Almaty. Qamshy portaly - Astana qalasyndaǵy «Qazaq eli» eskertkishi alańyna, 11-13 qyrkúıek aralyǵynda, Mańǵystaý oblysynyń mádenı murasyn aıqyndaıtyn, úsh kıiz úıden quralǵan, «Mańǵystaý kıiz úıi» atty kórmemen etno aýyl ornalastyryldy.

Qazaq mádenıeti – bul uly dala kóshpendileriniń mádenıeti. Mańǵystaý túbegin mekendeıtin adaı rýynyń qazaqtary otarlaryn qystaýdan jaılaýǵa aıdaı júrip, erteden kóshpendi ómir keshti. Tabıǵatpen bite qaınasa tirshilik etken halyq dúnıeni tanýdyń asa názik te tereń, tańǵajaıyp uǵymdaryn urpaqtan urpaqqa jetkizip, qalyptastyra bildi, bul Mańǵystaý qazaqtarynyń ulttyq turmystyq mádenıetinde tamasha kórinis tapqan.

HH ǵasyrda baıtaq qazaq jerin mekendegen jergilikti halyqtyń ómir salty kúrt ózgerdi. Alaıda kóshpendilikten ajyraǵanyna kóp bola qoımaǵan, ásirese Mańǵystaý óńiri, óziniń geografıalyq ereksheligi men shól dalanyń tabıǵı-klımattyq jaǵdaılaryna baılanysty kóshpendiler mádenıetiniń kóptegen jetistikterin saqtap qaldy, olardyń arasynda kóshpendiler órkenıetiniń óner týyndysy – kıiz úı erekshe atap aıtýǵa turarlyq.

Ortalyq 12 qanatty qonaq kútetin kıiz úıde kórmege kelýshiler qazaqtardyń jınalmaly, jyljymaly úıiniń qurylymymen, ishki jıhazdarymen tanysa aldy, sonymen birge shubat, balqaımaq, qurt, irimshik syndy mańǵystaýlyq qazaqy dastarhannan dám tatty. «Qara shańyraq» jáne «Otaý úı» atalatyn eki 7 qanattyq kıiz úıde Mańǵystaý oblysynyń tarıhı-ólketaný murajaı qorynyń jádigerleri nazarǵa usynylǵan.

Qazirgige uqsas, klasıkalyq úlgidegi kıiz úı, ǵalymdardyń paıymdaýynsha, b.e. 1-shi myńjyldyǵynda paıda bolǵan. Kıiz úıdiń aǵash súıekterine shańyraq, kerege, ýyqtar, esik-syqyrlaýyq jatady. Mańǵystaýda kıiz úı súıegin daıyndaıtyn shıkizat bolmaǵandyqtan aǵash bólikterin Qaraqalpaqstandaǵy Besqaladan, ıaǵnı Nókis, Úrgenish, Tashaýyz, Qońyrat jáne Hojeli qalalarynan tapsyryspen nemese satyp alatyn bolǵan. Al syqyrlaýyǵy men jıhazdaryn jergilikti sheberler – aǵash óńdeýshiler jasaǵan.

Shańyraq – qazaq úıiniń sımvoly, otbasylyq jádiger, urpaq jalǵastyǵynyń nyshany. Ol mura bolyp uldardyń kishisine berilip otyrady jáne oǵan babalar rýhynyń qýaty men jebeýshi kúshi sińgen.

Ákeniń úıi – qara shańyraqta qylysh, shoqpar, sadaq, qoramsaq, naıza, saýyt, er-toqym men qamshy sıaqty jádigerler ornalasqan. Qazaqtyń ulttyq mýzykalyq aspaby dombyra jáne ańshynyń oljasy – qasqyr terisi de erekshe oryn alady. Kıiz úı mańǵystaýlyq sheberlerdiń qolynan shyqqan buıym úlgilerimen – biregeı órnekti tuskıizder, túksiz alashalar, onyń túrleri – alaterý men júzterý, zattardy saqtaýǵa jáne alyp júrýge yńǵaıly, tórtburysh formasyndaǵy túkti jáne túksiz toqylǵan, kórkem órnektelgen, oń jaǵy belgilengen qorjyn jáne qabyrǵaǵa iletin kerme, aǵash jáne teriden jasalǵan torsyq, shaısandyqtarmen órnektelgen.

Qazaq otbasynyń dástúrli quqyǵy boıynsha uldar úılengen soń ákesinen enshige baılyǵynyń bir bóligi men kıiz úı alyp, bólek shyǵady. Mundaı ul budan bylaı óz shańyraǵynyń ıesi bolyp sanalady. Otaý úı – jas jubaılardyń kıiz úıi.

«Otaý úı» kórmesiniń qoıylymy Mańǵystaý oblysynyń tarıhı-ólketaný murajaı qorynan jasaqtalǵan qazaqtyń ulttyq zergerlik buıymdarymen jasaqtalǵan. Kórme úsh planshette: boıjetkenniń zergerlik áshekeıleri, qalyńdyqtyń buıymdary, turmystaǵy áıeldiń áshekeıleri bolyp ornalasqan. Kıiz úıdi ulttyq oıý-órnektermen tigilgen, jas jubaılarǵa arnalǵan shymyldyq bólip turdy. Kıiz úı ıntereri dástúrli jıhazdarmen: úı zattaryn saqtaýǵa jáne tasymaldaýǵa arnalǵan sandyqtar, sandyqqa jáne tósek-orynǵa arnalǵan júkaıaq, ydys-aıaq pen azyq-túlik saqtaýǵa arnalǵan kebejeler jáne t.b. tolyqtyrylǵan.

Sonymen qatar, Mańǵystaý oblysynyń pavılonynda ustahananyń kórinisi usynyldy. Qazaqtyń ulttyq ustalyq óneriniń qupıalaryn meńgerip, dástúrin jalǵap júrgen zerger Saǵıdolla Orazov, teri, aǵash, súıek jáne tas óńdeýdiń sheberi Ermuhanbet Álıev, aǵash óńdeý sheberi Elaman Bekenov óner týyndysyn jasaý prosesin kórsetip, áńgimelep berdi.

Al áıel adamdardyń qolóner sheberligin Áýes Saǵynaeva, Sharhat Tólemisova, Baqtyly Bopanaeva sıaqty sheberlerdiń isinen baıqaýǵa bolady. Olar júnnen kıiz jáne kıiz buıymdar jasap, jún jipterden órmek, syrǵalaqtarda kórkem, túkti jáne túksiz, jińishke, ortasha jáne jalpaq tańǵyshtar, baýlar, aq jáne qyzyl basqurlar toqydy. Dál osy jerde qonaqtar dalanyń qamysy men jún jipten ǵajap ádemi shymshılerdiń jasalý joldaryn tamashalady. Unaǵan buıymdy sheberlerdiń qolynan shyqqan buıymdardyń kórme-jármeńkesi kezinde satyp alýǵa múmkindik boldy.

Qazaqstan 2014 jyly IýNESKO-nyń nomınasıasyn jeńip alyp (Qyrǵyzstanmen birge), kıiz úı jabdyqtaryn jasaý sheberligi Dúnıejúzilik materıaldyq emes mádenı muralar tizimine endi.

Mańǵystaýlyq kıiz úı 19 ǵasyrdaǵydaı saltanatty-kórkem jasaqtalǵan kúıinde osy kúnge jetip otyr. Kıiz úıdiń syqyrlaýyǵynan bastap shańyraqqa deıingi árbir detali biregeı sheberlik týyndylary. Osynaý sansyz kóp elementter birige kelip, birtutas óner týyndysyna aınala otyryp, bir bútindi quraıdy.

Mańǵystaý oblysynyń ártisteri men ónerpazdary osy úsh kún ishinde Tárbıe Aıdynbaevanyń dızaınerligimen daıyndalǵan HİH ǵasyrdaǵy Mańǵystaý qazaqtarynyń ulttyq kıimderin kıip, konserttik jáne horeografıalyq baǵdarlamamen «Qazaq ulttyq kostúminiń tarıhy arqyly ulttyń tarıhy» atty shoý-kórsetilimge qatysty.

Mańǵystaý oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti.