly Eýroodaq dezınformasıany áshkereleıtin saıt ashyp, Reseıdiń qıturqy áreketterin álemge ashyq jarıalaı bastady.
Sonymen, AQSH-tyń Ortalyq Azıa elderine erekshe kóńil bólýiniń astarynda qandaı mán bar? Amerıka álem elderin basyp ozatyn úsh túrli jetistikke ıe: birinshisi – demokratıa, ekinshisi – áskerı ústemdik, úshinshisi – aqparat salasyndaǵy basymdyq. Al aqparat kimde bolsa, álem sonyń alaqanynda degen teorıaǵa eshkim qarsy daý aıta almaıdy. CNN, Washington Post, The New York Times syndy basylymdar men Facebook, Instagram, Twitter, YouTube syndy áleýmettik jeliler amerıkalyq ónimder ekeni belgili.
BAQ-qa baǵyttalǵan qarajattyń negizinde Ortalyq Azıa elderiniń aqparat keńistiginde birqatar mańyzdy ózgerister kútiledi:
Kez kelgen mańyzdy aqparatqa qoljetimdilik paıda bolady;
Telearnalar men basylymdardaǵy, ınternet resýrstardaǵy kontent sapasy artady;
Jýrnalıser tájirıbe almasý arqyly kásibı jaǵynan shyńdalady;
Shynaıy aqparat pen manıpýlásıanyń ara-jigin ajyrata alatyn bolady;
Obektıvti kózqaras qalyptasady.
Demokratıalyq qundylyqtardy dáripteıtin, sóz bostandyǵyn bárinen joǵary qoıatyn alpaýyt el úlgi alýǵa laıyq. Alaıda bul Qazaqstan bireýdiń soıylyn soǵady degen sóz emes. AQSH-tyń kómegi teristiktegi kórshimizdiń arynyn tejep, aqparat keńistigindegi tepe-teńdikti saqtaýǵa yqpal etse ıgi. Al biz kez kelgen derekti oı eleginen, syn súzgisinen ótkizip, álemge qazaqtyń ǵana kózimen qaraıtyn deńgeıge jetýimiz kerek.
