Amnesty International حالىقارالىق قۇقىققورعاۋ ۇيىمى سيريالىق اسكەري تۇرمەدەگى ازاپتاۋلار تۋرالى اقپارات جاريالادى دەپ جازادى bbc.com.

قۇقىققورعاۋشىلاردىڭ مالىمەتىنە ساي، 2011 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان 2015 جىلدىڭ جەلتوقسانىنا دەيىن 5000-نان 13 000-عا دەيىن جازاسىن وتەۋشىلەر سايەدنايا تۇرمەسىندە ازاپتالعان.

«مۇنداي ءىرى كولەمدەگى ازاپتاۋلار جوعارى لاۋازىمدى ادامداردىڭ تاراپىنان قارسىلىققا يە بولماعىنا وتە تاڭ قالارلىق جاعداي» دەيدى بايانداما اۆتورلارى.

Amnesty International سايەدناياداعى اسكەري تۇرمەدەگى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جونىندە اقپارات جيناپ، زەرتتەدى. زەرتتەۋ بارىسىندا ولار  اتالمىش تۇرمەدە جازاسىن وتەگەن، بۇرىن تۇرمەدە جۇمىس ىستەگەن  قىزمەتكەرلەر، كۇزەتشىلەرمەن، بۇرىنعى سيريالىق سوتپەن جانە اسكەري گوسپيتالدا جۇمىس ىستەگەن دارىگەرلەرمەن  سۇحباتتاسقان. سونىمەن قاتار، 17 حالىقارالىق جانە سيريالىق ساراپشىلارمەن سويلەستى.  

قۇقىققورعاۋشىلار سوتتان تىس ازاپتاۋلار مەن قىرىپ-جويۋ ادىستەرىن حالىقارالىق تاۋەلسىز ساراپتاما جۇرگىزۋدى ۇسىنىپ وتىر.

«سوتتاۋ، ازاپتاۋ جانە ءولىم»

سايەدنايا تۇرمەسىندە جازاسىن وتەۋشىلەردى ۇستايتىن ەكى ورتالىق بار. وعان 10 000-نان 20 000 ادامعا دەيىن سيادى.

قىزىل كورپۋستا كوبىنە سيرياداعى شيەلەنىستىڭ باستالعان ۋاقىتىندا تۇتقىندالعاندار وتىرادى. ال اق كورپۋستا سيريالىق ارميانىڭ وفيسەرلەرى مەن سولداتتارى جازاسىن وتەيدى.

«قىزىل كورپۋستاعىلار قۇپيا سوتتان تىس ازاپتاۋلار كەزىندە جاپپاي دارعا اسۋ ارقىلى ولتىرىلگەن» دەلىنگەن باياندامادى.

سوت ءبىر مينۋت نەمەسە ءۇش مينۋتقا سوزىلعان. سودان كەيىن بىردەن ءولىم جازاسىنا كەسكەن.

سايەدنايا نەمەسە باسقا دا مەملەكەتتىك تۇرمەگە ۇكىمەتپەن كەلىسپەيتىن ازاماتتار تۇسەدى. ونىڭ ىشىندە جۋرناليستەر، ساياساتكەرلەر، قۇقىققورعاۋشىلار، دارىگەرلەر ت.ب. بار.

«ءولىم جازاسى سيريانىڭ مۋفتياپەن نەمەسە قورعانىس مينيسترلىگىمەن جانە مەملەكەتتىك باس شتابتىڭ باسشىسىمەن كەلىسىلەدى. ولار سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادتىڭ اتىنان ارەكەت ەتە الاتىندار» دەلىنگەن قۇقىققورعاۋشىلاردىڭ بايانداماسىندا.

سيريا بيلىگى Amnesty International-عا ەلگە كىرۋگە تىيىم سالدى. سوندىقتان سۇحباتتى تەلەفون ارقىلى نەمەسە تۇركيا ەلىندە العان. بايانداما ءۇشىن 84 كۋاگەرمەن سويلەسكەن.

كۋاگەرلەردىڭ ايتقانى

سايەدنايا تۇرمەسىنىڭ بۇرىنعى جازاسىن وتەۋشىلەردىڭ ەشقايسىسى ءولىم جازاسىنان نەمەسە ازاپتان قۇتىلا الماعان.

سايەدنايا تۇرمەسىندە ءولىم جازاسىنا كەسىلگەندەردى ادەتتە تۇستەن كەيىن سيريانىڭ باسقا ازاماتتىق تۇرمەسىنە اۋىستىرامىز دەپ ايتىپ الىپ كەتەدى ەكەن. ودان كەيىن جەرتولەدەگى كامەراعا اپارىپ ءتۇننىڭ ورتاسىنا دەيىن ازاپتاپ، ۇرادى.

