(قحر-داعى جوسپارلى تۋۋ سالدارىنان شەتىنەگەن سابيلەر رۋحىنا باعىشتايمىن)
ەتەگىنە ەمحانانىڭ ارتقى دۋالى كەلىپ تىرەلەتىن قاراتاۋدىڭ شاعىن توبەشىگى بۇيرەكتەي بۇلتيعان ۇساق تومپەشىككە تولى ەدى. جۇرت ونى «سابيلەر مازارى» دەپ اتايتىن. ءتىپتى بىرەۋلەردىڭ:
- «سابيلەر مازارىنان» شىرقىراپ جىلاعان بالانىڭ داۋىسى شىعادى – دەگەنىن ەستىگەنمىن بار. سونان با، سابيلەر مازارىنىڭ سىرلى تىلسىماتى اڭسارىمدى اۋدارا بەردى.
ىزعارلى جەلى سۇيەكتەن وتەتىن كۇز كۇنىنىڭ ءبىرى بولاتىن. قاس قارايا قاراتاۋدىڭ بوكتەرىنە كەلدىم. قاراتاۋ دەسە دەگەندەي الىپ قارا جارتاس توبەدەن تونە قاراپ، قويۋلاسا باستاعان ءتۇن بوياۋىن باتتاستىرا قالعيدى. جارتاسقا ۇرىلعان دالا جەلى تىنىمسىز گۋىلدەپ، بەيمازا ۋىل-شۋىل شىعارادى. قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن جاناي وتكەن جارقانات قاناتىنىڭ سۋسىلىنان تۇرشىگە قالىپ، از تۇردىم دا اينالاما قارادىم. جەر سۇلباسىنان «سابيلەر مازارىنا» جاقىنداعانىمدى ءبىلىپ، ۇلكەن ءبىر تاستىڭ سۋىق بەتىن سيپالاي بارىپ وتىردىم. جەل بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى. ماناعى تاۋ قويناۋىنىڭ بەيمازا ۋىل-شۋىلى ەندى شىت جاڭا باسقا كۇيگە اۋىسقانداي، جىلاعان، شىرقىراعان سابيلەر ءۇنى تۇس-تۇسىمنان شۋلاپ قويا بەردى:
ۋۋ، ۋۋ، ىڭگا، ىڭگا، ىڭگا، ءا، ىڭگا، ۋۋ...
تاستى قولىممەن دىرىلدەي تىرەنە جالتاقتاپ ماڭىمدى بارلادىم. كەۋدە تۇسىمدى «تارس-تارس» ۇرعان جۇرەگىمدى مەڭگەرە الماي، مەڭ-زەڭ كۇيمەن ءبىرتالاي وتىرىپ قالدىم. «جوق، جوق، بۇل بالانىڭ داۋىسى ەمەس، جەلدىڭ شۋىلى» دەپ قالتىراعان اياعىمدى قاداي باسىپ، ورنىمنان تۇردىم. سول-اق ەكەن، ەمحانانىڭ ارتقى دۋالىنان سۋىرىلا شىققان ەكى قارا كولەڭكە قاتارلاسا ءىلبي باسىپ «سابيلەر مازارىنا» تايادى. تايادى دا، جەرگە ءسىڭىپ بارا جاتقانداي شوگەرىلە الاسارىپ، بۇگىلە سولقىلدادى. «جىن با، ادام با؟» ۇرەيلەنە اڭتارىلعان مەن ورنىمنان قوزعالۋعا باتىنا الماي، قايتادان باياۋ باسىلا وتىردىم.
ءتۇن جەر بەتىنە قارا تۇمىلدىرىعىن كيگىزىپ بولدىم-اۋ دەگەن شاقتا شىعىس جيەك شىرايلانا اعارىپ سوناۋ جوتادان ايدىڭ شەكەسى قىلتيا قالدى. كولەڭكە بىتكەن ىق جاعىنا جالداي قيسايىپ الاسارا بەردى دە، اينالا انىق كورىنە باستادى. سابيلەر مازارىنىڭ شەتىنە بۇگىلگەن ەكەۋدى دە اي ساۋلەسى ارقالارىنان سيپاپ، الدارىنداعى ۇساق تومپەشىكتەرگە ۋىز نۇرىن ۇسىنا بەردى.
بۇلار جىن ەمەس، ءبىر ەر، ءبىر ايەل.، ەكى ادام ەكەن. دوعاداي يىلگەن جوتالارىنىڭ سولقىلداۋىنان-اق جىلاپ وتىرعانى بىلىنەدى. تاناۋلارىن تارتىپ، وكسۋلەرى دە ەمىس-ەمىس ەستىلەدى. ءبىر مەزەتتە ەركەك ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، قارلىعىڭقى ۇنمەن:
- بولدى، تاعدىردىڭ بۇيرىعى سولاي شىعار، تۇر، كۇلاش، ورنىڭنان، - دەپ ايەلدى دەمەدى. ايەل ونان ارمان بۇگىلىپ الدىنداعى توپىراقتى كەۋدەسىمەن باسارداي ەگىلدى. ەركەك الگىندەي ەمەس، شيراڭقىراي ءتىل قاتتى:
- بولدى، تۇر دەيمىن، تاعدىردىڭ بىزگە بەرگەن ءبىر قىز بالاسى دا جەتەدى، ۇل كورسەك دەپ ارمانداۋشى ەدىك، ەندى مىنە، ونى دا كۇنى تولعاندا شىرقىراتىپ ءتۇسىرىپ، زورلىقپەن تۇسىك قىلىپ، بەرگەن قۇدايدىڭ وزىنە قايتارىپ، قارا جەرگە تاپسىردىق! تاۋبە قىلايىق، تۇر ورنىڭنان!
