ULTARALYQ TATÝLYQ jáne SENİM JARASTYǴY

Qazaqstan Halyq Assambleıasynyń dóńgelek ústelinen!

Ýa‑a, áleýmet! Mynaý, talqylamaq bolyp otyrǵan «Ultaralyq tatýlyq jáne Senim jarastyǵy» atty másele ‑ asa qundy da, erekshe názik sıpaty bar ‑ qoǵamdyq qubylys ekenin, arnaıy eskertkim keledi. Bul máseleni, aldaý men arbaýsyz, aıqyn da anyq sheshý úshin, tipti shyndyqtyń ózi de azdyq etetindikten, tek qana aq sóılep aqıqatty aıtýdy talap etedi. Endeshe, ótkir pikir de, týra aıtylǵan sóz de, bireýdi muqatyp‑kemitý úshin emes, aq júrekpen súıgen, jalǵyz ǵana ‑ Otandy ‑ ardaqtaýǵa baǵyshtalmaq?!..

Olaı bolsa, eń áýeli Ata‑babań mura etken, Týǵan jer men ardaq tutar Otanymyzdyń aty men zatyna toqtalý jón sıaqty. Búgingi tańda, «jaman túıeniń jabýyndaı» aıtylyp júrgen – «Qazaqstan Respýblıkasy» ‑ deýdiń ornyna, eshkimge de elikteýge urynyp solyqtamaı‑aq, álimsaqtan ata‑babam qaldyrǵan ataýymen – «Qazaq eli» ‑ (Qazaqıa) - dep, memleketimizdiń aty‑jónin durystap ataýdy usynamyn. Muny dáp osylaı ‑ arnaıy, qadap aıtyp otyrǵan sebebim, tipti keshegi otarlaý zamanynda da – «Qazaq SSR–y» ‑ dep durys atalǵany barlyǵyńyzǵa da belgili. Óıtkeni, Qazaq memleketi ‑ áýel basta qurylǵannan‑aq, monoultty–ýnıtarlyq El bolǵany, búkil álem jurtshylyǵyna aıan. Endeshe, «myń ólip, myń tirile» júrip ‑ táýelsizdigin alǵan Qazaq eliniń – erkindigin mataýshy kim ? El men Jerdiń ıesi Qazaq halqynyń rýhyn jasytyp ‑ Jerin – bólshektep, Tilin – saýdaǵa salyp, Dininen – adastyryp, Bolymysyn – dúbárálaýdyń ‑ syryn búkpesiz aıtyp, ádilet jolyn kórsete almasaq, bul jıynnyń mysqaldaı da qajeti bola qoımas ?! Qazaq halqynyń rýhy ósip baqyty janbaı – Ultaralyq tatýlyq ta, senim jarastyǵy da bolýy – múmkin emes ?! Sondyqtan da, ‑ Ádilet pen Rahymdy – basshylyqqa alyp, qoǵamdaǵy jasandy da jampoz, ǵylymı negizi joq – «Qazaqstandyq ult» ‑ «Úsh tuǵyrly til» ‑ «Kóp ultty memleket» ‑ «Ýnıtarlyq elde 130-mádenıet» ‑ «Kelimsek kompanıalardyń – qazaq jastaryn jumysqa almaýy» ‑ «Qazaq jumysshylaryn qorlaýy» ‑ tárizdi qubylystardy, apatqa aınalmaı turǵanda, ádileti men aqıqatyna laıyq jón silteýimiz qajet. Bul bassyzdyqtardy, osynaý mártebeli jınalysymyzdyń parasatymen aıyptap, jónge keltirýdi talap etý – osy otyrǵan azamattardyń ar‑ujdany bolmaq !..

Taǵyda bir asa jaýapty másele, «İstiń bárin – kadr sheshedi» ‑ deıtin qanatty sózdiń máni men maǵanasyna toqtalmaı bolmaıtyn tárizdi. Óıtkeni, munyń jaǵdaıy tipti jaman ! Qazirgi Úkimet basynda júrgen ákimder men mınstrler jáne iri mekemelerdiń basshylary – ne halqyn – ne tilin – ne dinin – syılamaıtyn, (bezrodnyı) kosmopolıtter halqyn qasqyrsha talap, korrýpsıaǵa belshesinen batyp otyr. Búgingi, Qazaqstannyń dúnıejúzine taraǵan kelbeti osy ?! Muny qonaqqa kelgen basqa memlekettiń Elbasylary (Ózbekstan) kózge shuqyǵandaı etip, pikirlerin ashyq aıta bastady. Endi, ótirik daqpyrt, jalǵan madaqty toqtatyp, únemi Jahandanýdyń jármeńkesin asha bermeı, sheshýin tappaı siresken – ishki máselege – kóńil bólip, aqıqat kózimen qaraıtyn mezgil jetti. Syrttan kelgenderdiń ótirik maqtaýy men óz esebine myǵymdyǵyn kórip, jandúnıemiz qulazıdy. Bul ábestikti toqtatý kerek ! Qazaq jeriniń baılyǵymen, elimiz úlde men búldege oranyp otyrýǵa tıisti edi. Biraq, olaı bolmaı tur. Tipti, qazaq halqynyń áleýmettik jaǵdaıy burynǵysynan kóp tómendep ketti. Mine, osynyń bári durys sheshilmegen – kadr máselesine – tikeleı baılanysty.