ماسەلەن، بۇرىنعى تۇرمە كۇزەتشىسى قۇقىققورعاۋشىلارعا مىنانى ايتىپ بەرگەن.

«ءبىز جازاسىن وتەۋشىنىڭ ەسىمىن اتايمىز، ولار فۋتبولكالارىمەن بەتىن جابادى...ءبىز ولاردى ءبىر قاتارعا تۇرعىزامىز دا، ولار بىر-بىرىنەن ۇستاپ تومەندەگى كامەراعا بارادى. ولارعا وتىرۋعا تىيىم سالىنعان. سوندىقتان ولار تۇرەگەلىپ تۇرادى. ءبىز ولارعا ايقايلاپ، ۇرا باستايمىز. ويىمىزعا كەلگەنىن جاسايمىز. سەبەبى ولاردىڭ ءبارىبىر ولەتىنىن بىلەمىز» دەيدى بۇرىنعى كۇزەتشى.

  جازاسىن وتەۋشىلەردىڭ سوزىنشە ولار ءولىم جازاسىنا كەسىلگەندەردى قالاي ۇرىپ جاتقانىن ەستيتىن.

«ءبىز قاتتى تارسىلداعان دىبىس ەستىپ جاتتىق. ساعات 22.00 نەمەسە  01.00-گە دەيىن تومەننەن ادامداردىڭ شىڭعىرعان جانە قينالعاننان ايقايلاعان داۋىستارىن ەستىپ جاتتىق. سايەدنايادا ۇندەمەسەڭىز كوپ سوققىعا جىقپايدى. ءبىراق جاڭاعى ادامدار جىندانىپ كەتكەندەي ايقايلادى. بۇل ادەتتەگى داۋىستار بولعان جوق. تەرىسىن تىرىدەي سىپىرىپ العانداي شىڭعىردى» دەدى قۇقىققورعاۋشى نادەر (بارلىق ەسىمدەر وزگەرتىلگەن).  

ءار اپتادا، كەيدە كۇندە كامەرادا بىرەۋ اۋرۋدان، ەندى ءبىرى شولدەن، تويىپ تاماق جەمەگەننەن جانە ازاپتاۋ كەزىندە العان جاراقاتىنان كوز جۇمادى.

«كامەرادا بىرەۋ كوز جۇمسا، ونى كورپەگە وراپ، كامەرانىڭ الدىنا جاتقىزاتىنبىز. تاڭ ەرتەڭ كۇزەتشىلەر ۇنەمى «ولگەن ادامدار بار ما؟» دەپ سۇرايتىن» دەيدى بۇرىنعى جازاسىن وتەۋشى كارىم.

وماردى جوعارى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە تۇتقىنداعان. تۇرمەدەگى ازاپتاۋلار مەن قورلاۋ ارەكەتتەرىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋگە كەلمەيتىنىن ايتقان. ازاپتاۋلاردان العان فيزيكالىق اۋرۋلارعا قاراعاندا، پسيحولوگيالىق كۇيزەلىس اۋىر بولعانىن ايتادى.

«سىزدەرگە سايەدنايا تۇرمەسىندە باستان وتكەرگەن ازاپتاۋلارىن انىقتاپ ايتىپ بەرەتىن ادامدى تابۋ قيىنعا سوعادى. سەبەبى ونى ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات...مەن ءتىپتى كورگەنىمدى قانداي سوزدەرمەن سيپاتتاپ بەرەتىنىمدى دە بىلمەيمىن».

بۇرىنعى جازاسىن وتەۋشى سامير ۇرىپ-سوعۋلار وتە قاتىگەز تۇردە جاسالىناتىنىن، ءتىپتى شىداۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن  ايتادى.

Amnesty International-دىڭ قۇقىققورعاۋشىلارىنىڭ مالىمەتىنشە،  سيريا ۇكىمەتى ون جىلداپ وسىنداي قورلاۋ ارەكەتتەرىن قولدانىپ كەلەدى.

Human Rights Data Analysis Groupء-تىڭ بەرگەن اقاپاراتىنا ساي 2011 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان 2015 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان دەيىن سيريالىق ۇكىمەت تۇرمەدە ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 300 ادامى ءولتىرىپ وتىرعان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا تۇرمەلەردە 17،7 مىڭ ادام ءولتىرىلدى.