Júrek- qan tamyr aýrýlarynan Eýrazıada aldyńǵy orynda turǵan Qazaqstanda  bul aýrý  ólimge dýshar etetin dertterdiń kóshin bastap tur.  Álemde jyl saıyn tek qana osy dertten 17 mıllıon adam kóz jumady eken. Bul derttiń negizgi shyǵý sebebin túsingen búkil Eýropa  Eýroparlamenttiń sheshimimen «jazǵy» ýaqyttan bas tartqaly otyr.

Keńes Odaǵy tarqardan on jyl buryn Qazaqstanda da  «jazǵy» ýaqyt paıda bolǵan. Elektr energıasyn tıimdi paıdalaný degen maqsatpen. Naýryz aıynyń sońǵy jeksenbisinde saǵat tilin jyl saıyn bir saǵatqa  keıin jyljytýshy edik. Al qazan aıynyń sońǵy jeksenbisinde jazǵy ýaqyt toqtatylyp, saǵat tili bir saǵatqa ilgeri jyljıtyn. Ony da bastan keshtik. Nátıjesi ne boldy?  Balalar tas qarańǵyda mektepke barýǵa májbúr boldy, uıqylary qanbaǵandyqtan sabaq úlgerimderi nasharlady. Adamdar ýaqyttan jańylysyp, tabıǵı yrǵaq buzyldy, qolaısyzdyq júıke júıesine keri áser etti, densaýlyqtary syr berdi.  Qudaı ońdap, «Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý jónindegi Ulttyq ortalyqtyń» turǵyndar arasynda júrgizgen saýalnama qorytyndylary  sebepshi bolyp, 2005 jyly  naýryz aıynda Úkimet qaýlysymen «jazǵy» jáne «qysqy» ýaqytqa kóshý toqtatyldy. Toqtatylǵany durys boldy degenmen, Qazaqstan «jazǵy» ýaqytta turaqty qalyp qoıdy. Durysy, sol  kezde «qysqy» ýaqytta turaqtap qalýymyz kerek edi...

Qazaqstannyń saǵattyq beldeýi 1930 jyly bir saǵat alǵa jyljytylǵan eken. KSRO  Halkomdary keńesiniń arnaıy dekreti boıynsha. "Elektr energıasyn únemdeýden pálen paıda tabamyz" degen maqsatta. Biraq osy dekrettik ýaqyttyń ekonomıkalyq tıimdiligin kúni búginge deıin álem ǵalymdary dáleldeı almaǵan.  Soǵan qaraǵanda  basqasha maqsat kózdelip, biryńǵaı keńes halqyn qalyptastyrý úshin tájirıbe jasalynǵan sekildi. Osy dekrettik ýaqytqa sáıkes 5-saǵattyq beldeýdegi Astana, Almaty sıaqty qalalardyń bári kórshiles 6-saǵattyq beldeýdiń ýaqytyn paıdalanady. Bul – osydan 90 jyldaı ýaqyt burynǵy  ýaqyt beldeýimizde jiberilgen qatelik!  Geografıaǵa júginseńiz, halyqaralyq kelisim boıynsha Jer shary 24 merıdıandyq syzyq arqyly 24 saǵattyq beldeýge bólingenin kóresiz. Beldeýlik ýaqyt AQSH-ta 1883 jyly engizilse, KSRO-da 1919 jyly engizilgen. Ár óńirdiń ýaqyty merıdıan syzyǵy boıynsha belgilenedi. Munyń bári adam ómirine qolaısyzdyq týdyrmas úshin jasalynǵan. Jalpy, Qazaqstan ótken ǵasyrdyń 60-jyldaryna deıin úsh túrli ýaqytpen júrgen. Máselen, Batys Qazaqstanda  saǵat bes bolsa, Almatyda - alty, Shyǵys Qazaqstan men Pavlodarda saǵat jeti degendeı. Keıin Shyǵys Qazaqstan men Pavlodar ýaqytyn Almaty ýaqytymen teńestirgen. Sóıtip, úsh túrli ýaqyttan eki túrli ýaqytqa tústik. Al nege osy bir saǵattyq aıyrmashylyqty  joıyp, Qazaqstanda bir ǵana ýaqyt standarty bolmasqa?!   Jer kólemi jóninen álemde toǵyzynshy orynda turǵan elimizde geografıalyq ýaqyt beldeýi ár túrli bolýy zańdy da shyǵar, biraq onyń da sheshý jolyn izdep, biryńǵaı ýaqyt standartyna kóshsek, táýelsiz el daryn izdestirgenimiz durys-aý...

Byltyr Qyzylorda oblysy ózderindegi  ýaqytty tıimdi  ári qolaıly etip sheship aldy.  Iaǵnı  buryn geografıalyq beldeý boıynsha tabıǵı bıologıalyq ýaqyttan aýytqý halyqtyń densaýlyǵy men kóńil-kúıine, kúndelikti tirshiligine teris yqpalyn tıgizip, jyldar boıy qalyptasqan ómir súrý rıtmin buzyp kelse, endi qyzylordalyqtar  ýaqyty tabıǵı jaryqpen sáıkestendirildi.  

         Ǵalymdar «Adamdardy ózge geografıalyq ýaqytymen tańnyń atýynan buryn májbúrlep turǵyzý sozylmaly (hronıcheskıı) aýrýlardyń órshýine, jańa aýrýlardyń paıda bolýyna, obyr (rak), qantamyrlary júıesi aýrýlary, sýısıd, tipti jol-kólik oqıǵalarynyń kóbeıýine de sebep bolady jáne de aǵzaǵa áseri, ásirese, «kúzgi-qysqy» ýaqyttarda, eń birinshi balalar men egde kisilerdiń saýlyǵyna keri áseri qatty bolady» degen tujyrymǵa kelgen. Al Danıa ǵalymdary uıqy buzylǵan jaǵdaıda áıelderdiń tós obyry (rak molochnoı jelezy) aýrýy 1,5 esege artatynyn dáleldepti. Melatonın obyr kletkalaryn jaıylýyn toqtatatyny burynnan belgili, al ol tań atysynan buryn turǵan jaǵdaıda adam aǵzasynan durys bólinbeıdi. Jáne de uıqydan turǵan adamnyń qan qysymyn joǵarylatatyn noredonalın men kartızol da uıqydan tań atysynan buryn turǵan jaǵdaıda qan quramyna enbeıdi, al onyń bolmaýy ınfarkttiń basty sebepkeri» depti.

Álemniń ozyq oıly adamdary qazirgi zamanda neshe túrli órship turǵan aýrýlar osy ýaqyt beldeýi men saǵat tiliniń sáıkes kelmeýinen degen sheshimge toqtaǵan. Ǵalymdar «adam turmysynda ýaqyt ólshemi áser etpeıtin birde-bir salasy joq, aýrýshańdyqqa ushyramaıtyn birde-bir organy joq» deıdi.  

Osyny bilgen soń,  álemdik bıleýshilerdiń kún men túnniń tabıǵı aýysý yrǵaǵyn ádeıi ozdyra buzý saldarymen halyq sanyn azaıtý jospary bar degenge senbeske amalyń joq.