Sırıa máselesi boıynsha Astana prosesiniń kezekti 15-raýndy bıylǵy naýryzda ótýi tıis edi. Alaıda álemge koronavırýs pandemıasynyń taralýy saldarynan otyrys ótpedi. Osy rette Dúnıejúzilik túrki jastary odaǵynyń múshesi Nurǵalı Júsipbaı «Astana prosesiniń» jańa mısıasy – COVID-19 qursaýynan bosqyndardy qutqarýǵa baǵyttalýy kerek dep sanaıdy.

Sarapshy Sırıanyń deeskalasıa aımaǵyndaǵy mıllıondaǵan bosqynnyń tragedıalyq ahýalyna toqtalyp, olardyń BUU men «Astana prosesi» platformasynyń shuǵyl aralasýynsyz «COVID-19» pandemıasyna toıtarys bere almaıtynyna nazar aýdardy.

– Deeskalasıa aımaǵyndaǵy bosqyndar máselesi «Astana prosesiniń» negizgi kúntártibiniń biri retinde qaralyp, kepilger elderdiń (Reseı, Iran, Túrkıa) qatysýymen ońtaıly sheshilýi kózdelge. Basqasha aıtqanda, «Astana prosesiniń» mısıasy – saıası dıplomatıa arqyly mıllıondaǵan adamdardyń taǵdyryna arasha túsip, olardyń ómirin saqtap qalý. Desek te, tutastaı alǵanda Sırıadaǵy shıelenisken daǵdarystyń túıini hám sońǵy shebi sanalatyn Idlıptegi kúrdeli geo-saıası ahýal, kóp jaǵdaıda, «Astana prosesi» kelisimderiniń tolyqtaı oryndalýyna kedergi ǵana keltirmeı, sonymen qatar bosqyndar máselesiniń kúrdelene túsýine sebep bolýda. Iaǵnı, deeskalasıa aımaǵyndaǵy ár jańa qarýly qaqtyǵys bosqyndar máselesin odan ári órshite túsýmen qatar, beıbit turǵyndardyń ómirine de qaýip tóndirýde.

Búginde pandemıa qaýipiniń arta túsýi BUU sekildi halyqaralyq uıymdardyń bosqyndardyń taǵdyryna qatysty alańdaýshylyqtaryn arttyryp, máseleniń sheshimi úshin jańasha format qarastyrýǵa májbúrlep otyr.

BUU-nyń Gýmanıtarlyq kómek qyzmetin úılestirý ofısiniń (OCHA) bosqyndarǵa qatysty resmı málimetine sáıkes, toǵyz jyldan beri jalǵasyp kele jatqan soǵystyń saldarynan Sırıa halqynyń (2011 jylǵy sanaq boıynsha 21 mıllıonnan astam) jartysanan kóbi, ıaǵnı, 11.7 mıllıon adam (kóbi áıelder men sábıler) búginde bosqynǵa aınalǵan. Bulardyń 6.1 mıllıony (2.8 mıllıony sábı) el ishinde bir jerden ekinshi jerge erikiz kóshýge májbúr bolǵan, al 5.6 mıllıony shetelderge qashqan.

Bıyl onynshy jylǵa aıaq basqan tolassyz soǵys qazirge deıin eń kemi 500 000 adamnyń janyn jalmaǵan. BUU resmı málimeti boıynsha, tek 2019 jyldyń mamyr aıynan – 2020 jyldyń naýryz aıyna deıingi qaqtyǵystardyń saldarynan 1700-den astam beıbit turǵyn qaza bolǵan.

Deeskalasıa aımaǵy bolyp sanalatyn Idlıpte Asad bıligi men proksı kúshteriniń jasaǵan shabýyldary saldarynan shamamen 2000 adam ólip, 2 mıllıonǵa jýyq adam basqa aýdandarǵa kóshýge májbúr bolǵan.

Deeskalasıa aımaǵyndaǵy gýmanıtarlyq ahýal apatty jaǵdaıda. Qazirgi kezde, jalpy Sırıa boıynsha 13.1 mıllıonǵa jýyq adam, onyń ishinde 4.8 mıllıon sábı shuǵyl gýmanıtarlyq kómekke zárý. Al bulardyń 8 mıllıony qaýipsiz jaǵdaıda azyq-túlikke qol jektize almaıdy. Al 5.6 mılıony aýrý nemese ashtyqpen kúresýde.

Qazirge deıin Sırıadan Jerorta teńizi arqyly EO elderine kóshpekke bel býǵ an 18 000 adam sýǵa batyp ólgen nemese iz-tússiz joǵalǵan, – degen sarapshy BUU sekildi halyqaralyq uıymdar men Túrkıa sekildi elder bosqyndarǵa qanshalyqty gýmanıtarlyq kómek kórsetip, birqatar aksıalar uıymdastyrsa da, bul Sırıadaǵy tragedıanyń aýqymy men zardabynyń, adamı tragedıanyń orynyn toltyra almaıdy dep sanaıdy.