جىگىتتىڭ قاتقىل ءۇنى قارلىعىڭقى شىقسا دا، ايەلدىڭ بۋىنىن بەكىتتى مە، قولتىعىنان سۇيەمەلدەي كوتەرگەن قارىمدى قولدىڭ ىعىنا قاراي كوتەرىلىپ، ارتىنا بۇرىلدى. سوندا دا سولق-سولق ەتىپ ەگىلىپ جىلاپ بارا جاتقانى بايقالادى. ەكى كولەڭكە دۋال دالداسىنا ءسىڭىپ كەتكەندە بارىپ بايقاپپىن، باعاناعى قورقىنىشتىڭ ورنىن ەلجىرەۋ العان جۇرەگىم كوزىمە جاس مونشاعىن ىركىپ تۇرىپتى، شىقتاي ءمولدىر تامشىلار توگىلىپ كەتتى. كوز الدىم بۋالدىرلانىپ، دالا جەلى تاعى دا ىسقىرا شۋىلدادى:
– ىڭگا، ءىڭ...و-ۋ، ىڭگا، ىڭگا، ىڭگا، ۋۋ...ۋ، ىڭگا، ءىڭ... ۋ، ىڭگا... ءا...
قۇلاعىمدا كورشى قارتتىڭ اڭگىمەسى كۇڭىرەنە شەرتىلدى: «ە، قاراعىم، ءبىزدىڭ مىنا شاعىن قالاشىق قانشالاعان ادامنىڭ قانىمەن سۋارىلمادى. باسقاسىن ايتپايىق، ما بۋ فاڭنىڭ اسكەرى حالىقتى قىرعاندا الپىس ءسابيدى نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىپ ءولتىرىپ، اناۋ - قاراتاۋدىڭ بوكتەرىنە بەسىگىمەن قويعانبىز، بەسىگىمەن، - ءاجىمدى ءجۇزىن ايعىزداي كەلىپ، ساقالىنان تامشىلاعان جاستى تۇرپىلەنە جارىلعان الاقانىمەن دىرىلدەي ءسۇرتىپ، ءسوزىن جالعاي بەرگەن: «قاراعىم، باسقاسىن ايتپايىق، زور سەكىرۋ دەگەن پالەسى شىعىپ سابيلەردى تۇگەل بالا باقشاعا الىپ، سوندا مىنا مەنىڭ ەكى كەنجەم ىشىندە قىرىق بالا ءبىر ورىندا ءىش اۋرۋدان، اشتىقتان قىرىلىپ ونى دا سول، سول - اناۋ وڭباعىر قاراتاۋدىڭ تۇبىنە بەتىن ازەر جاسىرعانبىز»، – دەپ سولقىلداعان قارتىم سەكسەن سەگىز جاس يە الماعان بەلىن بۇكتەي ەگىلگەن.
- ىڭگا، ءىڭ...و-ۋ، ىڭگا، ىڭگا، ىڭگا، ۋۋ...ۋ، ىڭگا، ءىڭ... ۋ، ىڭگا... ءا...
مەنىڭ كوز الدىما اسىق اتىپ، دوپ قۋعان توپ بالا كەلدى. بىردە تاي-قۇلىنعا مىنگەسىپ شاپقىلاپ بارا جاتسا، بىردە التى باقان الپەنشەگىندە انمەن تەربەلەدى، بىردە ايسىز تۇندە اقسۇيەك قۋالاپ جۇگىرەدى. كوز الدىما ەلى ءۇشىن ۇرانداپ ءبورىلى بايراعىن ۇستاعان، «ەگەۋلى نايزا قولعا العان، ەرەۋىل اتقا ەر سالعان» ساربازدار قوسىنى ەلەستەدى.
ءبىراق، كوز الدىمداعى سۋرەت اي ساۋلەسىنىڭ اق ۋىزىن مۇلگي ەمگەن ۇساق-ۇساق سىز توپىراقتى تومپەشىكتەر. سابيلەر پەرىشتەسىن ۇيالاتقان قاراتاۋدىڭ قارا جارتاسى تومەنگە سۋىق قاراپ، تۇنەرە مەلشيۋلى.
مەن وسىدان كەيىن سابيلەر مازارىنان شىعاتىن دىبىسقا ءشۇبالانباي سەنەتىن بولدىم.
انە، انە... تاعى دا شىقتى:
- ىڭگا، ءىڭ...و-ۋ، ىڭگا، ىڭگا، ىڭگا، ۋۋ...ۋ، ىڭگا، ءىڭ... ۋ، ىڭگا... ءا...
1994 جىل، التاي.
ءجادي شاكەن ۇلى
«جۇرەك نەگە جىلايدى» كىتابىنان
پىكىر قالدىرۋ