Brıtandyq The Economist jýrnaly ómir súrýge yńǵaıly jáne jaıly álem qalalarynyń jyl saıynǵy reıtıńin jarıalady. Reıtıńte birneshe kórsetkishter boıynsha álemniń 173 qalasy baǵalanady. Bul reıtıńke qandaı qalalar bar? Qamshy.kz aqparat agenttigi atalǵan suraqtyń jaýabyn oqyrman nazaryna usynǵandy jón kórdi.

Global liveability index nemese ómir súrýge jaramdylyq ındeksi bes sanattaǵy 30-dan astam túrli faktorlarǵa negizdelgen ártúrli qalalardaǵy ómir súrý jaǵdaılarynyń kórsetkishterin baǵalaıdy: turaqtylyq, densaýlyq saqtaý, mádenıet jáne qorshaǵan orta, bilim jáne ınfraqurylym.

Qaladaǵy árbir faktor sandyq kórsetkishter boıynsha da, ishki jáne jergilikti taldaýshylardyń pikiri boıynsha da baǵalanady. Sodan keıin upaılar 1-den 100-ge deıin baǵalanady, munda 100 tamasha kórsetkish bolyp sanalady.

Úzdik 10 qalanyń qataryna kim kirdi?

2024 jyly turýǵa eń jaqsy qala (saýalnama 12 aqpannan 17 naýryzǵa deıin júrgizildi) Avstrıa astanasy Vena dep tanyldy. Ótken jyldaǵydaı, arman qalasy dep atalatyndar senimdi qoǵamdyq kólik, kórnekti bilim berý jáne densaýlyq saqtaý mekemeleri, qaýipsizdik, Mádenı is-sharalar men oıyn-saýyq nusqalarynyń keń tańdaýy úshin joǵary baǵalandy.

Ómir súrý deńgeıi boıynsha álemdegi eń jaqsy on qalaǵa Kopengagen, Súrıh, Jeneva, Kalgarı, Vankýver, Melbýrn, Sıdneı, Osaka jáne Oklend kirdi.

"Batys Eýropa jaılylyq pen ómir súrýge jaramdylyqtyń eń jaqsy kórsetkishteri bar aımaq bolyp qala beredi", – deıdi Reıtıń avtorlary. Sonymen qatar, Soltústik Amerıkanyń qalalary bilim alý úshin eń qolaıly".

Osyǵan qaramastan, Eýropanyń 30 qalasy turaqtylyq sanatynyń nasharlaýyna baılanysty "dıversıalyq narazylyqtardyń" (mysaly, Germanıa, Irlandıa jáne Belgıa) kóbeıýi jáne qylmys deńgeıiniń joǵarylaýyna baılanysty azdap tómendedi. Sonymen qatar, AQSH 25 Qala úshin ortasha 90,5 bal jınady, delingen zertteýde.

Aýtsaıderlerge kim kirdi?

Reıtıńtiń eń tómengi jaǵynda Damask ornalasqan. Sırıa astanasy 2013 jyldan beri ındekstegi eń az ómir súretin qala bolyp qala beredi jáne 2024 jyly nebári 30,7 upaı jınady. Onyń turaqtylyq kórsetkishi 20 deńgeıinde. Qala nátıjeni Karachımen (Pákistan) bólisedi.

Sonymen qatar, Kıev pen Tel-Avıv kesteniń tómengi qataryna tústi.

"Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵys Tel-Avıvti tómen túsirdi. Izraıldiń hamaspen qaqtyǵysy Tel-Avıvtiń reıtıńte birden 20 pozısıaǵa, 112-shi orynǵa túsýine ákeldi. Kıev sonymen qatar ekinshi jyl qatarynan ındeksten tys on qalaǵa túsip, osy sanattaǵy nashar nátıjelerdi kórsetedi".

Sonymen qatar, upaılardyń eń kóp ósýi Taıaý Shyǵysta da tirkeldi: BAÁ (Abý-Dabı, Dýbaı) jáne Saýd Arabıasy (Rıad, Djıdda jáne ál-Hobar) qalalarynda.

Basqa nashar qalalarǵa keletin bolsaq, reıtıń jasaýshylardyń pikirinshe, olardyń problemalary uqsas: kedeılik, ınflásıa, qol jetimsiz turǵyn úı, azamattyq narazylyqtyń joǵary deńgeıi.

Ádildik úshin Global liveability index reıtıńi "shamadan tys anglosentrızm"úshin jıi synǵa ushyraıtynyn eskerińiz. Sonymen, 2010 jyly The New York Times reıtıń avtorlaryn Batys áleminiń qalalaryna sózsiz artyqshylyq bergeni úshin aıyptady.

Al Qazaqstan tizimde bar ma?

Qazaqstannyń bir ǵana qalasy Global liveability index kartasynda kógildir túspen belgilengen – bul Almaty. Kógildir tús 60-tan 80-ge deıingi kórsetkishterdi bildiredi. Bir qyzyǵy, aǵylshyndar qazaqstandyq qalany "Shyǵys Eýropa"ornyna ornalastyrdy.

Ońtústik astana birneshe jyl boıy reıtıńtiń ortasynda, Máskeý men Ystambuldyń janynda turaqty bolyp keledi (96-98 oryn). Bul rette Almaty álemdegi eń arzan júz qalanyń qataryna kiredi. 

Almaty reıtıńte 65-ten joǵary bal jınaıdy, onda turaqtylyq 75 bal deńgeıinde baǵalanady, Densaýlyq saqtaý-67 bal, mádenıet jáne qorshaǵan orta – 58 bal.

Qazaqstanǵa keletin bolsaq, Economist sarapshylary buǵan qatysty boljam jasady. 

Atalǵan derekke saı, orta merzimdi perspektıvada Qazaqstanda turaqty ósim baıqalatyn bolady. Óıtkeni negizgi kapıtalǵa ınvestısıalardyń ósýi munaı óndirýdiń joǵary deńgeıimen jáne aqsha-kredıt saıasatyn jumsartýdy jalǵastyrýmen ushtastyra otyryp, ekonomıkany yntalandyrady. 

"Eldiń iri egemendi qory jáne halyqaralyq oblıgasıalar naryǵyna aqylǵa qonymdy qoljetimdilik qarjylandyrýdyń qolaıly jaǵdaılaryn qamtamasyz etedi, bul Qazaqstanǵa Ortalyq Azıadaǵy óńirlik áriptesterinen artyqshylyq beredi", delingen atalǵan aqparatta. 

Sondaı-aq, sarapshylar Ýkraınadaǵy oqıǵalarǵa baılanysty Qazaqstan dıplomatıalyq qatynastarda saqtyqpen áreket etetinin jáne beıtaraptyqty saqtaıtynyn atap ótti. Brıtandyq ǵalymdar QR-ǵa qarsy jappaı qaıtalama sanksıalar ekitalaı dep sanaıdy.