Ár túrli tilderdiń ıeleri (tutynýshylary,elder, memleketter) arasyndaǵy ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı baılanystardyń jolǵa qoıylýy, jappaı kompúterlendirý, ǵylym men tehnıkanyń damýy men tehnıkalyq quraldardyń qoljetimdi bola bastaýy, jalpyǵa taralýy tildegi kirme sózderdi kóbeıtti jáne sóz týdyrý prosesiniń jandanýyna ákeldi. Sóz týdyrýdyń bir qyry sóz qabyldaýmen baılanysty, ol sózderge balama tabýmen, tolyǵymen bolmasa jartylaı aýdarýmen, kirme sózdiń mán-maǵynasyn tolyq jettkizýmen baılanysty bolyp keledi.  Ózge tilden sóz alýǵa-qabyldaýǵa, almasýǵa baılanysty dúnıedegi tilder donor tilderge jáne resıpıent tilderge bólinedi.

Donor tilderdiń bári derlik ekspansıalyq tilder, ıaǵnı halyqaralyq mártebesi zor tilder. Ondaı tilderdiń qataryna Qazaqstanda barlyq qoǵamdyq salada qyzmet etip otyrǵan jáne qyzmet aıasy keńı bastaǵan aǵylshyn jáne orys tilderi de jatady. Bul tilderdiń tek qazaq elinde ǵana emes, álemdegi qoldanys aıasy keń, óte belsendi, ózge tilderge yqpalyn erkin júrizip otyrǵan tilder, soǵan oraı donor tilder sanalady. Al olarmen qatar ómir súrip kele jatqan memlekettik til mártebesin alǵan qazaq tili, negizinen, qabyldaýshy ıakı resıpıent til. Al til men áleýmettik zańdylyqtar boıynsha resıpıent-qabyldaýshy til donor-tildiń yqpal-áserine tez ushyraıdy.Tildiń tilge yqpal-áseri,áserdiń tildegi kórinisteriár túrli jáne nátıjelerikórer kózge baıqalyp turady: solardyń biri  – tildegi gıbrıd sózderdiń paıda bolýy, olardyń kóbeıýi, sońynda tilde ornyǵýy. Qazaq til biliminde gıbrıd sózderdi birde «qospa», birde «býdan» degen balamamen atap júr. Biz «gıbrıd» sóziniń ózin ázirshe qaldyra turamyz.

Gıbrıdtený  - qazirgi ıntegrasıa, ıaǵnı jaqyndasý, aralasý barysyndaǵy til ataýlynyń bárinde de kórinis taýyp otyrǵan qubylys. Qubylys retinde únemi kúsheıip kele jatqany da kúmán keltirmeıdi. Integrasıalaný prosesinen eshqandaı tysqary qalmaı kele jatqan eldiń tili retinde qazaq tili de osy qubylystyń áserine shaldyqqan. Onyń birneshe sebepteri bar:a) ǵylym men tehnıkalyq jańalyqtardyń ózge elderde ashylýy, kóp bolýy; á) tilderi donorlyq dárejege jetken  elderde qoǵamdyq-saıası ózgeristerdiń bolýy jáne qoǵamdyq-saıası jańalyqtardyń sol elderdiń úlgi-modeline salynýy, úlgige alynýy; b)sol elderdiń ekonomıkalyq basymdyǵynyń bolýy; v) jazýdyń jáne jazýdyń negizgi qarýy sanalatyn ádebı tilróliniń artýy; g) jazýdyń kómegine súıenetin jazba komýnıkasıanyń kúshine enýi.

