Qazir monshanyń neshe túri bar. Fın monshasy, orys monshasy, shyǵys hammamy, qurǵaq bý, sýly bý. Keıbir jerlerde «saq monshasyna» túsý sánge aınalyp úlgeripti.
Adamzatpen birge kele jatqan monshanyń da tarıhy tereń. Ejelgi grek-rımdi qozǵamaı aq beriden qaıtaıyq.
1475 jyly ashylǵan Ystambýldaǵy Gedyk Pasha hammamy áli jumys istep tur. 1869 jyly qyzmetin bastaǵan Germanıanyń Frıdrıhsbat monshasynda qalyptasqan ózindik rıtýal bar. Kirgen adamdy 17 túrli ádispen shomyldyryp, ábden silesi qatqan baıǵusty uıyqtatyp, anasynan jańa týǵandaı qylyp shyǵaryp salady eken. Berlın jastarynyń súıikti saýnasy «Lıkvıdrom». 2005 jyly ashylǵan bul modern-monshada zamanaýı mýzykanyń jeti atasyn tyńdap, bılep júrip jýynatyn múmkindik mol kórinedi. Shanhaıdaǵy «Sáo Nan Go Tan He Iýán» monshasy 12 myń sharshy metr ekenin, bir mezgilde 1200 adam qabyldaıtynyn gýgl kókem aıtty. Durys qoı, osylaı lajdamasa shubyrǵan halqy shirip keter. Seýldiń «Dragon Hill Spa» monshasyna kárister keminde 12 saǵattyq bılet alady eken. Jastyq pen úlbiregen bet-beınege ábden úırengen pendeler terileri bes túlep túskenshe býǵa qaqtalyp, bet-aýyzyn sylap-sıpap jatady eken.
Jer astynan atqylap jatqan 118 tabıǵı ystyq sý kózine jaǵalaı termaldy monshalar salyp tastaǵan Býdapesht qalasy «jýyný astanasy» ataǵyna ıe. Týrıserdi kóptep tartý úshin toqsan túrli aıla-sharǵy oılap tabatyn japon, goland, grýzın monshalary da nazar aýdarýǵa turarlyq. Máskeýdegi «Rjev monshasy», «Sandýnov monshasy» degenderge sol qalada biraz ýaqyt turaqtaǵan kisiler túsken bolar. Fınlándıanyń 5,5 mln halqynda 3,2 mln saýna-monsha bar eken. Jyl saıyn bý ishinde kóp otyrýdan beıresmı el chempıonaty ótedi. Qaısy bir jyldary chempıon bolǵan adamy júldesin alǵan boıda zoryǵyp óldi.
Almatynyń ataqty «Arasan» keshenine arnaıy baryp kórdik. Bes mınýt saıyn «massaj jasaımyn, sypyrtqymen sabaımyn» dep mazany alǵandar jeti ákesin túgendetip alyp jónderine ketti. Táp-táýir monsha, tazalyǵy da jaqsy. Bes-on myń teńgeńiz bolsa, eki-úsh saǵattan soń qyzara bórtip shyǵyp turasyz.
Gazet sholyp otyryp «Halal monsha» degen jazýǵa kózim tústi. «Assalámý aleıkým ýa rahmatýllahı ýa barakatýh, qurmetti baýyrlar! Sizderdi «........» musylman erlerge arnalǵan monsha keshenine shaqyramyz! Monsha kesheni Sharıat nusqaýlary boıynsha jumys isteıdi. Qyzmetkerler er adamdar» depti. STOP!!! Monsha, bazar men dárethana sharıǵat boıynsha İbilis laǵnetke enshige berilgen. Monshaǵa kirip-shyqqanda aıtylatyn duǵalar bar. Onda tyr jalańash júrý, retsiz sóıleýge tyıym salynǵan. Aptasyna bir ret ǵusyl quıyný paryz. Bulardy jurttyń bári biledi. Meni eleń etkizgeni - erler monshasynda qyzmetkerler er adamdar ekendigi. Iá, musylman monshasynda baıaǵydan solaı ǵoı. Toqsanynshy jyldary elimizden alǵashqy stýdentter Túrkıaǵa bardy. Solardyń biri otbasy jaǵdaıymen elge qaıtyp kelip bizben oqydy. «Monsha bólmelerine, dýshqa jalańash eki-úsheýden kirip ketemiz. Túrikter ala kózben qaraıdy. Biz túsinbeımiz. «Barlyǵyń da kógildirsińder me?» dep ań-tań qalady. Keıin túsindik qoı, bizdiń barǵanymyz musylman monshasy eken. Bajaılap qarasaq, eshqaısysy jalańash emes. Solaı bilmestiń ýyn da ishkenbiz» dep basyn shaıqaıtyn.
Basqa myńdaǵan monshany qaıtemiz? Bala kúnimizde monshada ylǵı orys kempirler bolatyn. Kishkene uıalsaq ta úlken ájelerge onsha mán bermedik. Qazir qalalyq jerdiń bárinde erler monshasynda jap-jas qazaq kelinshekter, tipti qyzdar tolyp ketti. Kasada ǵana otyrmaıdy, ondaǵan jalańash erkektermen jaǵalasyp júrip monsha tazalaıdy, massaj jasaıdy. Jurt maqtaǵan qoǵamdyq monshanyń birine baryp edim. Jýynatyn úlken zalda otyz-qyryq jigit jýynyp júr. Árıne, bári jalańash. Jıyrmaǵa endi kelgen tazalyqshy qyz ash búıirin taıanyp qaq ortada tur. Túk qymsynatyn emes. Aınalasyna iship-jep qarap máz bolyp tur. Uqsas kartına esime tústi. Atamnyń aýylynda qatty malqumar kórshi áje boldy. Túıe, qoı-eshkileriniń jem-shóp jep turǵanyna saǵattap rahattanyp qarap turatyn. Myna qyzdyń júzinde de dál sondaı raı bar. Burynǵynyń kisileri «Ash báleden qash bále» deıtin edi, sol monshanyń jolyn umyttym.
Qazir monsha kóbeıip ketti. Kóshe saıyn eki-úsheýi bar. Bárine orys ájeler jetpeı jatqan bolar. Biraq, ashtan óletin zaman emes, áıel zatyna qolaıly, jalańash erkekter joq basqa da jumystar tabylatyn shyǵar. «Otbasylyq kún» dep áke-sheshesi, ul-qyzdary mıdaı aralasyp shomyla beretin evropalyqtardan bizdiń tárbıemiz bólek. Mentalıtet myńdaǵan jyldar boıy qalyptasatyn rýhanı álem. Birden ózgerýi qıyn. Men ózgergim kelmeıdi.
Aıshýaq Dármenuly
