Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi "Bai-Quat" ınvestısıalyq kompanıasynyń bas qarjy keńesshisi - Saılaý Abaıdildanov azamattardyń qarjylyq saýattylyǵy jóninde, ult qanyndaǵy qasań qaǵıdalar jaıynda kólemdi suhbat júrgizgen-di. Oqyrmanǵa qolaılylyq jasaý maqsatynda suhbatty taqyrypshalarmen bólip bergendi jón kórdik. 

Biz baı bolǵymyz keledi. Kún saıyn dáýletti bolýdyń joldaryn izdep, túrli aqparat kózderin aqtaryp, tabysty arttyrýdyń syrlaryn kitaptardan qarap, bıznes-motıvatorlardyń trenıńterine qulaǵymyz túrik júretini shyndyq. Alaıda óz qarajatymyzdy basqarýǵa kelgende túrli sátsizdikterge ushyrap, isimiz keri ketip jatady. Munyń barlyǵy qarjylyq saýattylyqtyń joqtyǵynan nemese baılyq irgetasynyń durys qalanbaýynan. Esepsizdiń esesi ketedi degen sóz osy oraıda aıtylsa kerek.

Búginde nesıege táýeldilik esirtkige táýeldilik sıaqty órship barady. Árbir 10 adamnyń 8-niń basynda nesıe bar. Qaryzǵa batý ońaı.  "Egemen Qazaqstan" gazetinde jarıalanǵan Ulttyq bank derekterine sáı­kes, qazaqstandyqtar ekinshi deńgeıli bank­terge 6 trıllıon teńge qaryz eken.­ Sonda jan basyna shaqqanda ár qa­­­zaq­­standyqtyń orta eseppen 900 myń teń­geden asa boryshy bar. Bul oılanatyn jaǵdaı.

Osy oraıda qaryz almaı, nesıege batpaı, qarjylyq saýattylyǵymyzdy arttyryp, óz qarajatymyzdy tıimdi basqarýdyń joldary bar ma degen saýaldarǵa jaýap izdep kórgen edik. Onyń jaýabyn "Bai-Quat" ınvestısıalyq kompanıasynyń bas qarjy keńesshisi - Saılaý Abaıdildanovtan surap bildik. Qarjylyq saýattylyqty qazaqı uǵymdarmen túsindirip, óz tabysyńyzdy basqarýdy qarapaıym tetigin uǵyndyryp júrgen Saılaý Abaıdildanov bylaı deıdi.

"Baılar jaman" degen sanadaǵy sarqynshaqtan arylýymyz kerek

Búgingi kúni jeke qarjyny durys basqarmaýdyń saldarynan bizdiń memleketimizde qarjylyq tapshylyq kórip júrgen adamdar óte kóp. Osyndaı baı, qýatty memlekette kedeı adamdar nege basym degen saýal týyndaıdy.  Bizdiń elimiz qazba baılyqtary jaǵynan óte baı memleket. Úlken memlekette az ǵana halyq turamyz. Bizdiń jaǵdaıymyz anaǵurlym jaqsy bolý kerek.

Jeke qarjynyń aınalasynda júrgen sońǵy 10 jylda osy týraly kóp oılandym. Qazaqta "óziń bilmegendi kisiden sura" degen jaqsy maqal bar. Sol sebepti osy másele boıynsha biletin mamandarǵa da suraqtar qoıdym. Bul jerde birneshe mańyzdy másele bar. Birinshi, eń úlken mańyzdy másele biz Keńester Odaǵynyń ónimimiz. Biraq jastar bul sanatqa jatpaıdy. Bizdiń áke-sheshelerimiz, ata-ájelerimiz 70 jyl boıy Keńester Odaǵynyń quramynda boldy.  Sol sebepti keńestik ıdeologıa sanamyzǵa sińip qalǵan. Keńester odaǵynyń eń birinshi baǵyty baı adamdy jaman etip kórsetý boldy. Bul másele bizde áli kúnge deıin qaldy. Sońǵy 30 jyldan beri osydan aryla almaı kele jatyrmyz.

Biz Táýelsizdik jarıalaǵannan keıin kapıtalısik dáýirge óttik. Zańdardy aýystyrdyq. Úılerimiz, kóshelerimiz basqasha bola bastady. Shetelge adamdar shyǵa bastady. Bári aýysty, biraq bizdiń halqymyzdyń sanasy aýysa qoımady. Biraq, 30 jyldyń ishinde kapıtalısik zamandy durys túsinetin, alǵa qaraı ilgerlep, jańashyldyqty jaqsy kóretin búgingi kúnniń adamdary aramyzda paıda boldy. Olar bizdiń qoǵamymyzdyń jasaýshy kúshi – bıznesmender. Burynǵy Qazaqstan men qazirgi Qazaqstandy salystyra almaımyz. Biz búgin qansha jaǵdaıymyz nashar desek te alǵa qaryshtap damyǵan memleketpiz. Bizde úlken býyn táýelsiz Qazaqstanda týǵan adamdar ósti. Osynyń barlyǵyn saralap qaraǵan ýaqytta eski sarqynshaqtan qalǵan "baılar jaman" degendi qoıýymyz kerek.

Qazir azamattardyń jeke qarjy keńesshisi degen zaman talabyna saı jańa mamandyq ıesi paıda boldy. Biz sol jańadan paıda bolǵan mamandyqtyń ıegerlerimiz. Bizge zań turǵysynan zańger, densaýlyǵymyzǵa baılanysty dáriger  qalaı kerek bolsa, jeke qarajatty basqarý úshin qarjy keńesshisi kerek. Qarjy keńesshisi sizge eń basty máselelerdi túsindirip, qarjy iliminiń ara-jigin ajyratyp, negizgi irgetasyn aıtyp beredi.

Baı bolý úshin – baı bolýǵa ádettenińiz

"Qarjy bulaqtary" degen maǵyna - ol jeke qarjynyń irgetasy. Qazir adamdardyń kóbisi baılyq aqsha degen ýaqytta kózderi aldymen quraldarǵa túsedi. Eshqandaı aqshasy joq, qarjylyq bilimi joq adamdar "men Bıtkoınmen (Bitcoin)" aınalysamyn dep aıtady. Meniń 30 jyldyq qarjylyq tájirıbem bar, alaıda men Bıtkoınmen aınalyspaımyn. Sebebi men onyń mamany emespin. Ol bar bolǵany qarjylyq qural. Qarjylyq qural sizdi eshqashan baı qylmaıdy. Sizdi baı qylatyn sizdiń túısigińiz. Baı bolý úshin - baı bolýǵa ádettený kerek.

Dáýletti bolýdyń eki qaǵıdasy bar: Birinshi qaǵıda – únemi aqshańyzdy jınap úırenińiz. Ekinshi qaǵıda - sol jınalǵan aqshańyzdy ınvestısıa jasap úırenińiz. Osy eki qaǵıdany buljytpaı oryndaıtyn bolsańyz siz mindetti túrde baı bolasyz. Men aıtqan máseleniń eń túpki tamyry mynada: eń aldymen sizdiń túısigińiz belgili bir baǵdarlamany oryndaıdy. Sizdiń úıde, mektepte alǵan tárbıeńiz keıin sizdiń qarjylyq baǵdarlamańyzdy jazady. Qarjylyq baǵdarlama jazylǵan soń mindetti túrde oryndalady. Sol úshin eń aldymen túısigińizdegi baǵdarlamany ózgertýińiz kerek. Ol nege júzege aspaıdy? Sebebi, siz osy týraly biletin mamannan keńes alǵan joqsyz nemese jaqsy baǵdarlamany qabyldap, ol týraly oqyǵan emessiz.

Birinshi qaǵıda boıynsha siz aqsha jınap úırenýińiz kerek. Aqshany jınaǵan durys. Ol daǵdyǵa aınalady. Mysaly, siz júgire alasyz. Siz týa salyp júgirip ketken joqsyz. Júgirýge daǵdylandyńyz, belgili bir jattyǵýlar jasadyńyz. Júgirý daǵdysy sizdiń ishki jan dúnıeńizde bar. Aqsha jınaýda júgirý sıaqty daǵdyńyzǵa aınalý kerek. Adam daǵdylansa ony avtomatty túrde jasaıdy. Siz oımen emes, daǵdyńyzben ǵana baı bola alasyz. Birinshi, daǵdylanyp aqsha jınadyńyz, sol jınalǵan aqshany aparyp qymbat kóılek almaısyz, ulan asar toı jasap shashpaısyz. Siz ony ınvestısıa jasaısyz. Oǵan da daǵdylanasyz.

Investısıa degenimiz men aıtqan cash flow, ıaǵnı «qarjy bulaqtary». Sizdiń jeke qarjyńyzda alǵashqy qarjy bulaǵy paıda boldy. Meniń klıentterimniń ishinde 30-50 qarjy bulaǵy qalyptasqan adamdar bar. Aı saıyn olardyń jeke ómirine aqsha ózen bolyp aǵyp tur. Shól dalada júrgen mıllıondaǵan qazaqtarǵa aıtarym osy. Eń basty másele qarjy bulaǵynyń kózin ashý kerek. Ol kóp bolǵan saıyn sizdiń qarjylyq ózenińizdiń tolymdylyǵy molaıady.