Gıbrıdtenýjazba komýnıkasıanyń tikeleı týyndysyna jatady, tildegi grafoorfografıalyq qurylymdardyń kóbeıýi de, jandanýy da jazba komýnıkasıa qyzmetiniń kúsheıýimen baılanysty bolyp keledi. Al jazý órkenıet qanatyn keńge jaıǵan saıyn orny men qyzmeti ólsheýsiz quraldardyń negizgisine aınala beredi. Gıbrıdtenýmen birge gıbrıd sózder tildegi qabaty qalyń, jasalý joldary kóńil aýdaratyn qubylysqa aınala bastady.Gıbrıd sózderdiń túp negizi kirmelik, qazirgi til biliminde shettildik leksıkanyń ana til júıesine kirigip, ıntegrasıalanýy retinde túsindiriledi.

Qazirgi kezde tek qazaq tili emes, basqa tilderde de, onyń ishinde  orys tilinde de shettildik elementterdiń ishinde aǵylshyn tilinen engen sózderge, aǵylshyn  tiliniń sózdik qorynan sóz alýǵa erekshe kóńil bólinedi. Erekshe kóńil bólýdiń ózindik sebebi joq emes. Tilshi-ǵalymdar aǵylshyn tiliniń sóz qabyldaýshy resıpıent tilge áseri, olardyń taralýy men kóleminiń ósýine alańdaıdy.Alańdaýdyńsebebi -kez kelgen ult úshin týǵan tildiń tazalyǵy, tildiń saqtalýy, ult pen ulystyń tili retinde ári qaraı ómir súrýi, ómirsheńdigin joǵaltýy qaýpiniń kúsheıýi. Soǵan oraı bul problemaǵa eriksiz kóńil bólinedi. Al ekinishi sebebi aǵylshyn tilinen engen sózder halyqaralyq (ınternasıonal) sózder mártebesimen keń taralǵan sózder. Onyń ishinde aǵylshyn tilinen engen/enetin kirme sózderdiń kóbi kásibı leksıkany baıytatyn salalyq sózder bolyp keledi. Salalyq termınder ǵylym salalarymen baılanysty, al ǵylymda shekara joq degen qaǵıda qalyptasqan. Sondyqtan bul sózder - halyqaralyq qatynastarda jıi qoldanylatyn,  ǵylym men tehnıkadaǵy kreatıvti jáne trendtik, basym baǵyttardy naqty ári týra begileıtin, sonymen qatar tildegi birlikterdi yqshamdaýdyń talaptaryna jaýap beretin, sol yqshamdaýdy júzege asyrýǵa qolaıly  sózder. Aǵylshyn tili sózderiniń kóp bolýy men tez taralýynyń eń basty sebebi: jańa (sýper jańa) ǵylym salalarynyń osy tildi tutynatyn elderde (kóbinese AQSH-ta, tipti tehnıka salalary men jaratylystaný ǵylymdarynan ózge  lıngvısıkada da amerıkandyq fýndamentalızm keń taralǵan) paıda  bolýymen; osy ǵylym salalaryna baılanysty jıyndardaǵy jumys tiliniń aǵylshyn tili bolýymen  túsindiriledi. Osylaısha ózge elderdegi belgili bir sala termınderi birtindep gıbrıd-termındermen, gıbrıd sózdermen tolyǵa beredi. Kirme sózder men tól tildik elementterdiń aralasýynan quramy (kompozıtteriniń biri)aǵylshyn – orys tili elementterinen, aǵylshyn – orys  – qazaq tili nemeseaǵylshyn – qazaq tili elementterinen quralǵan gıbrıd sózder dúnıege keldi. Shetten sóz qabyldaýdyń osy qyry qazirgi Qazaqstandaúshtildilikpen  baılanysty ótkirlene túsýde. Jazý úlgi-modelderiniń negizgileri:

1. Kirme túbir + tóltildik qosymsha,

2.Tóltildik túbir + kirme qosymsha.

 Kúrdeli sózder qurylymy boıynsha:

1. Kirme túbir + tóltildik negiz,
2. Tóltildik túbir + kirme túbir,
3. Kirme negiz + kirme túbir.

Al qazaq tilindegi model ózgeristermen usynylady, óıtkeni tildiń aglútınatıvtiligi ózindik ról oınaıdy:

1. Kirme túbir/negiz + tóltildik affıks, bul jerde orys tilindegi úlgini qabyldaýǵa da bolady, biraq qazaq tiline orys tili jáne orys tili arqyly ózge tilderden enetin sózderdiń qurylymy, erekshelikteri eskerilýi kerek. Iaǵnı ózge tildegi túbir sóz orys tilinde negizbolyp balama tabýy múmkin (biraq onyń etımologıasyna eshkim de arnaıy úńilip, teksere bermeıdi), qazaq tiline negiz túrinde aýdarylýy múmkin. Al túbiri saqtalyp enetin, biraq qazaq tiliniń tól affıksin qabyldaǵan sózderge amerıkan –daný (amerıkanızasıa) – sıaqty sózderdi jatqyzamyz. Jahandaný sózi de osy úlgidegi sóz, biraq túbiri – arab sózi.

Kúrdeli sózder qurylymy boıynsha:

1. Kirme túbir/negiz + tóltildik negiz, mysaly qazaq tilindegi: vakým-kamera - vakým-bólmeshe - vacuum chamber degendegi bólmeshe - negiz, vakým-korrektor - vakým túzetkish - vacuum-corrector (túzetkish negiz). Kúrdeli sózderge jatady, sebebi keltirilgen mysaldar qos sózder. Jańa emle erejelerinde osy úlgimen jazylatyn sózderge baılanysty mynadaı ereje usynylǵan: «§47. Kirme negizder, abrevıatýralar men sandardyń tól jáne shet tilinen engen sózdermen qosarlanǵan ataýlary, sondaı-aq ýeb, eks sózaldy syńarlarymen keletin sózder defıs arqyly jazylady: breın-rıng, kofe-breık, market-meıker, shoý-bıznes, tok-shoý, blıs-saýal, feıs-baqylaý, art-kafe, pop-mýzyka; MP4-pleerleri, USB-tasymaldaýshy, SD-karta; VIP-palata, IT-mamandar, PR-menejer».
2. Tóltildik túbir/negiz + kirme túbir/negiz:jabyq esik formaty,ulttyq valúta, t.b. Birinshiden, orys tilindegi úlgidegi sıaqty nege túbir ǵana emes, negiz de bar, sebebi qazaq tiliniń aglútınatıvtiktilik sıpatyna qaraı osy úlgide túbir de, negiz de bolýy múmkin jáne túbir kúıinde de, negiz túrinde de gıbrıd sózder týdyrýǵa qyzmet etedi. Aıtalyq, normalemer – normaólshegish – normaliser (ólshegish - negiz). Osy úlgi boıynsha jabyq esik formaty gıbrıdindegi jabyq esiktirkesi (esik - túbir) format sóziniń anyqtaýysh kompozıti, format sózimen birlesip jańa uǵymdy atap tur, al jabyq esik tirkesi format sóziniń  maǵynasyn ashatyn qyzmette tur, bul eki sózden turatyn tirkestińanyqtaýyshtyq qyzmetinen góri format sózimen tirkesip bildiretin maǵynasy, ataýyshtyq qyzmetinegizgi, basym qyzmetine jatady.  Eger tek jabyq esik bolsa, ózge bir mándi bildirýge kóshedi.Jol kartasytóltildik túbir men kirme túbir tirkesi túrindegi modelge mysal bola alady. Osy qurylym men maǵynalyq erekshelikteri sandaǵan gıbrıd sózderde birdeı, sondyqtan kóbine ortaq, jumsalymdyq jıiligi joǵary úlgige jatady.
3. Kirme negiz + kirme túbir/negiz. Injenerlik-áleýmettik (ınfraqurylym) sıaqty ataýlar osy úlginiń kórsetkishi bola alady. Bul ataýlyq tirkes keıde jalǵaýlyq shylaýlarmen kelip, ınjenerlik jáne áleýmettik ınfraqurylymtúrinde de jumsalady («Jumyspen qamtý jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy sheńberinde jańa jumys oryndary kóptep qurylyp, ınjenerlik jáne áleýmettik ınfraqurylymdy damytý baǵytyndaǵy jobalar óz deńgeıinde júzege asyrylýda. Jas qazaq. 7 (671) jeltoqsan,2017). Bul úlgi gıbrıd sózderdiń kelesi bir modeliniń týýyna sebep bolady:

6.Kirme negiz (ınjenerlik, negizge aınaldyryp turǵan -lik jurnaǵy) + shylaý (jáne) + kirme túbir/negiz(kúrdeli týyndy negiz - áleýmettik ınfraqurylym).

Qandaı qurylym bolmasyn (dara, kúrdeli), kúrdeli quramnyń kompozıtteriniń sany qansha bolsa da bular ataýlanǵan. Sondyqtan sóz, ataýlyq tirkes, qos sóz, qysqarǵan sóz dep atalady. Sebebi, qurylymy kúrdeli (birneshe sózden)ıa dara (túbir nemese túbirge qosymsha jalǵansa da) bolýyna qaramastan, maǵynasy jalqy, sóılemde bir múshe bolady.

Sonymen, gıbrıd sózder úshin jańa sózder jasaýdyń barlyq tásilderi jat emes, olar qazaq tilindegi qalyptasqan  dara jáne kúrdeli sóz úlgileriniń jasalý joldarymen týyndaıdy:

1. Qos sóz túrinde,mysaly: vakkýým-bólmeshe,
2. Tirkes túrinde: jabyq esik formaty, ulttyq valúta,
3. Birikken sóz túrinde, onyń ishinde túbir men túbir, prefıksoıd pen túbir (ınfraqurylym),
4. Dara sóz túrinde: targetteý, amerıkandaný t.b.

Lıngvısıkalyq eńbekterde «gıbrıd sózder» dep, negizinen quramyndaǵy komponentteriniń sanyna qaramastan, bir maǵynany bildiretin; qurylymynda tól sózder men kirme komponentteri bar sózder aıtylady. Alabbrevıatýramen jasalǵan gıbrıd sózderde abrevıatýralardyń birinshi orynda turady. Bul sıaqty úlgi-modelder qazaq tilinde bar, biraq bul modeldegi abrevıatýralardyń pozısıasy osyndaı modelder úshin toqtam ıakı krıterıı bola almaıdy. Sebebi, abrevıatýralar keıde sózdiń sońǵy pozısıasynda ornalasady,  ondaı kezderde olardyń oryn tártibi tehnologıa salasynyń, ıakı belgili bir sala termınderiniń jasalý zańdylyǵyna,atalatyn salanyń arnaıy metatiliniń zańdylyǵyna sáıkestendiriledi, mysaly:Tengrinews.kztilshisi, t.b. Tengrinews.kz,  QR Syrtqy ister mınıstrligidegen eki mysalda da abrevıatýralardyń ornyn aýystyrý, birin aldyna shyǵarýnemese sońyna qoıý,  múmkin emes.

Gıbrıd sózderdiń, gıbrıd-termınderdiń basymdyq tanytatyn bóligi anyqtaýysh syńarlar (kompozıtter): ol anyqtaýysh kompozıtter zat esim  qurylymdy bolyp keledi jáne kóbinese eki ıa úsh quramdy bolady, mysaly:opozısıa ókilderi,jabyq esik formaty, Tengrinews.kz,QR Syrtqy ister mınıstrligi, ulttyq valúta, ınflásıalyq targetteý, pedagogıkalyq keńes, óńirlik búdjet, sa­lamattylyq akademıasy, ateroskleroz aýrýy, qant dıabeti, etnomádenı birlikter, alkogóldi ishimdik, halyqaralyq konferensıa, kóliktik ınfra­qurylym, mádenı-gýmanıtarlyq baılanys, geosaıasat,etnomádenı, halyqaralyq jýrnal, www.turkacadem.kz t.b. Kópmorfemdi kompozıtterúsh nemese tórt sózden quralady. Bulardyń elementteri endogendi jáne ekzogendi dep atalady. Endogendi jáne ekzogendi elementterden quralǵan mundaı termın-gıbrıdterge: respýblıkalyq tamyz pedagogıkalyq keńesi; makrobederdiń zonalylyǵy(makrorelef) t.b. jatqyzýǵa bolady.

