Elimizdiń Konstıtýsıasy – bul zań qarpinde órnektelgen jalpyulttyq ıdeıa. Elbasymyz aıtyp ótkendeı, Ata zań – memlekettik bıliktiń qaı­nar kózi– halyqtyń ózi ekenin aı­qyn­dady, jańa Konstıtýsıa qabyldaý arqyly Qazaqstan jańa dáýirge qadam basty. Konstıtýsıany qabyldaý kezinde júrgizilgen referendým egemendi elimizdiń derbestigi men saıası turaqtylyǵyn sıpattaǵan birden-bir tarıhı, áleýmettik mańyzy zor qujatqa aınaldy.

«Konstıtýsıa» - latynshadan aýdarǵanda «qurylys» degen uǵymdy beredi. Iaǵnı, ómirimizdiń, tynys-tirshiligimizdiń el-jurt bolyp birigip memleket qurýymyzdyń aıǵaǵy. Konstıtýsıa kúni – memlekettik mereke. Elimizdiń Ata zańy júzdegen jyldar boıy qalyptasqan adamzat balasynyń jalpy qundylyqtaryn óz boıyna sińirdi.

Birqatar qıyndyqtardy eńserip, biz búgingi tańda myzǵymas memleket pen aıbary asqan qýatty ultqa, «Máńgilik el» dep qadam basqan tabysty elge aınaldyq. Qazirgi tańda ortaq shańyraǵymyzdyń shekarasyn shegelep, júregimiz birge soǵyp, irgemizdi myzǵymastaı etip bekittik. Ǵasyrlar bederinde taǵdyr toǵystyrǵan, tarıh tabystyrǵan túrli ult ókilderi Konstıtýsıa qaǵıdattary tóńiregine toptasyp, eldik degen asyl qundylyqty dáriptep, bir el, bir halyq bolyp toptastyq. Eýrazıanyń júregine ornalasqan Elordamyz álemge dúnıejúzilik rýhanıattyń ordasy retinde tanyldy.

Qazaqstanda tuńǵysh ret 1924 jyly odan keıin, 1937,1978,1993,1995 jyldary jazbasha túrde qabyldandy. Al qazirgi qoldanylyp júrgen konstıtýsıa 1995 jyly 30 tamyzda búkilhalyqtyq referendým arqyly qabyldanǵan. Oǵan deıin, ıaǵnı, Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin 1993 jyly 28 qańtarda óziniń alǵashqy Ata zańyn qabyldaǵan bolatyn. Bul jerde Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń batyldyǵyn, kóregendigin atap ótken jón. Konstıtýsıa jobasyn daıyndaý kezinde álemdik demokratıanyń tájirıbelerin, qazaqstandyqtardyń qalaýyn jan-jaqty saraptaýǵa, qyzý jáne ótkir talqylaýǵa nazar aýdaryldy.  Nátıjesinde, 1995 jyldyń 30 tamyzynda ótken Búkilhalyqtyq referendýmda qatysýshylardyń 90 paıyzy jaqtap daýys berip, qazirgi qoldanystaǵy Konstıtýsıanyń qabyldanǵany belgili.

   Árbir azamaty ózin teń sezinip, emin-erkin jaıdary ómir súretin, tatýlyǵy jarasqan qazaq eliniń, Qazaqstan halqynyń qarymdy isteri búginde álem jurtshylyǵy úshin úlgi-ónegege aınaldy. Munyń ózi bizdiń Ata zańymyzda búkil adamzattyq qundylyqtar men órkenıettik ıgilikterdiń barlyǵy qamtylǵanyn dáleldeıdi.

   Konstıtýsıa Qazaqstan Respýblıkasyn demokratıalyq memleket dep jarıalaıdy. Onyń demokratıalylyǵy, eń aldymen, memleket ishinde halyq basqarýyn qamtamasyz etýinen kórinedi. Ata zańnyń 3-babynyń 1-tarmaǵynda memlekettik bıliktiń birden-bir bastaýy – halyq delingen. Bul konstıtýsıalyq norma Qazaqstannyń halyqtyq memleket ekendigin bildiredi.

Kez kelgen memlekettiń, eldiń táýelsizdigin, demokratıalyq qundylyqtaryn aıqyndaıtyn negizgi qujaty – Konstıtýsıa. Onda memlekettiń barlyq qurylymdarynyń, jeke azamattardyń, ult pen ulystardyń, áleýmettik toptardyń maqsattary, mindetteri, quqyqtary kórsetiledi. Al konstıtýsıa myzǵymas memleketimizdiń altyn qazyǵy, birligi men yntymaǵy jarasqan eldigimizdiń buljymas baǵdary, kemel keleshegimizdiń kepili. Ata Zań bizdiń búkil jarqyn isterimizdiń qaınar bastaýyna aınaldy. Konstıtýsıamyzda adamdardyń tabıǵı quqyqtary men bostandyqtary, bılik ınstıtýttaryn demokratıalyq jolmen qalyptastyrý jáne damytý, Qazaqstanda azamattyq qoǵam qurý týraly dúnıejúzi tanyǵan progresıvti ıdeıalar bekitildi. 

   Konstıtýsıamyzda aıtylǵandaı, elimizdiń eń basty qazynasy-adam, onyń quqyǵy men bostandyqtary bolyp tabylady. Atalǵan zańnama osyndaı ulan-ǵaıyr elimizde birligimiz jarasyp, bir jeńnen qol, bir jeńnen bas shyǵaryp, tatý-tátti ómir súrýimizdiń kepildigi men aıqyn nyshany bolyp tabylady.

   Ata zańymyzdy buljytpaı oryndaýdyń nátıjesinde Otanymyzdyń birligi nyǵaıyp, eldegi turaqtylyq pen tatýlyq ornyqty. Jańa Konstıtýsıa qabyldaý arqyly Qazaqstan jańa dáýirge qadam basty. 
Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratıalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrdy. Al, onyń eń qymbat qazynasy — adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary dep aıqyndaldy.

Konstıtýsıamyzda bekitilgendeı, tulǵaǵa qurmetpen qaraý, onyń jeke quqyqtaryn taptamaý, sot pen zań aldyndaǵy teńdik, jalpy teńdik qaǵıdalary zamanymyzǵa saı ıdeologıaǵa aınaldy.

      Máselen, Konstıtýsıamyzdyń 16-baby árkimniń jeke basynyń bostandyǵyna quqyn jarıa etti. Iaǵnı, zańda kózdelgen retterde ǵana jáne tek qana sottyń sanksıasymen tutqyndaýǵa jáne qamaýda ustaýǵa bolady, tutqyndalǵan adamǵa shaǵymdaný quqyǵy beriledi. Sottyń sanksıasynsyz adamdy jetpis eki saǵattan aspaıtyn merzimge ustaýǵa  bolady. 
Konstıtýsıamyzdyń 17-babynda «adamnyń qadir-qasıetine qol suǵylmaıdy» delingen. Eshkimdi azaptaýǵa, oǵan zorlyq-zombylyq jasaýǵa, basqadaı qatygezdik nemese adamdyq qadir-qasıetin qorlaıtyndaı jábir kórsetýge ne jazalaýǵa bolmaıdy. Árkim Respýblıkanyń memlekettik rámizderin qurmetteýge mindetti. Zańdy túrde belgilengen salyqtardy, alymdardy jáne ózge de mindetti tólemderdi tóleý árkimniń boryshy ári mindeti bolyp tabylady. Qazaqstan Respýblıkasyn qorǵaý-onyń árbir azamatynyń qasıetti  paryzy  jáne  mindeti. Konstıtýsıany qurmetteý jáne saqtaý arqyly jáne onyń tarıhy men mańyzyn bilýimizben ǵana biz óz elimizdi, Otanymyzdy, tarıhymyzdy, qundylyqtarymyzdy qurmetteımiz jáne elimizdiń damýyna, qoǵamdyq kelisimge, beıbitshilik pen tynyshtyqqa qol jetkize alamyz. Óıtkeni, bizdiń Ata zańymyz – Qazaqstan halqynyń sanaly tańdaýy, órkendi damýymyzdyń kepili.

   Osylaısha, memleketimizdiń Ata zańy halqymyzdyń táýelsiz el bolýdy armandaǵan múddesin zań tilinde aıshyqtaǵan, álemge adamzat ǵalamyna Qazaqstan degen memleket bar ekenin pash etken quqyqtyq qujat bolyp tabylady. Osy Konstıtýsıamen elimizdiń memlekettik tuǵyry nyǵaıdy, onyń basqarý tetigi bir júıege keldi. 

    Memleket kóshbasshysy Nursultan Nazarbaev arnaǵan «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynyń qorytyndy bóliminde: «Eki dáýir túıisken óliara shaqta Qazaqstanǵa túbegeıli jańǵyrý jáne jańa ıdeıalar arqyly bolashaǵyn baıandy ete túsýdiń teńdessiz tarıhı múmkindigi berilip otyr. Men barsha qazaqstandyqtar, ásirese, jas urpaq jańǵyrý jónindegi osynaý usynystardyń mańy­zyn tereń túsinedi dep senemin»,-dep kúlli otandastarymyz, qazaqstandyqtarǵa úkili úmitpen qarap, keleshekke kemel oımen ún tastaıdy.

        Ata zańymyzdyń ómirsheńdigi, demokratıalyq tabıǵaty týraly qazaqstandyqtar da, shetel azamattary da jıi jyly lebizder aıtyp, bolashaǵymyzǵa zor senim bildirip keledi. Ony búgingi bıigimizden baǵalasaq, qazaqstandyqtardyń onyń negizgi túıinderine tynyshtyqtyń, kúndelikti berekeli ómir aǵysynyń bas kepili retinde qurmetpen qaraıtyny eshbir kúmán týǵyzbaıdy.

   Halyqtyń erkin kórinis tapqan bul qujat óziniń normalary men prınsıpteriniń kómegimen ǵana emes, bekitilgen ıdeıalary arqyly da qoǵam men memleketti órkenıetti elderdiń qataryna jeteleıdi. Sondyqtan, qazirgi kezde basty mindet – jeke tulǵalardyń, qoǵamdyq uıymdardyń jáne memlekettik organdardyń Respýblıka Konstıtýsıasyna degen dástúrli qurmetin damytý. Eger biz osy mindetti oryndasaq, aldyńǵy qatarly Qazaqstan memleketiniń qalyptasqany. Eń aldymen, árkim Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyn jáne zańdaryn saqtaýǵa, basqa adamdardyń quqyqtaryn, bostandyqtaryn, abyroıy men qadir-qasıetin qurmetteýge mindetti. 
  «Jańa jahandyq úrdister eshkimnen suramaı, esik qaqpastan birden tórge ozdy. Sondyqtan, zamanǵa sáıkes jańǵyrý mindeti barlyq memleketterdiń aldynda tur. Men barsha qazaqstandyqtar, ásirese, jas urpaq jańǵyrý jónindegi osynaý usynystardyń mańy­zyn tereń túsinedi dep senemin»,-degen ult kóshbasshy N.Á. Nazarbaevtyń asyl senimin, úkili úmitin birlik týy astynda kúsh, jigerimizben qýattap,  «Bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp», ult aldyndaǵy júgimizdiń birge kóterýimiz qajet.

   Osy turǵydaǵy oıymyzdy Elbasynyń sózimen aıaqtasaq: «Konstıtýsıany qatań ustaný  - bul memlekettiliktiń tabysty damýynyń jáne qoǵamdaǵy azamattyq kelisimniń negizi. Ol boıynsha ómir súrý - bul demokratıanyń eń joǵarǵy mektebi. Bul mektepten barlyǵymyz ótýge tıispiz. Bizdiń mindet - Konstıtýsıaǵa asa uqyptylyqpen qaraý. Ózimizdiń elimizdi, ózimizdiń tarıhymyzdy, ózimizdiń jetistikterimizdi qalaı qurmettesek, ony da solaı aıalaýymyz kerek. Konstıtýsıany syılaı bilmesek, onyń talaptaryn múltiksiz oryndaı almasaq, onda qoǵamdyq kelisimge, tártipke, beıbitshilikke jáne tynyshtyqqa jetý múmkin bolmaıdy, ıaǵnı mundaı jaǵdaıda Otannyń yrys-berekeli bolashaǵy týraly aıtýdyń da qajeti joq».

   Qorytyndylaı kele, barlyq qazaqstandyqtardy   30 tamyz - Konstıtýsıa kúnimen quttyqtaı otyryp, árbir  shańyraqqa shyraıly shattyq, baq-bereke, qazynaly qýanysh, yrys pen yntymaq tileımin! Árqashan bolashaǵymyz baıandy, keleshegimiz kemel ári elimiz eńseli, jastarymyz kósheli bolsyn!

Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri

Radıoelektronıka jáne baılanys áskerı-ınjenerlik

 ınstıtýtynyń bastyǵy

polkovnık Mustabekov Asqar Dosbosynuly