Álem ózine qonymdy tehnologıalarǵa aıaq basyp jatqan tusta jańashyldyqtyń Qazaqstanda da syrt aınalyp ketpeıtini sózsiz. Elimizdiń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaev elimizde «jasyl ekonomıkany» damytýǵa qatysty úlken tapsyrmalar bergeni málim. Elbasy tapsyrmasyna oraı úkimette laıyqty  jumystar júrgizilip  jatqany ras. Osy jerde myna bir máseleni aldyn ala aıta ketken jón shyǵar:  Biz o basta nege «jasyl ekonomıkaǵa» ınvestısıa salmadyq? Munyń sebebin Elbasynyń bir-aq sózimen túıindegen jón shyǵar.

–Búkil álem qazir energıanyń balamaly kózderin izdestirip jatyr. Biz búgingi tańda munaı men gaz jáne ýrannyń qory jóninen baı elmiz. Olardyń jalpy kólemi 32 mıllıard tonnaǵa jetip otyr. Bul álemdik qordyń 4 paıyzynan astam. Sondyqtan biz aldymen ınvestısıany osy salaǵa saldyq, -dedi Elbasy Nursultan Nazarbaev.

Rasynda da, ınvestısıa salynǵan sala kórkeıgennen keıin ǵana «jasyl ekonomıkany»  qolǵa ala bastadyq. Endi  Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha «jasyl ekonomıkaǵa» qatysty 2020 jylǵa deıin 50-den astam kompanıa  ashylyp, jumys iseı bastamaq. Atap aıtar bolsaq, olardyń barlyǵy da balamaly energıa kózderin óndirýmen aınalysatyn bolady.

Aqıqatynda, qazirgi tańda Qazaqstannyń aldynda úlken miándetter tur. Ol úshin «jasyl ekonomıkaǵa» kóshý kezeń-kezeńmen júzege asyrylmaq. Ol úshin ne istelinbek?

Birinshi kezeń 2013-2020 jyldarǵa arnalǵan.

Ekinshi kezeń 2020-20360 jyldar aralyǵyn qamtıdy.

Úshinshi kezeń 2030-2050 jyldar aralyǵynda júzege asady.

Árıne, ár kezeńniń óz mindeti, jospary bar. Barlyq kezeńdi qamtıtyn jumystardyń ortaq tujyrymy bireý: Ol resýrstardy paıdalanýdyń tıimdiligin arttyrý, jańa ınfraqurylymdy jańǵyrtý, ulttyq qaýipsizdikti saqtaý, onyń ishinde sý qaýipsizdigine de basa nazar aýdarylady. Árıne, «jasyl ekonomıkaǵa» qatysty salanyń ishine barlyq jumystar kiredi.

Elbasy óziniń halyqqa arnaǵan Joldaýynda aldaǵy ýaqytta elimiz úshin ǵana emes, búkil ǵalam úshin sý tapshylyǵy úlken qater ekenin atap ótkeni málim. Onyń ústine úkimettiń aldynda halyqty sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etý mindeti tur. Sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy egistigi men egistik alqaptary úshin de sý túıtkilin sheshý basty másele. Bul «jasyl ekonomıkany» damytýdaǵy birinshi baǵyt.

Al ekinshi baǵyt –aýyl sharýashylyǵynyń ónimdiligin arttyrý jáne onyń ósimin turaqtandyrý. Sol úshin osy salaǵa basa nazar aýdaryp, azyq-túlik qoryn jasaqtaı alýymyz kerek. Sapaly azyq-túlik ónimderin shyǵaryp, ishki naryqty tolyq qamtamasyz etip, ony eksportqa da shyǵarý.

Úshinshi baǵyt – energıa qýatyn saqtaý jáne onyń tıimdiligin arttyrý. Mamandardyń esepteýine qaraǵanda, 2030 jyldary elektr qýatyn tutyný eki esege ósedi, al 2050 jyldary 2,5 esege kóbeıedi.

Tórtinshi baǵyt –elektr energetıkasyn damytý. Óıtkeni báribir bul salaǵa ınvestısıa salmasa, bolmaıdy. Óıtkeni ony tutyný da artyp keledi.