Gıbrıd sózdertermınqorda, leksıkada bar, al bardy joqqa shyǵarý múmkin emes. Mundaı sózderdi qabyldaý qajettilikke baılanysty bolǵanymen, keıde olar tildegi túrli qıyndyqtardy  týdyrady. Sondaı qıyndyqtardyń biri aýdarýmen baılanysty týyndaıdy, óıtkeni mundaı sózderdi aýdarý qıyn, kóp jaǵdaıda bir nemese eki komponenti, keıde barlyq komponentteri  aýdarylmaıdy. Mysaly:  spıraldy týrbınalyq kamera;sanıtarlyq-tehnıkalyq kabına t.b.

Gıbrıd sózderdiń jasalý joldary ár túrli bolatyny aıtyldy. Sonyń ishinde keıde bir ǵana abrevıatýra kómegimen ondaǵan termınder jasaýǵa bolatyn áleýeti joǵary sóz týdyrý tásili ekeni de belgili bolyp otyr. Abrrevıatýra birinshi komozıttiń aldyńǵy ornyndakeledi. Osyǵan oraı qalyptasqan úlgi-modelder: 

«kirme abrevıatýra + tóltildik affıks»: PR-shylar.

«kirme abrevıatýra + tóltildik negiz»:VIP-túıindeme,VIP-habarlandyrý,IT-mamandar,PR-mamandar t.b.

«kirme abrevıatýra + kirme negiz» túrinde bolady.Osy sońǵy model aýdarýy qıyn gıbrıdter qatarynda, óıtkeni sózdikterde sol kúıinde berilip júr jáne qoldanysta, kúndelikti komýnıkasıada da osy turpattaryn saqtaıdy:veb-braýzer, veb-dızaın, veb-ınterfeıs, veb-klıent, veb-saıt, veb-model, ViP-deńgeıt.b.Jańa emle erejelerinde de osy jazý úlgisi saqtalatyny  jazylǵan.

Kelesi bir úlgi retinde:

Sózaldy qosymshalardyń (prefıksoıdtardyń) aýdarmasy + kirme negiz túrindegi gıbrıdti aıtýǵa bolady:

beınegenerator; beınedısk,beınekarta, beınechat, beınetermınal t.b.

Nemese ekeýiniń de aýdarylyp berilýi kezdesedi, biraq ondaıda qalyptasqan pikir-túsinik boıynsha, bul sózderdi gıbrıdter qatarynan shyǵaryp tastaýǵa týra keledi:

beınebaqylaý (vıdeokontroller);   beınedabyl (vıdeosıgnal).

Qosymshalarmen, sózaldy qosymshalarmen jasalatyn zat esim-gıbrıdter jańa emle erejelerinde birizdilendi: a)sýper-, gıper – prefıksoıdtaryna baılanysty:  gıpermedıa - gıperorta – hypermedia (keıde, baspasózde syzyqshamen de berilip júr, mysaly: sýper-stýdent; bólek te jazylady: sýper stýdent; birge  jazý da baıqalady: gıpersváz  - gıperbaılanys – hyperlink, gıperssylka - gıpersilteme – hyperlink.Sondaı-aq psevdo-, de- (deleksıkalaný), eks- (eksákim), mega-, top-, non-, antı- prefıksoıdtarymen keletin sózderdiń jazý úlgileri berildi: antıvıbrator - antıdirildetkish - antivibrator, avto-:avtoblokırovka - avtobuǵattaý – autolock, avtozavod - avtozaýyt – automobile; avtoklav – autoclave; avtokorreksıa - avtotúzeý - auto correct, avtojýý t.b.

