جىل ون ەكى ايدىڭ ىشىندەگى ەڭ ءقادىرلى، ەڭ ارتىق ءھام ەڭ قۇرمەتتى ايى بولعان رامازان ايى جاقىنداۋ سەبەپتى اركىمنىڭ اۋزىنا «ورازا بولىپ قالدى» دەگەن سوزدەر كىرە باستادى. بۇل ايداعى قىلعان قۇلشىلىق، ىستەلگەن ىستەردىڭ «و دۇنيەدەگى ساۋابى سونداي بولاتىنىن» قويا تۇرىپ، ءبىز مۇنىڭ ارتىقشىلىعىن وزىمىزشە ءھام زامانا، ادامشىلىق، ۇلتشىلىق ىستەرى جاعىنان قاراپ، ءبىراز تەكسەرىپ وتەيىك.

ورازا دەگەن اتىنان-اق باسقا جاقتارى حالىقتىڭ وزدەرىنە دە بەلگىلى بولار. ءبىز بۇل ورىندا ول رەتىن جازباي-اق ءوتۋدى لايىق كوردىك. جالعىز-اق رامازان ايى ءار جەردەگى حالىقتاردىڭ باستارىن قوسىپ، ءبىر-بىرىنىڭ حالدەرىمەن تانىسۋعا، پاقىرلاردىڭ حالدەرىن ەسكەرىپ، ولارعا جاردەم بەرۋگە جۇرتقا تەڭدىك-قۇرداستىق، ىنتىماق-بىرلىك، ساۋلىق-تازالىق ءھام قۇلشىلىق-قۇدايشىلىق سياقتى ىستەردى ۇيرەتۋدە باسقا ايلاردان گورى كوپ ارتىق. سوندىقتان حالىق قاسىندا باسقا ايلارعا قاراعاندا مۇنىڭ ءقادىر، قۇرمەتى دە زور. تەك ءبىز بۇل ورىندا، ءبىزدىڭ حالىق وسىنداي ءقادىرلى، قىمبات ايدى نەمەن وتكىزبەك؟ قۇدايشىلىق، قۇرداستىق ىستەرىندە نەندەي ءىس كورسەتپەك بولعاندا ونداي كوڭىلدىڭ جىڭىشكە جەرىنەن شىققان ءقادىرلى قىزمەتتەرىن كىمگە كورسەتپەك ءھام كىمگە بەرمەك دەگەن ساۋالدى شەشۋمەن عانا توقتايمىز. مۇنى بىزگە بايانداۋداعى ماقسات: رامازان ايى كىرگەندە بۇگىن يسلام دىنىندەگى حالىق، ونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاق، بۇل ايدى ارتىقشا شات كوڭىلمەن وتكىزۋگە تىرىسادى.

ماڭدايىنىڭ تەرىن توگىپ تاپقان مالدارى زەكەتكە تولسا، زەكەتكە شىعارعان مالىن، ءپىتىر-ۋاجىپ ساداقالارىن مولداعا بەرىپ، جارىقتىقتاردىڭ باتاسىن الۋ، ولاردى باسقا ايلارداعى ىستەرىنەن گورى ارتىقشا قۇرمەت ەتۋ ءھام وزدەرىنشە پاقىرلاردىڭ حالدەرىن قايعىرىپ، ولاردىڭ تۇرمىستارىنا وزدەرىنىڭ ساداقالارىمەن جەڭىلدىك بەرۋ بار. ونىڭ ۇستىنە وپات بولعان جاقىنىن، تۋعاندارىن وسى ايدا ەسكەرۋ بار. بۇلارى قارىنداستىق رەتىمەن قاراعاندا وتە قولايلى ىستەردەن. ءبىراق تۇپتەپ تەسە قاراپ تەكسەرىپ كەلسەك، زەكەت، ءپىتىر ءھام باسقا ءۋاجىپ ساداقالاردىڭ بەرىلەتىن كىسىلەرى جالعىز مولدالار عانا بولماسا، تاقىر، قويشى-قولاڭ كورشى، ياكي بىرەر شاكىرت، مۇعالىمدەر عانا بولىپ شىعادى. پاقىر، مۇقتاج جالعىز بۇلار عانا ەمەس، وزىنە-وزى جەتپەي، قىسقا ءجىپ كۇرمەۋىنە كەلمەي مۇڭ-مۇقتاجى كوپ، ۇلتتىعىن ساقتاۋ ءۇشىن تىرشىلىك رەتىندەگى عىلىمعا سۋساعان حالىق  پاقىر، مۇقتاج. پاقىرلىق، مۇقتاجدىق دەگەن نارسەلەر شارۋامىنەز، كۇن كورۋ تۋراسىندا ادام بالاسىنىڭ دىلگىرلىككە ءتۇسىپداعدارىپ تۇرۋىنان عيبرات. بۇل داعدارىس ءبىر كىسىنىڭ، بۇرىپ ايتقاندا بىرەر مولدانىڭ باسىندا عانا ەمەس، ءبۇتىن حالىقتىڭ – ۇلتتىڭ باسىندا. اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاق سياقتى بىلىم-ونەردەن قۇرالاقان، ونى بەرەرلىك ءبىلىم جۇرتتارىنان دا بوس تۇرعان ،وقۋشىلارى از، بولعاندارىنىڭ قالتاسى جوق بولعان حالىق بولادى. مۇنداي پاقىر حالىقتىڭ ءوقۋ-بىلىم جۇرتتارىن كوبەيتۋگە تىرىسىپ، وقۋشىلارىن ارتتىرىپ مۇقتاجدىعىن شىعارۋعا قىزمەت ەتكەن كىسىلەر، بايلار قۇدايشىلىق، ادامشىلىق ىستەرىنەكى دۇنيەدە دە وتەگەن زور ساۋاپتى بولادى.

قۇران كارىمدەگى بايان ەتىلگەن ساداقا ورىندارى دا وسى نەگىزدەرگە قۇرىلىپ ايتىلعان:

1) قۇرانداعى ايتىلعان «پاقىر» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى بىركىسىنىڭ، بولماسا كوپتىڭ مۇقتاجدىعىن شىعارۋ دەگەن ءسوز. بۇعان ۇلت مۇقتاجدىعى دا كىرەدى. مۇنى شىعارامىن دەگەن ۇلتقا نە كەرەك؟ سول كەرەگىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن اللا تاعالا «ساداقالارىڭدى مۇقتاج بولعان ادامدارعا بەرىڭدەر» دەپ كوپتىڭ قامىن ويعا سالىپ ايتقان.

2) «يبن اسسۋبيلگە» بەرىڭدەر دەگەن بىزشە جول بالاسى. بۇعان مۇقتاجدىق حالدەگى جولاۋشىلار مەن ناقىقسىز تۋعان بالالار (بۇل بىزدە جوق)، شاھارلى جەرلەردە كوپ بولادى، اناسى، اسىراۋشىسى بولماعاندىقتان تاپقان بالاسىن كوشەگە تاستاپ كەتۋرەتى كىرەدى. بۇلاي تۋعان بالالاردى دا تاربيە ەتۋدى جۇرت ۇستىنە مىندەتى قىلىپ ارتقان. بۇل ۇلتتىڭ مۇقتاجدىعىن كوزدەۋدە اقىلدى نەگىزبەن قۇرىلعان ءبىر جول. سوندىقتان بۇل رەتتەن قاراعاندا دا ساداقالاردىڭ ۇلت مۇقتاجدىعىن شىعارۋ ءۇشىن قويىلىنعان جۇرتتارعا ۇستالىناتىندىعىن كورسەتەدى.

3) «في سۋبيل-اللاعا» بەرىڭدەر دەگەن. بۇعان وقۋ جولىنداعى بارشا شاكىرتتەر مەن ۇلت مۇقتاجدىعىن وتەيتىن ورىندار كىرەدى.

بۇل ءۇشىنشى ورىندا جوعارعى ايتىلعان ەكى ورىننان گورى ساداقالاردى حالىق مۇقتاجدىعىنا جۇمساۋ دا اشىعىراق بايان ەتىلگەن.

4) «ۋا العارامينگە» بەرىڭدەر دەگەن. بۇل بۇرىش باسىپ ساسىپ تۇرعان ادام. بۇعان ساداقا بەرىپ كوتەرىپ جىبەرۋدە دە زور ماعىنا بار. قىسقاسى، قالاي ويلاساق تا ساداقالاردى اللا تاعالا ادام بالاسىن دىلگىرلىكتەن شىعارۋ ءۇشىن بەرۋگە بۇيىرعان. حالىق تا سول دىلگىرلىكتەگىنىڭ ءبىرى.

بەسىنشە رەتتەن كورسەتىپ، مۇنى دا ايتىپ وتەيىك. اللا تاعالا قۇران كارىمدە پايدالى ورىنعا وزدەرىنىڭ سۇيگەن نارسەلەرىڭمەن مالىڭدى شىعارماي تۇرىپ ىزگىلىك، جاقسىلىق دەگەن نارسەگە جەتىسە المايسىڭدار دەپ ءبۇتىن ادام بالاسىن شىن كوڭىلمەن ۇلت ىسىنە قىزمەت ەتۋگە قىزىقتىرادى. ەگەر ۇلت ءىسىنىڭ كەرەگى بولماسا، ول ۇلت ىسىنە مۇنداي ءۋاجىپ ءھام زەكەت سياقتى ساداقالاردى ەڭ سۇيگەن مالىڭنان بەرىڭدەر دەپ قىزىقتىرماس ەدى.

مۇنان كورىنىپ تۇر: سۇيگەن مالىڭنان ساداقا شىعارۋ ءبىر كىسىگە عانا ەمەس، ءبۇتىن ۇلت ءىسى ەكەندىگى. ءار نەشىك مۇنداي پارىز،ءۋاجىپ-ساداقالار ءبىر كىسىنىڭ پايداسىنا عانا ەمەس، ءبۇتىن ۇلت پايداسىنا بەرىلەدى. ول ۇلت پايداسى مەكتەپ، مەدرەسە سياقتىجۇرتتار سالىپ، بالا وقىتۋ سەكىلدى ىستەردە تابىلادى.

ەندى ءبىزدىڭ حالىقتاعى قۇدايى ساداقالاردىڭ كوبى وسى قۇرمەتتى رامازان ايىندا وتەلىنۋگە ىجديھات ەتىلىنەتىن بولعاندىقتان، ءبىز رامازان ايى جاقىنداۋ تاقىرىپتى مۇنداي رەتتەردى بايانداپ، حالقىمىزعا ۇسىنۋدى وزىمىزگە لايىق كوردىك. مىنە، حالىق، ساداقا بەرىلىنەتىن ورىندار وسى ايتىلعان نەگىزدى جولمەن بولادى. ەندىگى ءىس وزدەرىڭدە. اشىردىكى دە وسى ايتىلعان ورىندار. مەنىڭ بۇل جازعان سوزدەرىم 176 ءنومىر «قازاقتاعى»جازىلعان جيەنعالي مىرزانىڭ وتىنىشىنە جاۋاپ بولسا كەرەك.

ءاليحان.

«قازاق» گازەتى، 1916 جىل.

ماسكەۋ قالاسى.

ماقالا ءاليحان بوكەيحاننىڭ 9 تومدىق شىعارمالار جيناعىنىڭ 6 تومىنان.