Besinshi baǵyt – qaldyqtardy tıimdi basqarý. Bul shyn máninde qazirgi ýaqytta Qazaqstanda úlken problema ekendigi belgili. Aýyl sharýashylyǵy men óndiristik jáne basqa salada ártúrli qaldyqtar qalatyny ras. Olardan ártúrli ýly zattar bólinip shyǵyp jatqany da jalpaq jurtqa belgili. Sondyqtan da bul salaǵa qazirgi ýaqytta memleket aıryqsha nazar aýdara bastady. Qaldyqtardy óńdeıtin zaýyttar salynyp, olar ónimdi jumys isteýge kóshti.

Altynshy baǵyt – aýanyń lastanýyn azaıtý. Qorshaǵan orta qazir óndiristik qaldyqtardan, ýly gazdardan kóp zıan shegip jatyr. Bul adamdardyń densaýlyǵyna da áser etýde. Sondyqtan atmosferany lastamaýdyń barlyq sharalaryn jasaý - basty mindet bolyp otyr.

Jetinshi baǵyt­ – ekojúıeni tıimdi basqarý jáne saqtaý. Tabıǵı ortany saqtaı otyryp, ony tıimdi júıeli basqarý ekonomıkanyń damýyna aıryqsha  serpin beretini anyq.

Sondyqtan da osy úsh kezeńdi qamtıtyn jeti mindet júıeli túrde oryndalsa, onyń paıdasy da zor bolatyny sózsiz. Shyndyǵynda da «jasyl ekonomıkanyń» tıimdiligi óte zor ekendigin búkil álem qazir jete túsine bastady. Sondyqtan da bolar,  eger bul sala tıimdi basqarylyp damysa, onda álemdik qaterdiń áser etý múmkindigi de azaıady. Osyny tereń túsingen Qazaqstan úkimeti  aldaǵy ýaqytta ekonomıka sektoryndaǵy 10 salaǵa ınvestısıa salýdy kózdep otyr. Atap aıtar bolsaq, aýyl sharýashylyǵy, balyq aýlaý, óndiris, týrızm, qaldyqtardy óńdeý, turǵyn úı komýnaldyq sala, sý resýrstaryn basqarý, energetıka,  kólik jáne orman sharýashylyǵy.

Árıne, 10 salaǵa salynǵan ınvestısıa nátıjeli jumys istese, Qazaqstan onyń ıgiligin kóretinine bek senemiz. Eń bastysy, biz «jasyl ekonomıkany» damytý barysynda Qazaqstan ne istedi degenge jaýap berer bolsaq, tyndyrymdy jumystar bar eken. Sondyqtan «aýyzdy qý shóppen súrtýge» bolmas. Jumystar atqarylyp jatyr. Nátıje joq emes, bar! Biraq «barǵa qanaǵat» dep te, júre berýge de bolmaıdy.

Osy jerde aıta ketetin bir nárse bar: biz kóp jaǵdaıda elimizde úkimet  jáne tıisti mekemeler tarapynan atqarylyp jatqan jumystar týraly kóp bile bermeımiz. Bilsek te, kóp nazar aýdarmaımyz. Negizi «jasyl ekonomıkanyń» halyqqa berer paıdasy óte kóp qoı. Ol eń adamnyń densaýlyǵyna paıdaly. Biz kúndelikti ómirde las aýany jutyp júrmiz. Parnıktik gazdar, óndiristen shyqqan qaldyqtar, qala kóshelerindegi keptelis nemese kólikten shyqqan ýly tútin, munyń barlyǵy da aınalyp kelgende, densaýlyqqa áser etpeı qoımaıdy. Sondyqtan Elbasy tapsyrmasyna oraı mejeli jumys júrgizilip keledi. Arnaıy zań bar. Tipti «jasyl ekonomıka» týraly zańnama da qabyldanǵan. Árıne, Qazaqstannyń «jasyl ekonomıka» týraly tujyrymdamasyn iske asyrý qalaı aıtqanda da halyqtyń ál-aýqatyn arttyryp, ómir súrý deńgeıin kóteredi. Sonymen qatar, aýyl sharýashylyǵynyń tabıǵı ónimderi de sapaly bolyp, básekelestikke saı keledi dep oılaımyz. Búgingi tańda ekologıalyq apattyń álemge zor qaýpi bar ekendigin eskersek, túbinde búkil álem tolyqtaı «jasyl ekonomıkaǵa» kóshedi. Qazirdiń ózinde álemde ekonomıkalyq úlestiń 30-40 paıyzyn berip otyrǵan óndiristik salalar bar. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta Qazaqstanda da bul sala qarqyn alady dep senemiz.