Eki daýysty dybystyń sóz ortasynda (sózder toǵysynda) qatar kelýine baılanysty qıyndyq týdyrdy dep sanalyp júrgen avtokompensator -  avtoótemdegish - the compensators, avtokompensasıa - avtoótem - auto-compensation, aero- aeroızolásıa - aerooqshaýlaǵysh – aerosolize t.b. sózder birge jazylyp júr.  Kirme sýfıkstermen: -ıng (franchaızıń), -ızm, -er (startaper), -ızasıa, -ıst, -oıd, -geıt, t.b. jazylýyn retteý –ızasıamen keletin sózder –taný, -tený, -laný, -lený jurnaǵyn qosý arqyly berilip júrgenin aıtý kerek: leksıkalızasıa – leksıkalaný t.b. Franchaızıń sıaqty sózder toby jańa emlemen franchaızıń túrinde  jazylady.

Qazaq tilinde ózgerissiz (formasy da (jazylýy degen durysyraq), maǵynasy da saqtalǵan) engen, sol kúıinde qoldanylyp júrgen, abrevıatýralar arqyly qalyptasyp ketken gıbrıd sózderge mynajazý úlgilerin jatqyzýǵa bolady:

VIP(aǵylsh. Very Important Person) – VIP-kabına, PR (aǵylsh. public relations) –IP (angl. internet protocol), VIP-apartamentter,VIP- qyzmet  (servıstik), VIP-Týr t.b. KeıdeV.I.P dep jazý da kezdesedi. Qazirgi usynylyp otyrǵan emle erejelerinde gıbrıd sózderdiń  jazylýy rettelip, usynylǵany joǵaryda aıtyldy.

Negizderdiń, túbirlerdińsyzyqsha arqyly qosylýynan týyndaǵan gıbrıdter, mysaly: blıs-saýal, breın-rıng, feıs-baqylaý, market-meıker, kofe-breık, art-kaf, pop-mýzyka  tek syzyqshamen jazylyp, tilde qalyptasyp ketken edi. Jańa erejelerde osy jazý úlgisi usynylǵan.

Orys tiliniń úlgisimen o,e – sózbiriktirýshi daýysty dybystarmen keletin sózder tilde óte kóp jáne olardyń báriniń quramynan atalǵan dybystardy alyp tastaý kóbine júzege asqanmen,  keı sátterde alyp tastaý múmkin emes.    Mysaly: elektrotehnıka – elektrtehnıka bolyp qalyptasyp ketken.  Biraq fızıoem sıaqty sózder quramyndaǵy e-ni alyp tasta túsinbeýshilik týdyrady.

Eger dúnıejúzi tilderindegi termındik qabattyń grek-latyndyq negizinińbasymdyǵyneskersek, gıbrıd sózderdiń úsh kompozıttibolatyny, onda dagrek ıa latyn – aǵylshyn - qabyldaýshy til elementterinen quralatyny termınjasam júıesinen baıqalady. Mysaly: Halyqaralyq sa­lamattylyq akademıasy t.b.Bul quramnyń gıbrıdtiligi aıqyn, osyndaı gıbrıdterdi aıtpaǵannyń kúnniń ózinde, grek-latyn quramdy termınderdiń ózi daıyn gıbrıdter túrinde qabyldaýshy tilge enedi, mysaly:geomorfologıalyq arena t.b.Mundaı ataýlardy gıbrıd dep tanýǵa negiz bolyp turǵan belgi - tóltildik qosymshalar, naqty aıtqanda, tóltildik sóz týdyrýshy jurnaqtar. Osyndaı  kirme sózder tilde óte kóp, ásirese jalpylama qubylystardyń ataýlary, jınaqtaý maǵynasyndaǵy sózder, klassıfıkasıa ataýlary osyndaı bolyp keledi.

