“ناۋرىز قۇسى” دەگەن تىركەس حالىق اراسىندا ەرتەدەن ايتىلىپ كەلەدى. بۇل ۇعىم بەلگىلى ءبىر ناقتى قۇستى بىلدىرمەگەنىمەن، ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا العاش كەلەتىن جىل قۇستارىمەن بايلانىستىرىلادى.

       “ناۋرىز” – كوكتەمنىڭ، جاڭارۋدىڭ، جىلدىڭ باستالۋىن بىلدىرەتىن تۇركى-پارسى ءسوزى. “قۇس” – اسپاندا ەركىن سامعاپ، تابيعاتتىڭ وزگەرىستەرىن حابارلايتىن تىرشىلىك يەسى. “ناۋرىز قۇسى” تىركەسى كوكتەمدە العاش كەلەتىن قۇستارعا بەرىلگەن حالىقتىق اتاۋ. بۇل ۇعىم قازاقتىڭ تابيعاتپەن بايلانىسىنا، جىل مەزگىلدەرىن تانۋ داستۇرىنە نەگىزدەلگەن.

                 قازاق ومىرىندەگى ءمانى

      “ناۋرىز قۇسى” – ناۋرىز مەيرامى كەزىندە ۇشىپ كەلەتىن قۇستاردى بىلدىرەتىن اتاۋ. قازاق حالقى كوكتەمنىڭ العاشقى كۇندەرىن جىل قۇستارىنىڭ ورالۋىمەن بايلانىستىرىپ، ونى جاقسىلىقتىڭ، قۇت-بەرەكەنىڭ بەلگىسى دەپ ساناعان. سوندىقتان ولار العاش كورگەن قۇستى “ناۋرىز قۇسى” دەپ اتاپ، ەرەكشە ىقىلاسپەن قارسى العان.

      اسىرەسە، قارلىعاش، بوزتورعاي، جاسىلتورعاي، تىرنا، كوكەك، ۇيرەك، قاز سياقتى كوكتەمنىڭ حابارشىسى سانالاتىن قۇستاردى قازاقتار “ناۋرىز قۇسى” دەپ اتاعان. كوكتەمگى قۇستاردىڭ ورالۋى تابيعاتتىڭ جاندانۋىن پاش ەتەدى. ناۋرىزدىڭ 9-16 كۇندەرى ارالىعىندا “ءماز امالى” كىرەدى. قازاقتا “ءماز كەلمەي، ءاز كىرمەيدى، ءاز كىرمەي، جاز كەلمەيدى” دەگەن كونە ءسوز بار. وسى كەزدە جىلى ايماقتان قارعادان كىشى، تورعايدان ءسال ۇلكەن، موينى جاسىل، توبەسى قارا، قاناتى گۇلگە ۇقساس ەرەكشە قۇس كەلەدى. قازاق حالقى بۇل قۇستى “ناۋرىزەك”، “ناۋرىزبەك”، “ناۋرىزكوك” دەپ اتاعان. ونى كورگەن ادام بايىپ، باقىتتى ءومىر سۇرەدى دەپ سەنىپ، قۇسقا جەم شاشاتىن بولعان.

       ناۋرىز كۇنى جاۋعان قاردى “اقشا قار” دەپ اتاپ، وعان ەرەكشە ءمان بەرگەن. وسى كۇنى:

     ەگەر قار جاۋسا، جالاڭاياق باسىپ جۇرسە، جىل بويى اياق اۋىرمايدى دەپ سەنگەن.

      قارعا بەت جۋسا، اجارى تايمايدى دەپ ىرىمداعان.

      ناۋرىزدىڭ اق قارىمەن قارا سابىن قايناتىپ جاساسا، ونىڭ ەمدىك قاسيەتى جوعارى بولادى دەپ ەسەپتەگەن.

     ناۋرىز كۇنى تۇسكەن قاردى سىپىرىپ نەمەسە كۇرەپ تاستاۋعا بولمايدى، ويتكەنى “ب ا ق بىرگە كەتەدى” دەپ ىرىمداعان.

                        يسلامداعى ءمانى

      يسلامدا كوكتەمنىڭ كەلۋى مەن تابيعاتتىڭ جاڭارۋى – اللانىڭ قۇدىرەتىن كورسەتەتىن تابيعي قۇبىلىس. قۇستاردىڭ جىل سايىن ءوز مەكەنىنە قايتىپ ورالۋى – اللانىڭ جاراتقان ءتارتىبى مەن عاجايىپ حيكمەتتەرىنىڭ ءبىر بەلگىسى. سوندىقتان ناۋرىز مەيرامى كەزىندە قۇستارعا جەم شاشىپ، تابيعاتتى قۇرمەتتەۋ – مۇسىلماندىق ادەپكە ساي كەلەدى

     “ناۋرىز قۇسى” – ناقتى ءبىر قۇستى بىلدىرەتىن اتاۋ ەمەس، ءبىراق حالىقتىڭ كوكتەمدە العاش كەلەتىن جىل قۇستارىنا بەرگەن جالپى اتاۋى. بۇل اتاۋ قازاقتىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدى ءومىر ءسۇرۋ داستۇرىنەن، جىل مەزگىلدەرىن اڭعارۋىنان جانە كوكتەمدى قۋانىشپەن قارسى الۋىنان تۋىنداعان. قازاق ءۇشىن قۇستاردىڭ ورالۋى – تىرشىلىكتىڭ جاڭارۋىنىڭ، كوكتەمنىڭ كەلگەنىنىڭ ءسۇيىنشى حابارى.

       ماقالا اۆتورى: بولات بوپاي ۇلى