Elimizdegi «Qańtar qasiretinen» keıin oqıǵaǵa baılanysty kóptegen suraqtar qoıylyp jatyr. Eldiń kóńil-kúıi, qymbatshylyq, áleýmettik teńsizdik t.b. kóptegen máselelerden árkim óz salasy boıynsha jaýap tabýǵa tyrysyp jatqanyn ańǵaramyz. Sońǵy kúnderi elde qandaı da bir jaǵdaı bola qalsa, jylt ete qalatyn ásiredinshil toptar máselesi de aqparat betterinen kórinis taba bastady. Osyǵan baılanysty din salasynda júrgendikten maǵan da biraz suraqtar qoıylyp jatyr. Ásirese Qazaqtanda 2018 jyldyń qazan aıynan bastap sot sheshimimen tyıym salynǵan «Iaqyn Inkar» toby jaqtastarynyń ustalýy, olardyń elimizdegi terrorlyq isterge qatysy, salafılik-ýahabılik taraptardyń qatysý yqtımaldyǵyna qatysty suraqtar bar. Endi osy máselege toqtalmas buryn jeke bir oıymdy bildire ketsem.
Eldegi dúrbeleń, ásirese Almatydaǵy jaǵdaı men úshin áli tolyq túsiniksiz. Sebebi, tergeý jumystary boıynsha naqty jaýap shyqqan joq. Onyń ústine jasalǵan shabýyldar men olardyń baǵyttylyǵyn qarap otyryp úshinshi kúshterdiń bolýyn joqqa shyǵarý da múmkin emes.
Olaı bolsa, eń úlken suraq eldiń qaýipsizdik salasynyń jaýapty tulǵalary men mamandaryna qoıylýy kerek dep oılaımyn. Al endi bolǵan lańkestik jaǵdaıdy dinı sıpatta dep aıtý asyǵystyq nemese kináni basqaǵa jabý bolary sózsiz. Árıne, birneshe suhbattardan, kýágerlerdiń sózderinen, vıdeomaterıaldardan búlikshilerdiń arasynda din ustanatyn adamdardyń bolǵanyn da joqqa shyǵara almaımyz. Ásirese Batys Qazaqstan oblysynda qarý, Almatyda tonalǵan zattar tabylǵan avtokóliktegiler radıkaldy top ókilderi degen habar tarady. Sonymen qatar, Almatyda belsendiligi baıqalǵan keıbir toptardyń lıderleriniń de dinge qatystylyǵy kózden tasa emes. Olaı bolsa, bul toptar kimniń buıryǵymen júr, olardyń tobynda qansha adam boldy, olardyń bılik ókilderimen, qaýipsizdik salasy basshylarymen qanshalyqty baılanysy boldy degen sıaqty suraqtarǵa jaýapty tergeý anyqtaýy tıis.
Bizge tıesili dúnıe, anyq másele, elimizdegi radıkaldy toptardyń bar ekendigi. Olarmen qansha jyldarmen ońaltý, aǵartýshylyq jumystardyń jasalyp kelgendigi. Alaıda belgili bir tulǵalardyń yqpalyna baılanysty bolar, bolmasa belgili bir múddeli mekemelerdiń múddesine bola salaǵa bólingen qyrýar qarjy naqty sol salada ońaltý jumysyna jumsalmaǵandyǵy anyq boldy. Ózim de únemi Respýblıkalyq túsindirý toby múshesi retinde osy baǵyttaǵy jumystarǵa aralasyp júrmin. Bilikti mamandar jalaqynyń azdyǵyna baılanysty turaqtamaý, memlekettik satyp alý boıynsha tapsyrysty jeńip alǵan qorlar men uıymdardyń kásibıliginiń tómendigi, qarajatynyń óte azdyǵy (2017-2021 jyldarǵa keıbir derekter boıynsha ekstremızm men terorızmniń aldyn alý úshin 270 mlrd. qarajat bólingen), teolog mamandardyń radıkalızm boıynsha tizimde turǵan azamattardyń úıin aralap, esigin qaǵyp júrýi sıaqty sheshimin tappaǵan máseleler jetkilikti. Al memlekettik tapsyrys pen ońaltý jumystaryna osynyń birneshe paıyzy ǵana beriledi. Sondyqtan, bul jerde úlken suraqtar týyndaıdy jáne nege deradıkalızasıa jumysynda nátıje tómen degen suraqqa jaýap ta bar.
Endi Almaty oqıǵasynda «Iaqyn Inkar» uıymynyń qatystylyǵy qanshalyqty yqtımal, nemese bul uıym músheleriniń dinı-saıası ustanymdary qandaı degen máselege kelsek.
Osy uıymǵa qatysty aqparattar shyǵa salyp biraz materıaldardy qaradym. Uıymǵa qatysty tushymdy málimet joqtyń qasy. Tek birneshe qyrǵyz tilinde materıaldar jaryq kórgen eken kezinde. Bizde shyqqan biren-sarań maqala-suhbattarda sol jerdegi málimetterdi paıdalanypty. Qysqasy bul uıym bizge tanys emes. Tek tanystyǵy olardyń Tablıǵı-Jamaǵat uıymynyń bir tarmaǵy sanalýynda ǵana. Al Tablıǵı-Jamaǵat uıymy burynnan belgili uıymdardyń biri jáne olardyń dinı-saıası ustanymdarynan da azdy-kópti habarymyz bar.
Sońǵy kezderde Aýǵanstandaǵy bolǵan jaǵdaılarǵa baılanysty osy Úndi-Pákistandyq dinı mektepterge tıesili toptardyń máselesi qoǵamda qaıta kóterile bastaǵan edi. Jalpy osy aımaqtyń turaqtylyǵynyń buzylýynda dinı faktor joq dep aıta almaımyz. Úndistan men Pákistannyń arasyndaǵy terıtorıalyq daý, Talıbandardyń bılikke kelýi, Orta Azıa elderimen shekaralardaǵy janjal sıaqty jaǵdaılarda qarýly dinı radıkaldy toptardyń úlesi men qatystylyǵy daý týdyrmaıdy. Alysqa barmaı-aq kórshi Qyrǵyzstanda da atalmysh uıym jaqtastaryna baılanysty biraz másele týyndaǵan. Sondyqtan «jaý joq deme, jar astynda» degendeı bul uıymdar sútten aq, sýdan taza edi dep aıtýǵa kelmeıdi. Biraq olar saıasatpen baılanysy joq, beıkúná din ustanýshylary edi degen pikirler de kezdesip jatyr.
Qandaı dinı uıym bolmasyn eger shet elden nusqaý alatyn bolsa elimiz úshin qaýip tóndirýi múmkin. Sonymen birge, bul jerde tek dinı kózqaras emes, saıası astar bolýy da múmkin dep oılaımyn. Sebebi, álemdik alpaýyttar jemge talasqan bórideı kishigirim memleketterde ózderiniń basymdyǵyn baıqatý maqsatynda oıyndar uıymdastyrýy múmkin. Sebebi, qazir men dinı terorızm degen másele múlde basqasha qaraıtyn boldym. Sebebi, qandaı da bir terrorlyq jaǵdaı, uıym, máseleniń astaryna úńilgende ol jerdegi alpaýyttardyń múddesiniń sheti kórinedi. Taıaý shyǵysta, Aýǵanstanda qaı jerde bolmasyn osy múddeler soǵysy júrip jatyr. Sondyqtan eger sender bizge arqa súıemeseńder, senderdi «pálensheler» basyp alady degen sıaqty úreı týǵyzý saıasaty bar bolýy da múmkin ǵoı!
Jaqsy, endi ne isteımiz, memlekettegi din saıasaty men osy saladaǵy jumystardy qaıta pysyqtaý kerek. Qandaı tanymal tulǵa bolmasyn, eger qandaı da destrýktıvti uıymmen baılanysy anyqtalsa, obektıvti shara qabyldanýy qajet. Ári kez-kelgen dinı sıpattaǵy uıym men olardyń jaqtastarynyń qarjylyq kózderine baqylaý júrgizý kerek. Sebebi kim aqsha berse, sonyń soıyly soǵylady.
Ári osy salada qyzmet jasap júrgen mamandardyń áleýmetin paıdalana otyryp aldaǵy jyldarǵa arnalǵan naqty josparlar qabyldanýy kerek. Elimizdegi radıkaldy ıslamdyq aǵymdar men prozelıtıstik uıymdarǵa qatysty memlekettik ustanymyn quqyqtyq túrde aıqyndaý kerek. Tirkelsin, meıli tirkelmesin. Bilim berý uıymdaryndaǵy dintanýǵa qatysty kýrstardyń mazmunyn jetildire otyryp naqty tárbıelik sıpatyn arttyrý sıaqty usynystar jasaýǵa bolady. Jasalǵan jumystar joq emes, jasalatyn jumys ta kóp. Sondyqtan toqmeıilsýge bolmaıdy.
Sóz sońynda «Qańtar qasireti» kezinde qara jamylǵan otbasylarǵa kóńil aıtamyn! Ótken apta barlyq qaza tapqan beıkúná jandardyń rýhyna arnap Quran oqydyq! Alla qabyl etsin, aıdyń-kúnniń amanynda oqqa ushyp mert bolǵandardyń ımany joldas bolsyn, al jaralanǵandarǵa tez saýyǵyp ketýin, jala jabylǵandardyń tez arada aqtalýyn, al kinálilerdiń tez tabylýyn jáne laıyqty jazasyn alýyn tileımin! Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!
Keńshilik Tyshqanuly
Dintanýshy
Pikir qaldyrý