Orys til biliminde mundaı sózderdi jańa leksemalar retinde baǵalaı otyryp, ár túrli ataıdy: gıbrıd sózder, kentavr sózder, kreoldanǵan sózder t.b.Gıbrıd-termınderdi tildi tutynýshy taraptyń da, sózin qabyldaǵan taraptyń ta túsinýin jeńildetetin «qurylymdyq-semantıkalyq keshen» dep baǵalaıdy. Sóıtip tilaralyq gıbrıd-termınder degen ataý berilgen.

Gıbrıd sózderdiń kenishi – pýblısısıkalyq stıl. BAQ  arqyly júzdegen sózder enip, birtindep tilde turaqtanýda: saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty, resmı bıznes-delegasıa,  «Teńizshevratl»,mektep-gımnazıa, Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetininiń oqytýshy-professorlary,stýdentteri, normatıvtik-quqyqtyq aktilerimizde, tarıhı-memorıaldyq murajaıyn, Sý komısıasy konserttik-oıyn-saýyq  baǵdarlamasy, monýment kesheni, mektep-ınternat t.b.teatr-kórkemsýret ınstıtýty, tarıhı-mýzeı  kesheni, arheologıalyq qoryq-mýzeıi, qazaq mýzykalyq-drama teatry, balalar men jasóspirimder teatry, ádebı-memorıal, fızıoterapıalyq bólim, sý-energetıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq, servıstik  daıyndaý ortalyǵy, «Jetisý» UQ» AQ, pılottyq joba, sút zaýytyt.b.

Qoryta  kelgende, tilde gıbrıd sózder ár túrli qurammen kezdesedi. Gıbrıd sózderdiń bir ereksheligi - olardyń belgili bir ýaqyt kesindisindegi asa belsendi, sol bir ýaqyt úshin asa ózekti uǵymdar men túsinikterdi ataıtyn sózderden quralatyndyǵy. Kelesi ereksheligi retinde kompozıtteriniń anyqtaýyshtyq sıpaty bolǵanymen, komponentteriniń sanyna qaramastan, bir uǵymdy, belgili bir qubylysty ataıtyn sózder bolyp  kelýin aıtýǵa bolady. Iaǵnı tabıǵaty jaǵynan tóltildik kúrdeli sózderge asa uqsas: quramyndaǵy komponentteriniń sanyna qaramastan, sóılemde bir músheniń qyzmetin atqarady, bir ǵana suraqqa jaýap beredi. Olar tirkes kúıinde  kelgende quramyndaǵy komponentteriniń orny (pozısıasy), negizinen, turaqty bolady. Sózaldy qosymshamen (prefıksoıdtarmen) keletin gıbrıdter bir komponenti aýdarýǵa kele bermeıtin sózderdiń sanyn kóbeıtedi.

Al qos sózder modeli bar gıbrıd sózder qazaq tilindegi qos sózderdiń qalyptasqan modelderine únemi uqsaı bermeıdi. Komponentteriniń sany, reti, maǵynalyq úılesimdiligi, býyn sanyna qaraı ornalasýy, daýysty dybystarmen keletinderi aldyńǵy orynda turýy sıaqty erekshelikter únemi saqtalmaıdy.

Abrevıatýralarmen keletin gıbrıdter qysqarǵan sózderdiń jańa tobymen, ıaǵnı nanotehnologıalyq, tehnıkalyq ınovasıalardyń qysqarǵan ataýlarymen keledi.Burynǵysynsha mekeme, uıym ataýlarynyń qysqarǵan túrlerinen bólek art-, spa- sıaqty abrevıatýralar paıda bolǵanyn aıtý kerek.

Gıbrıd sózder quramynda aǵylshyn tilinen engen sózder men jattildikprefıksoıdtar kóp, mundaı úlgilermen qoldanysta júrgen sózderqatary artýda. Jalpy, atalmysh sózder termındik qordyń, sol arqyly sózdik qordyń da basym bóligin quraıtyn elementterge aınalyp kele jatqanyn bile júrgen durys.

 B.Momynova, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor