ءادىل احمەتوۆ كوپشىلىك قاۋىمعا ءدال ءقازىر ەلىمىزدىڭ كينوتەاترلارىندا بولىپ جاتقان  رەجيسسەر اقان ساتايەۆتىڭ «اناعا اپارار جول» فيلمىندە باستى رولدەگى ءىلياس وبرازىمەن كەڭ تانىلىپ جاتىر. بۇعان دەيىن ءادىلدى قالىڭ  كورەرمەن «استانا ماحابباتىم مەنىڭ» اتتى تەلەسەريالداعى ساۋلەتشى ەرلان وبرازىمەن  تانيتىن.  ءادىل بۇگىندە استاناداعى «جاستار» تەاترىنىڭ ءارتىسى. ءۇش بالا تاربيەلەپ وتىرعان اكە.

 ءادىل باستى رولدە وينايتىن  «اناعا اپارار جول» فيلمىندەگى ءىلياستىڭ ءرولى حالىقتىڭ زور ىقىلاسىنا بولەنىپ، كينوسىنشى ءاسيا باقداۋلەت بۇل كينوداعى رولىنە  «ءادىلدىڭ جالعىز كەمشىلىگى –كەمشىلىگىنىڭ جوقتىعى» دەپ باعا بەرگەن بولاتىن.  وسىنداي ۇلكەن وبرازدى كەمشىلىكسىز الىپ شىققان ءادىل مىرزانى «قامشى» پورتالى از-ماز اڭگىمەگە تارتقان ەدى. 

— ءادىل مىرزا، جاقىندا عانا ءوزىڭىز باستى ءرولدى سومداعان «اناعا اپارار جول» ءفيلمى قالىڭ كورەرمەنگە جول تارتىپ، ەلدىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. جالپى، وسى فيلمگە قالاي كەلدىڭىز، وزىڭىزگە باستى ءرول قالاي بۇيىرعانىن تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز؟ 

— بۇل رولگە مەندە اللانىڭ قالاۋىمەن، كاستينگ ارقىلى ءوتتىم. استانادا جۇرگەن كەزدە كاستينگ ديرەكتورى جاينا ابدييەۆا حابارلاسىپ، سەنارييدى جىبەردى. سول جەردەگى ءۇش ساحنانى ارىپتەستەرمەن استانادا ءتۇسىرىپ، ءجۇسىپوۆا ايىممەن بىرگە وينادىق، ول ءۇمىتتىڭ ءرولىن سومدادى، دانيار ورازاقوۆ دەگەن اكتەر باۋىرىمىز كامەراعا ءتۇسىرىپ، سول ۆيدەولاردى استانادان الماتىعا پوچتا ارقىلى جىبەردىك. سول جاقتان رەجيسسەر اقان ساتايەۆ كورىپ، ۆيدەو-سىناققا شاقىردى، ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ الماتىعا بارىپ، ونداعى سىناقتان وتتىك. سودان ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن وسى رولگە وتكەنىمدى سۇيىنشىلەپ حابارلاستى

— «اناعا اپارار جول» قازاقتىڭ جارتى عاسىرلىق تاريحىن سيدىرعان، وتە سالماقتى فيلم.  سىزدە باستى كەيىپكەر ءىلياستىڭ وبرازىن اشا الماي قالامىن-اۋ دەگەن قورقىنىش بولمادى ما؟

— ارينە ونداي قورقىنىشتار بولدى. اسىرا سىلتەپ ويناساڭ تاعى بولمايدى، جەتپەي قالساڭ ول دا ءبىر ۇلكەن كەمشىلىك. پىشاقتىڭ جۇزىندە جۇرگەندەي وتە كۇردەلى وبراز، سول سەبەپتەن دە  كوپ ىزدەنۋگە تۋرا كەلدى، كىتاپتار وقىپ، فيلمدەر تاماشالاپ، كوپتى كورگەن اعالارىمىزبەن سويلەسىپ، اقىلداسىپ، ۇلكەندەردەن كەڭەس سۇراپ، جان-جاقتى ىزدەندىم. سەنارييىن وقىعان كەزدە مەن وزىمدە بىردەن ءىلياستىڭ وبرازىن كوز الدىما ەلەستەتتىم، وي ەلەگىنەن وتكىزدىم. ماعان سەنارييدىڭ ءوزى ءىلياس وبرازىن اشۋعا كومەكشى بولدى.

— ءفيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىندا ەڭ ءبىر ەستە قالعان قىزىقتى ءساتتى ايتىپ بەرسەڭىز؟ 

— كينو بارىسىندا قىزىقتى ساتتەر وتە كوپ بولدى. ەشقانداي سۇحباتتا ايتىلماعان ءبىر قىزىق وقيعانى ايتىپ بەرەيىن.  ءۇمىت پەن ءىلياستىڭ كەزدەسەتىن ساحناسىندا تەمىرجول ۆوكزالى، ۆاگون كەتىپ بارا جاتقان ساحنانى ەرەكشە تەبىرەنىسپەن وينادىق. سول ءتۇسىرىلىمىنىڭ ءار ءدۋبلى بىتكەن سايىن ماسسوۆكادا ويناپ جۇرگەن كوپشىلىك، سونداعى حالىق   كادىمگىدەي سپەكتاكل كورىپ تۇرعانداي تاماشالاپ، قول سوعىپ، قوشەمەتتەرىن ءبىلدىرىپ «بىزگە ەرەكشە اسەر ەتتى»  دەپ العىستارىن ايتىپ جاتتى. بۇل بىزگە دە ەرەكشە شابىت بەردى. بۇل ءفيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىنداعى ەڭ اسەرلى جەرلەردىڭ ءبىرى دەسەم دە بولادى. سول كەزدىڭ وزىندە –اق العاشقى كورەرمەندەرىمىز حالىق بولدى، ولاردىڭ ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتقانى ءبىزدى قاتتى قۋانتتى.

— ءبىر سۇحباتىڭىزدا ارمانىم تاريحي كەيىپكەرلەردى سومداۋ دەپسىز. ءسىزدە تاڭداۋ بولسا، تاريحتاعى قاي تۇلعانىڭ ءرولىن سومدايتىن ەدىڭىز؟ 

— بالۋانعا وڭ –سولى بىردەي دەگەندەي اكتەر ءۇشىن دە جامان –جاقسى دەگەن ءرول بولمايدى، ءار ءرولىمىزدى قولدان كەلگەنشە  بارىنشا جاقسى كورىپ، سول رولگە عاشىق بولىپ، سودان كەيىن عانا سول كەيىپكەرىمىزدى شىعارامىز. سوندا عانا حالىقتىڭ سەنىمىن ۇيالاتاتىنداي وبرازدار دۇنيەگە كەلەدى. سول ءۇشىن اكتەر سول وبرازدى جاقسى كورۋى كەرەك، ايالاۋى ءتيىس.  ال ەندى ەرىك بولسا ەل يگىلىگى ءۇشىن، حالىق قامى ءۇشىن كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن قازاق حاندارىنىڭ، سۇلتاندارىنىڭ وبرازدارىن سومداسام دەگەن ارمان-تىلەگىم ستۋدەنتتىك شاقتان بار. ءتىپتى سوناۋ التىن وردانى قۇرعان شىڭعىس حاننىڭ ۇلكەن ۇلى جوشى حاننىڭ وبرازى بولسىن، باتىي حان بولسىن، ودان كەيىنگى حاندارىمىز بار. وسىلاي ءبىر جارىققا شىقپاي جۇرگەن وبرازداردى سومداعىم كەلەدى.  مۇمكىن باتىي حان تۋرالى كوپ وقىعاندىقتان با، ول حانعا دەگەن قۇرمەتىم ەرەكشە. جانە تاعى ءبىر ارمانىم كەنەسارى حان مەن ءىنىسى ناۋرىزباي سۇلتان تۋرالى ەلىمىزدە كەرەمەت فيلم شىقسا، سول بابالارىمىزدىڭ وبرازى جان-جاقتى اشىلىپ، سولاردىڭ ەرلىگىن، قايسار قايتپاستىعىن ءبىر پاش ەتەتىن، حالىققا رۋح بەرەتىن فيلم بولسا دەپ ارماندايمىن. بۇيىرتسا بولىپ قالاتىن دا شىعار.  

— سونداي ءبىر قيىن-قىستاۋ زامان بولماسادا اناسىن شەكارا اسىپ ىزدەپ، ءوز ۇيىنە اپاراتىن جولدا ەشتەڭەدەن تايمايتىن ءىلياستار بۇگىنگى ءبىزدىڭ قوعامدا از. اتا-اناسىن قارتتار ۇيىنە وتكىزەتىن قازاقتىڭ ازاماتتارى كوبەيىپ كەتتى.  بالا تاربيەسىندە نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟ ءسىزدىڭ شە،  جاقسى اكە قانداي بولۋ كەرەك؟  

— ءيا، وكىنىشكە وراي ءقازىر قوعامىمىزدا اتا-انانىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي جۇرگەندەر وتە كوپ.  بالاعا تاربيە بەرۋ، ەڭ الدىمەن ونىڭ اناسىن تاڭداۋدان باستالادى. ەر جىگىت وزىنە جار تاڭداۋدا اداسپاۋ كەرەك. بالا ومىرگە كەلگەننەن كەيىن اتادان ۇيرەنگەن، اكەدەن ۇيرەنگەن  ءتالىم- تاربيەنى بالاعا جەتكىزۋ بىزدەر ءۇشىن امانات. قازاق تاربيە جونىندە كوپ نارسە ايتىپ كەتكەن عوي، بەس جاسقا دەيىن ەركەلەتىپ، توبەڭە شىعارىپ، پاتشاداي كور، ون ەكى جاسقا دەيىن قۇلىڭداي ۇستا، ون ۇشتەن اسقان سوڭ سىرلاسىڭداي كور دەيدى. وسىنىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر تاربيە دەپ بىلەمىن. ال ەندى شامادان تىس ەركەلەتىپ جىبەرگەن تاعى بولمايدى، ەركەلەتپەي قويماۋ تاعى قاتەلىك. بالا ەركەلىكتىڭ مەيىرىمىنە قانىپ ءوسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.  ءار ەلدىڭ وزىندىك فيلوسوفياسى بار عوي، مىسالىعا جاپون ەلىندە بالاعا  12 جاسقا دەيىن ەشقانداي بوتەن ءتىلدى ۇيرەتپەيدى ەكەن. تەك قانا ءوز انا تىلىندە سويلەيدى، انا تىلىندە وقيدى. سوندا 12 جاسقا دەيىنگى بالانىڭ انا ءتىلى سۇيەگىنە دەيىن سىڭەدى، ودان كەيىن ول ءتىلىن ەشقاشان ۇمىتپايدى. سوندىقتان  مەندە وسى جاعىن دۇرىس دەپ ويلايمىن، بالاعا كىشكەنتاي كەزىندە ءبىر ورىسشا، ءبىر اعىلشىنشا ۇيرەتكەننەن گورى، ءبىرىنشى  ءوز انا ءتىلىن  بويىنا ءسىڭدىرۋ  كەرەك. قازاق حالقى قۇدايعا شۇكىر قاعىلەز حالىقپىز عوي، بارىندە بىردەن ۇيرەنىپ كەتەمىز.  بىزگە دە وسىنداي ءبىر پرينسىپتەردى ۇستانعان دۇرىس دەپ ويلايمىن.

ال جاقسى اكە بولۋ دەگەن سۇراعىڭىزعا كەلەر بولساق، اسپاننان الىپ، جاڭادان ءبىر نارسە شىعارمايمىز.  ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز ءبىزدى قالاي تاربيەلەدى، سول تاربيەنى بالالارعا بەرۋگە تىرىسامىز. ءوز باسىمىز اكەمىزدەن قاتتى قورقاتىنبىز،  ارينە اكەمىز  ءبىزدى ۇرىپ-سوعىپ قورقىتپايتىن، انالارىمىز، اجەلەرىمىز سولاي تاربيەلەيتىن. «اكەڭ بىلسە ايامايدى»، «ويبۋي، مىنانى اكەڭ ەستىمەسىن» دەپ، سولاي-سولاي ول كىسىلەر ءبىزدىڭ اكەلەرىمىزدىڭ دارەجەسىن كوتەرىپ،  سودان ءبىز اكەمىزدەن قورقىپ وستىك، سول قورىققاندىقتان قايمىعىپ جۇردىك.   بالا كەزدە قورىققان دۇرىس. قورقۋ ارقىلى بالا كوپ نارسەدەن تىيىلادى. ورىستا تەاتر الەمىنە قاتىستى «كوروليا يگراەت وكرۋجەنيە» دەگەن ماقال بار،  سول سەكىلدى اكەنى جان-جاقتاعى اناسى بار، كەلىنشەگى بار بالانىڭ الدىندا ويناۋى كەرەك،  اكەنىڭ مارتەبەسىن بيىك كوتەرىپ تۇرۋى كەرەك. بالانىڭ الدىندا «اكەڭ مۇنداي، اكەڭ سونداي» دەپ  اكە دارەجەسىن تۇسىرە بەرسە، ول بالادا كەيىن جاسىق، ايەلىنىڭ سوزىنەن اسا المايتىن، ءوزىنىڭ ءسوزى جوق، ايتەۋىر ءبىر جۇرگەن بوسشىل بىرەۋ بولىپ قالادى. سوندىقتاندا بالا تاربيەسىندە انانىڭ دا بەرەر ۇلەسى كوپ، ال اكەنىكى ءوز الدىنا.

— ورىس تىلىندە كينو ءتۇسىرىپ، قازاق كينوسىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ ءجۇرمىز دەپ سانايتىن ارىپتەستەرىڭىز بار. قالاي ويلايسىز، ورىس ءتىلدى كينو، ورىس ءتىلدى قازاق اكتەرلارى قازاق كينوسىنا قىزمەت ەتىپ ءجۇر ما؟

قازىرگى كينولار ورىسشا تۇسىرىلەدى، ارالاس تۇسىرىلەدى. دەسەك تە، بارلىعى كينو سالاسىنا اتسالىسىپ، ونەرلەرىن جاساپ جاتىر. مەن ەشكىمگە ورىس تىلدىگە بولمايدى، مىناعان بولادى دەپ توسقاۋىل جاساي المايمىن. ءبارى دە ءتۇسىرىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.  «ونەرلىگە ءورىس كەڭ» دەيدى ءبارى ءتۇسىرىلۋى، كورسەتىلۋى كەرەك. نەعۇرلىم كوپ كينو تۇسىرىلسە، سوعۇرلىم سولاردىڭ  ىشىنەن ىرىكتەلىپ-ىرىكتەلىپ جاقسىلارى العا شىعادى، حالىق ءوزى سۇتتەن قايماعىن ءبولىپ، ساراپتاپ، جاقسى دۇنيەلەردى الىپ شىعادى. مەيلى ول ورىسشا ءتۇسىرىلسىن، اعىلشىنشا ءتۇسىرىلسىن، ءتىپتى دىبىسسىز بولسا دا ءار كينو بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ ويلايمىن.  

 — قءازىر كينو سالاسىندا قازاق تاريحىن بىلمەيتىن، كىتاپ وقىمايتىن رۋحاني مۇگەدەك، تىم جاساندى اكتەرلار كوپ. ونىڭ ۇستىنە ءانشىسى دە، ءبيشىسى دە، ازىلكەشى دە اكتەر بولۋعا ۇمتىلادى. سونداي ديلەتانتتاردىڭ ورتاسىندا جۇتىلىپ كەتپەس ءۇشىن «كاسىبي» اكتەرلارعا قانداي قاسيەتتەر قاجەت؟ 

قانداي بولعاندا دا ولاردا ءوزىمىزدىڭ باۋىرلارىمىز عوي. قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالار، قاراكوزدەرى. مۇمكىن زامانعا قاراي، اينالاسىنداعى ورتاسىنا قاراي، قازاقيلىعى ازداۋ بولۋى مۇمكىن. دەسەك تە، بۇل جەردە حالىقتىڭ ءرولى وتە زور. ەگەر، حالىق ءتىلىن، ءدىنىن مىقتى ۇستاناتىن ونەر ادامدارىنا جاقىن بولسا، سولارعا دەگەن قۇرمەتى ارتا تۇسسە، وندا بىرتە-بىرتە ءبارى وسىعان ويىسادى. ارينە جوققا شىعارمايمىز، ءقازىر بار قانداستارىمىزدىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايتىن، قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىن جوق دەپ ەسەپتەيتىندەر. ءبىراق سولار ءۇشىن ءبىز قاجەتتىلىكتى تۋدىرۋىمىز كەرەك. ءبىز عانا ەمەس «كوپ تۇكىرسە كول دەيدى عوي» حالىقتى ءبولىپ-جارمايمىز، ءبىراق قازاقيلىعى بار ازاماتتار كوبىرەك وقۋلارى كەرەك، عىلىم مەن ءبىلىمدى كوتەرىپ، جان-جاقتى تىلدەردى دە ءبىلۋى كەرەك، سول ارقىلى باسقالاردى وزىنە ەلىكتەتىپ، تارتىپ اكەتۋى كەرەك. ءقازىر قۇدايعا شۇكىر جامان ەمەس، بۇرىندارى ورىسشا ءجوندى بىلمەيتىن ادام بولسا ۇيالىپ، قىمسىناتىن. ءقازىر قازاقشا بىلمەيتىن قازاقتار ۇيالاتىن بولدى، ىڭعايسىزداناتىن بولدى. ونىڭ ءوزى جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىن. سوندىقتان ءوزىنىڭ ءداستۇرىن، ءدىنى مەن ءتىلىن ۇستانعان ادام ەشكىمگە دە، ەشقاشاندا جۇتىلمايدى دەپ ويلايمىن.

— ءبىزدىڭ ءداستۇرلى سۇراعىمىز، ءسىز قولىندا بيلىگى بار شەنەۋنىك بولساڭىز ەڭ الدىمەن قازاق ءۇشىن نە ىستەر ەدىڭىز؟ 

— وڭاي سۇراق ەمەس ەكەن. قولىمىزدا بيلىگى بار شەنەۋنىك بولساق، باسقا جاققا بارماي-اق قويايىن، ونەر مەن سپورت جاعىنا كەلسەم تالانتتاردى ىزدەيتىن ەدىم.  «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەيدى عوي، اۋىل-ايماقتا جۇرگەن قانشاما مىقتى، تالانتتى قازاقتىڭ قىز-جىگىتتەرى بار، جان-جاقتىڭ ءبارىن ارالاپ نەمەسە ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەن بىرەۋ بولسا سولاردى ونەرگە تارتاتىن ەدىم، ونەر جاعى بولسا ول جاعىنا دا ۇشتاپ. كەيبىرەۋلەر «تالانت بار، تانىس جوق قوي»،- دەپ ايتىپ جاتادى، نەگىزى ونداي ءسوز بولماۋى كەرەك.  تالانتتى ادامعا ءارقاشاندا دەمەۋ كەرەك. سونداي جانداردى ىزدەپ تاۋىپ، سولارعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەدىم. جانە دە الەم الدىندا ءار ەلدىڭ بەدەلى ەكونوميكاسىمەن، سپورت پەن ونەرىمەن ولشەنەدى ەمەس پە؟! بىزدە تالانتتى دارىندار وتە كوپ، سوندىقتان مەن سپورت پەن ونەرگە كوپ كوڭىل بولگەن بولار ەدىم.

— قازاق كينوسى  قاشان «وسكار» الادى دەپ ويلايسىز؟

— ءوز باسىم «وسكار» سىيلىعىن سونداي ءبىر مارتەبە دەپ ەسەپتەمەيمىن. كينو ەڭ الدىمەن حالىق ءۇشىن ءتۇسىرىلۋى كەرەك. جاقسى ءبىر ءسوز بار « ونەر ونەر ءۇشىن ەمەس، ونەر حالىق ءۇشىن» دەگەن. ماقسات وسكار الۋ بولماۋ كەرەك. سوندىقتان ءبىزدىڭ كينولار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ەل يگىلىگىنە جاراپ، جاستارىمىزعا وي سالىپ جاتسا، جاقسىلىققا ۇندەيتىن كينولار بولسا ودان ارتىق ەشتەڭە كەرەك ەمەس دەپ ويلايمىن.

سۇحباتتاسقان: ايجان قالييەۆا