ايشا قابىلقوجانىڭ «قاپشاعاي» ولەڭى – تەك تابيعاتتى سيپاتتاعان قاراپايىم جىر ەمەس، ۋاقىت پەن تاعدىردىڭ، ادىلەتسىزدىك پەن ارماننىڭ، رۋح پەن ماڭگىلىكتىڭ قۇرىشتاي قورتىلىلعان قورتىندى جىرى. بۇل تۋىندى ادام مەن تابيعاتتىڭ، تاريح پەن بولمىستىڭ، رۋح پەن ۋاقىتتىڭ ءبىرتۇتاس ۇندەستىگىن كوركەمدىك الەمنىڭ سۇلۋلىعىنا سۋارىپ بەينەلەگەن بەيىش جىر. اقىن قاپشاعاي ارقىلى قازاق دالاسىنىڭ، حالقىمىزدىڭ كۇرەسكە تولى ءومىرىن، تىرشىلىك تىنىسى پەن تاعدىردىڭ تارتىسىن التى تاسپا ءبۇزاۋتىس قامشى ورىمىندەي جىمداستىرىپ سۋرەتتەيدى.
قاپشاعاي – ۇنسىزدىككە تۇنعان
ماڭگىلىك كۋاگەر
ولەڭنىڭ العاشقى جولدارى-اق قاپشاعايدىڭ بەينەسىن ءتىرى كەيىپكەر رەتىندە سويلەتەدى: «ءاي، قاپشاعاي، قاپشاعاي،
كەۋدەڭ كەڭىش اق ساراي.» قاپشاعاي – جاي عانا سۋ ەمەس. ول – كەڭ سارايداي كەڭىستىك، سانسىز سىردى بويىنا جيعان الىپ جۇمباق دۇنيە. اقىن وعان جان ءبىتىرىپ، تاعدىر بەرگەندەي.
ول بىردە ارقىراعان، بىردە تىنىشتالعان. ول بارلىق زۇلماتتى كورىپ، قانشاما تاريحتى ءۇنسىز جۇتىپ جاتىر. ول ءبىر كەزدەرى اساۋ وزەن بولسا، بۇگىندە توقتالىپ قالعان، ءبىراق بويىندا سانسىز سىر ساقتاعان ماڭگى جۇمباق كۋاگەر.
«قان ساسىعان عاسىردىڭ.
قانشامۇڭىڭ جاسىردىڭ؟»
بۇل جولدار – قاپشاعايدىڭ بويىنا جاسىرىلعان سانسىز قاسىرەتتىڭ كۇردەلى كۇرەسىنىڭ كورىنىسى. قاپشاعاي – تاريحتىڭ، زۇلمات جىلداردىڭ، ادىلەتسىزدىكتىڭ ءۇنسىز كۋاگەرى. ول بارلىعىن كوردى، ءبىراق ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپادى، ۇندەمەيدى، ۋىلدەگەن جەلمەن جيرەكتەلىپ، بىلگىسىز الىس جاققا ءتىل ۇزاتادى. الپات وي تۋدىرادى.
تابيعات پەن ادام تاعدىرىنىڭ
ۇيلەسىمى
«سابىلتاتىن سەندى ۇرىپ،
جارىساتىن جەل ءمىنىپ.»
بۇل جولداردا قاپشاعايدىڭ تاعدىرى مەن ادامنىڭ ءومىرى ەگىز قاتار پاراللەل سالىستىرىلادى. ويدى وبىرازبەن ساپىرادى. قاپشاعاي بىردە اساۋ، بىردە تىنىش. ادام ءومىرى دە بىردە تۋلايدى، بىردە باسىلادى اقىن تابيعات پەن ادام بولمىسىن بىرىكتىرەدى، بۇل – قازاق پوەزياسىنداعى ەڭ مىقتى كوركەمدىك تاسىلدەردىڭ ءبىرى.
«قياناتپەن قورلىققا.
تەك سەن عانا كۋاگەر.»
قاپشاعاي – زاماننىڭ، ادىلەتسىزدىكتىڭ، قۋعىن-سۇرگىننىڭ كۋاگەرى. ول ادىلەتسىزدىكتى كوردى، ءبىراق قارسى تۇرا المادى. ول حالقىمەن بىرگە جىلادى، ءبىراق داۋىس شىعارا المادى. بۇل جەردە قاپشاعاي قازاقتىڭ تاريحىن بەينەلەيتىن وبرازعا اينالعان.
رۋح پەن ماڭگىلىكتىڭ ۇشتاسۋى
ولەڭنىڭ ەڭ تەرەڭ ءتۇيىنى – رۋحتىڭ ماڭگىلىگى.«مەن جىر بولىپ كوككە ۇشتىم!»
بۇل – جاي عانا پوەتيكالىق جول ەمەس. بۇل – رۋحتىڭ جەڭىسى، بۇل – ونەردىڭ ماڭگىلىگى، بۇل – تاريحتىڭ شىنايىلىعى!
قاپشاعاي سۋ بولىپ اسپانعا كوتەرىلدى.
اقىننىڭ رۋحى جىر بولىپ ۇشتى.
بۇل ەكى قۇبىلىس ادامنىڭ ءتانى وشكەنىمەن، رۋحى ولمەيتىنىن كورسەتەدى.
اقىن ۋاقىتشا عانا ءومىر سۇرەدى. ءبىراق ونىڭ جىرى، ونىڭ ويى، ونىڭ جۇرەك تۇبىنەن شىققان سوزدەرى ماڭگى جاسايدى.
ولەڭنىڭ كوركەمدىك قۇدىرەتى
ايشا قابىلقوجانىڭ «قاپشاعاي» ولەڭى كوركەمدىك قۇرالدارعا وتە باي.
1. دىبىستىق ۇيلەسىمدەر (الليتەراسيا، اسسونانس) «كۇنشىلدەردىڭ كۇيىگى، مەنى كورگە تاستاماق…» بۇل جولداردا «ك» جانە «ءۇ» دىبىستارى قايتالانىپ، پوەتيكالىق اۋەزدىلىك تۋدىرادى. «قارا تاۋلار تۇر قاراپ…» بۇل جەردە «قارا تاۋلار» – ادىلدىك پەن ۇنسىزدىك سيمۆولى.
2. مەتافورالار (كوركەم اۋىستىرۋلار)
«مەن جىر بولىپ كوككە ۇشتىم!» – اقىن رۋحىنىڭ ماڭگىلىگى. «تاستى ەگىلتىپ تولقىنىڭ…» – سۋ دا جىلايدى، تابيعاتتىڭ دا جانى بار. «قاپشاعاي – ءۇنسىز كۋاگەر.» – سۋ – تاريحتىڭ اقيقاتشىسى
3. قايتالانۋ ءتاسىلى (انافورا، ەپيفورا)«قاپشاعاي، قاپشاعاي…» بۇل ولەڭنىڭ باسىندا جانە سوڭىندا قايتالانىپ، اقىننىڭ ەموسيونالدىق تەبىرەنىسىن كۇشەيتەدى.
ولەڭنىڭ تۇپكى ءمانى
ايشا قابىلقوجانىڭ «قاپشاعاي» ولەڭى – قازاق پوەزياسىنىڭ ءىنجۋ-مارجانى.
بۇل ولەڭ تەك تابيعات تۋرالى ەمەس. بۇل – ادام رۋحى، تاريحتىڭ كۇردەلى كەزەڭدەرى، ادىلەتسىزدىك، فيلوسوفيالىق ويلار مەن پوەزيانىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرى تۋرالى جىر.
ولەڭنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى
قاپشاعاي – تاريحتى ساقتاۋشى.
قاپشاعاي – ادىلەتسىزدىك پەن قاسىرەتتىڭ ءۇنسىز كۋاگەرى.
قاپشاعاي – ادامنىڭ ءومىرىن بەينەلەيتىن قۇبىلىس.
قاپشاعاي – رۋحتىڭ ماڭگىلىگىن پاش ەتەتىن سيمۆول. «مەن جىر بولىپ كوككە ۇشتىم!»
بۇل جولدار – اقىننىڭ ومىرلىك كرەدوسى. ادام ءتانى ولەدى – ءبىراق جىرى قالادى.
ۋاقىت وتەدى – ءبىراق رۋح پەن ونەر ولمەيدى.
قاپشاعاي سۋدىڭ ۇستىندە قالقيدى – ال اقىن جىر بولىپ ماڭگىلىككە اينالادى.
بۇل – پوەزيانىڭ جەڭىسى، بۇل – رۋحتىڭ كۇشى، بۇل – ماڭگىلىكتىڭ بەينەسى! قاپشاعاي – تاريح پەن رۋحتىڭ ايناسى
ايشا قابىلقوجانىڭ بۇل ولەڭى قازاقتىڭ تابيعاتپەن، تاريحپەن، ۋاقىتپەن ۇندەسۋىن بەينەلەيتىن اسىل تۋىندى. اقىن جىردى جاي عانا تابيعاتتى سيپاتتاۋ ءۇشىن ەمەس، ادامزات بولمىسىنىڭ تەرەڭدىگىن اشۋ ءۇشىن قولدانعان. «قاپشاعاي» – قازاق دالاسىنىڭ وتكەنىن، بۇگىنىن جانە بولاشاعىن قامتيتىن تۇتاس فيلوسوفيالىق وي اعىمى.
ماقالا اۆتورى: بولات بوپاي ۇلى
پىكىر قالدىرۋ