Onyń pikirinshe, gýmanıtarlyq kómekpen Sırıadaǵy máseleni túgeldeı sheshý de múmkin emes. Onyń ústine deeskalasıa aımaǵyndaǵy provakasıalar men qaqyǵystar, ıaǵnı, «Astana prosesiniń» oq atpaý týraly kelisimderiniń óreskel buzylýy aımaqqa gýmanıtarlyq kómek kórsetý toraptarynyń jıi isten shyǵýyna sebep bolýda. Al bul óz kezeginde bosqyndardyń ahýalynyń nasharlaýyna ákep soqtyrady.

– Bosqyndarǵa qatysty ahýaldy, BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrıshtiń sózimen aıtar bolsaq: aımaqtaǵy  gýmanıtralyq daǵdarys apatty jaǵdaıda tur! Búginde, ókinishke oraı, soǵys saldarynan ábden tıtyqqan, medısınalyq, gýmanıtarlyq qoldaýǵa zárý mıllıondaǵan bosqyndar men beıbit turǵyndarǵa, onyń ishinde ásirese áıelder men sábılerge, qarttarǵa «COVID-19» pandemıasy zor qaýip tóndirip tur. Aımaqtaǵy soǵys jáne tótenshe jaǵdaımen qatar bosqyndar lagerlerindegi tyǵyzdyq, azyq-túliktiń tapshylyǵy, sanıtarlyq-medısınalyq jaǵdaıdyń nasharlyǵy sekildi faktorlar pandemıa apatynyń qaýipin órshite túsýde. Bul, mıllıondaǵan sharasyz bosqyndardyń dál qazirgi kezde, ókinishke oraı, asa iri apattyń tabaldyryǵynda tur degen sóz!, – deıdi ol.

Nurǵalı Júsipbaı Qazaqstannyń bastamasy bolyp tabylatyn «Astana prosesiniń» búginde bedeldi halyqaralyq platforma retinde, BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrıshtiń «COVID-19 pandemıasymen kúres úshin barlyq soǵystardy doǵarý» týraly úndeýi men QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bul bastama jónindegi ustanymyn negizge ala otyryp, yqtımaldy tragedıany boldyrmas úshin shuǵyl túrde tıisti sheshim qabyldap, naqty utymdy sharalar atqaratynyna senim bildirdi.

Ol bul mısıa Qazaqstannyń syrtqy saıasatynyń tujyrymdamasymen de tolyq úılesetinin atap ótti.

Astana prosesiniń sońǵy 14-raýndynda Sırıaǵa qatysty kepilger elder – Iran, Reseı jáne Túrkıanyń birlesken málimdemesinde beıindi jumys tobynyń aıasynda zorlyqpen ustalynyp otyrǵan tulǵalardy, kepilge alynǵan adamdardy bosatý operasıalaryn jalǵastyrý qajettigi aıtylǵan. Sırıanyń búkil aýmaǵynda barlyq sırıalyqtarǵa gýmanıtarlyq járdemdi arttyrý qajettigine nazar aýdarylǵan. Atap aıtqanda, Sırıadaǵy gýmanıtarlyq ahýaldy jaqsartýǵa qoldaý kórsetý maqsatynda halyqaralyq qoǵamdastyq, BUU jáne onyń gýmanıtarlyq agenttikteri sırıalyqtarǵa kómekti ulǵaıtýǵa shaqyrylǵan.

QR Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Shahrat Nuryshevtiń sózinshe, Iordanıa, Irak jáne Lıvan delegasıalary Astana formatyna baıqaýshy el retinde syndarly qatysýyna rızashylyq tanytqan. Ári Qazaqstan bıligine Astana formatyndaǵy Sırıa boıynsha 14 halyqaralyq kezdesýdi Nur-Sultanda ótkizgeni úshin shynaıy rızashylyqtaryn bildirdi.

Eske sala ketsek, Nur-Sultan qalasyn Elbasy N.Á.Nazarbaev Sırıadaǵy janjal taraptary arasyndaǵy atysty toqtatý týraly kelissózder ótkizý orny retinde usynǵan. Búginde, elordada Sırıa janjalyn retteý jóninde segiz halyqaralyq kezdesý ótti. Qaqtyǵysty dıplomatıalyq dıalog jolymen retteýge qosqan Astananyń úlesin Birikken Ulttar Uıymy men kóptegen álemdik kóshbasshylar moıyndap otyr. Astana prosesi Jenevadaǵy kelissózderdi tolyqtyrady; ekeýi Sırıadaǵy qaqtyǵystyń beıbit jáne turaqty sheshýin qamtamasyz etýge arnalǵan.

Tórtken Qyzyljar