Endigi bir sóz etýge turarlyq másele, bul Qazaq elinde dúnıege kelgen, «Halyq assambelıasy» atalynatyn jańa sıpattaǵy qurylymnyń máni men mazmunyn asha ketý jón sıaqty. Jalpy, bul qurylymnyń – IDEIASY – asa abzal, tamasha da darhan ekeni ras. Biraq, ‑ «jibekti tútealmaǵan – jún etedi» ‑ deıtin naqyldyń kórinisin, onyń qazirgi sáttegi qoldanysynan tanýǵa bolady. Menimshe, bul da sol jandaıshaptar men jaǵympazdardyń – «artyq etpek bolyp – tyrtyq qylyp» ‑ alǵany bolsa kerek. Sóz joq, jaqsy ıdeıanyń óńin ashyp, ajaryna keltirip jetildirý aýadaı qajet‑aq. Bul jaıynda byltyrǵy jyly Prezıdent apparatyna jazyp, jaǵymdy habar alǵanymyzdy aıta ketkendi jón sanaımyn. Assambleıanyń 10 jyldyǵyn da atqarǵan jumystaryn zerdeleı kele, Elbasynyń atalmysh qurylymnyń jumysyn jetildirý kerektigi týraly aıtqan oılaryn eskere otyryp, tómendegideı oı-pikirdi usynamyn:

Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy dıaspora ókilderiniń mádenı ortalyqtary dál búgingideı “jabyq esik” túrinde emes, bir-birimen úndesken jáne bir-birine jaýapty da ashyq bolýy kerek. Býhgalterlik balansy men demeýshilerin jarıalaý arqyly, olardyń esep-qısap jumystaryna da baqylaý jasaý kerek. Bolmasa, bul uıymdar – qujattary boıynsha Úkimet tarapynan qamqorlyqqa muqtaj jaı ǵana mádenı ortalyqtar da, al is júzinde – erekshelengen bir ult ókilderiniń qarjy-óndiristik ımperıalary men korporasıalary.

Mysaly, alys shetelden kelip jatqan kárister, eger Almatyda osydan 10-15 jyl buryn shamamen 15 myń káris turatyn bolsa, búgingi kúni, ultaralyq qaqtyǵystar bolǵan Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstandardy qoıyp, Reseıdiń káristerin astyrtyn kóshi-qonyn sheshý arqyly, bir Almatynyń ózinde 200000-ǵa ósip otyr.

Atalmysh 130-mádenı ortalyqtarǵa, tek sol ult ókilderi ǵana múshe bola alady. Osy uıymdar ishinde qandaı ustanym ustaıdy, memleket úshin berer paıdasy men zıanyn saralap-saraptaıtyn úkimettik baqylaý qaı deńgeıde? Bul jaǵy belgisiz?!..Júzge jýyq ortalyqtardyń ómirinen bir mysal: dúngen, uıǵyr, nemis, t.b. mádenı ortalyqtarynyń «halyq Assambleıasyna» kiretin respýblıkalyq, oblystyq, aýdandyq mádenı ortalyqtary bar.

Al endi oqý oryndary men mektepterde, kásiporyn men jumys oryndarynda qurylsa ne bolady? Qazirdiń ózinde, bir ǵana ult ókilderinen quralǵan fırmalar

men kompanıalar qanshama! Ózge ult ókilderi munda jumysqa da kire

almaıdy. Bul ‑ erteńgi seperatızimniń negizi bolmaq !!..

Atalmysh ortalyqtar ishinara ózderiniń kóleńkeli “memlekettik jáne úkimettik júıelerin” qurmaýyna kim kepildik bere alady? Álbette bul ‑ áleýmettik teńsizdik pen keleńsizdikterge jol ashary sózsiz...

Uıǵyrlardyń – «Jer bizdiki, Úkimet seniki» ‑ deýin qalaı túsinemiz ?..

Qazaqstan Halyq Assambleıasyn jetildirý maqsatynda:

1). Qazaqstandaǵy ulttyq-mádenı ortalyqtardyń basyn qosyp, ýnıtarlyq

Elge laıyqty – ortaq bir ǵana mádenı ortalyqqa biriktirý arqyly ‑

birtutas Qazaqstan Halqyna aınaldyrý. Biraq, bul – «Qazaqstandyq ult»

emes !

2). Qazaqstan Halqy bolýǵa kedergi bolyp turǵan –“Qazaqstan halyqtarynyń

mádenıeti”, “Qazaqstan halyqtarynyń tili” dep qoldan bólýshilik,

Keńestik kezeńinen qalǵan psıhologıalyq jasandy qaldyq.

3). Osy qaldyqtardan arylyp, ortaq memleket tilinde sóıleıtin ‑ ortaq

álipbıi, ortaq mádenıeti, ortaq dástúri bar – birtutas Qazaqstan

Halqy deıtin, jańa ULTTYQ IDEOLOGIA qalyptastyrý kerek.

Ortaq mádenı ortalyqtardyń qurylymy men mazmunyn

tómendegideı kestede usynylady:

Sońǵy aıtar másele, sirá Prezıdenttiń bilimdi de durys Keńesshileri bolmaǵandyqtan bolar, bizge shetten kelip aqyl aıtýshylar kóbeıip ketti. Keshe ǵana Astanada ótken «Halyqaralyq áıelder samıti» ne deıdi? Netken uıatty da, kúlkili jıyn deseńiz shi ?! Iapyr‑aý, osynshama «Jahanshyl» bolyp ketkenimizdiń syry nede ? Menimshe, Úkimet basynda otyrǵan Shalaqazaqtar men Kosmopolıtter: – Uly dala – adamzat órkennıetiniń besigi» ‑ bolǵanyn estimegen sıaqty. Áıtpese, ‑ Demokratıa, Genderlik júıe – degendi kezinde Uly dala búkil álemge úıretken edi ǵoı. Dúnıe halqy áli de sol Uly dala jasap ketken júıeden tálim alǵandary jón. Máselen, qazaq halqy oń jaqta otyrǵan qyzyn alaqanyna salyp álpeshteýmen qosa, «qyryq úıden tyıym salý» arqyly asqaq ta ásem ádepti etip tárbıeleı bilgen. Esh ýaqytta qyzdarynyń namysyna da jigerine de nuqsan keltirmegen. Mine, sol qyzdardyń arasynan – batyrlar da, aqyndar da, danalar da, patshalar da – shyqqan edi ǵoı. Mundaı, genderlik júıeni – qandaı elden tabasyń? Aıtyńyzdar shy, budan asqan «genderlik saıasat» bolýshy ma edi... Qazirgi genderlik saıasattyń – syry men shynyn ashyq aıtsaq, qazaq halqynyń dástúr‑salty men ulttyq qundylyqtaryna qol salý úshin jasalynyp jatyr. Gender – degenimiz, sózdikterde – «pol» nemese «rod» delinetin kórinedi. Bul – bir shızofrenık saıasatshynyń shyǵarǵan qoıyrtpaǵy bolsa kerek. Áıtpese, ana tili men gramatıkasynda ‑ «rody» ‑ joq qazaq eliniń shekarasynan attatpaıtyn, ishi tolǵan ibiliske toly – qubylys ?! Osynyń saldarynan, búgingi tańda, otbasynyń búlinýi kóbeıip ‑ esh ýaqytta Jesiri men Jetimi bolmaǵan eldiń ‑ shańaraǵy shaıqalyp tur. Mine, ulttyq ıdeologıasy joq eldiń kóretin kúni osy !..Qazaqtyń Er‑azamattary ‑ óz otbasyna ıe bolý tizgininen ajyraı bastady. Kún saıyn sottasqan jáne boqtasqan áıelderden ne kútýge bolady ? Muny – qolynda bıligi bar, biraz áıelder biledi. Biledi de – syqylyqtap kúledi. Onyń arty ‑ qos tizesin qushaqtaǵan ‑ ókinishke toly óksik ekeni de belgili. Úkimet túkke keregi joq álemdik jıyndardy ótkizip aqsha shashqansha, qolynan kelse otbasyna ımandylyq usynatyn – qazaq qyz‑kelinshekteriniń kongresin ‑ nege uıymdastyryp ótkizbeske ? Dál osyndaı el‑ishilik jıyn aýadaı qajet‑aq. Búgingi qazaq áıelderi «Erkekterden qalyp qaldyq» dep lar‑shý bolǵansha, «Analyq paryzymyzdy qanshalyqty ótep júrmiz» degen saýalǵa nege jaýap izdemeske ?.. Mine bul ‑ áıel ataýlyǵa tabıǵat sılaǵan, negizgi qudiret osy bolsa kerek. Óıtkeni olar ot basynyń – altyn dińgegi ‑ ekeni belgili ǵoı. Otbasynda bereke joq eldiń – memleketi de berekesiz bolmaq ! Qazaq áıelderiniń deni aýylda turady. Táýelsizdik alǵannan beri aýyldyń kúıi kóp tómendep, aýyldaǵy analardyń – kóbi naýqas. Odan týǵan sábılerdiń de densaýlyqtary máz emes. Jumyssyz otyrǵandar da – aýyl áıelderi. Ashqursaq ta – solar... Endeshe, «Altyn alqaly analar qoryn» quryp, «jahanshyl samıtke» shashylǵansha.., kópbalaly analarǵa naqty kómekter nege kórsetpeske ? Iá‑á bolmasa, aýyl áıelderine qosymsha mamandyq úıretse bolar edi‑aý. Osy máselelerge jaýap izdeý – naǵyz samıt sol ! Jarasy jazylmaıtyn Jahandy túzetpek bolyp kúlki bolǵansha, shańaraq pen otbasymyzdy ońdasaq eken.