تاريح قويناۋىندا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن سىرى اشىلا قويماعان ءبىر قۇپيا بولسا، ول شىڭعىس حان قۇپياسى. ونى بىرەۋلەر قايتالانباس ۇلكەن تۇلعا دەپ باعالاپ جاتسا، ەندى ءبىرى قانىشەر جاۋىزعا بالايدى. شىڭعىس حاننىڭ ناعىز كەلبەتى قانداي بولعان؟ بۇنىڭ سىرى بەلگىسىز بولىپ قالا بەرەر، بالكىم. الايدا، تاريحشى-عالىمدارىمىز شىڭعىس حاننىڭ پاتشالىق ەتكەن زامانى جايىندا ءوز شىندىقتارىمەن ءبولىستى.

مۇحتار ماعاۋين: «ورىس سوۆەتى يدەولوگياسى كەلىپ جەتكەنگە دەيىن بۇكىل قازاق شىڭعىس حاندى قۇرمەتتەگەن، ءقادىر تۇتقان. ال ودان كەيىن ۇلتتىق سانامىزدان ايىرىلعانىمىز سونشالىق، ورىستىڭ يدەولوگياسىمەن عانا ەمەس، مەكتەپ وقۋلىعى دارەجەسىندەگى شوۆينيستىك يدەولوگيامەن ابدەن ميىمىز ۋلانعان. شىڭعىس حاندى ءالى كۇنگە دەيىن جاۋىز دەپ جۇرگەندەر سول سانادان ءالى ارىلا الماي وتىر».

بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ: «شىڭعىس  حان الەمدە وتە كەڭ تارالعان تۇلعا. ونى وقىعان ادامنىڭ ءبارى بىلەدى.  بىرەۋلەر شىڭعىس حان ادامزاتتى كوپ ولتىرگەن قانىشەر دەيدى. ولاي بولسا، بىزدە باتىرلاردىڭ ءبارى قانىشەر. قابانباي، ناۋرىزبايلادردى باتىرلارىمىز دەيمىز، ولاردىڭ ءبارى كىسى ولتىرگەندەرى ءۇشىن باتىر بولعان. ال، ەندى شىڭعىس حان نەگە قىتايدى باسىپ الدى، حورەزمدى باستى دەيسىزدەر؟ ول ءوز حالقىنىڭ العاشىندا ءالسىز بولعانىن بىلگەن. موعول مەملەكەتىن قۇردى. ول مەملەكەت ەندى ماڭگى بولۋ كەرەك قوي. ول ءۇشىن نە ىستەيدى؟ بۇل ەلدىڭ توڭىرەگىندە مىقتى مەملەكەت بولماۋ كەرەك. ول ءوز ەلىنىڭ باياندى دا ماڭگى بولۋى ءۇشىن قىتايدى دا باعىندىردى، ورىستى دا باعىندىردى، حورەزمدى دە باعىندىردى. ەرتەڭ مەنىڭ حالقىمدى قيراتادى-اۋ دەگەن مەملەكەتەردىڭ ءبارىن قۇرتتى. بۇنى ءوز حالقىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ ىستەگەن».

تىلەۋبەردى ابەناي ۇلى: «ەگەر شىڭعىس حاندى تۇركىلەردىڭ، مۇسىلمانداردىڭ مايدانىندا تۇرىپ ايتسا، مۇسىلماندىق تۇرعىدان العاندا، ول كىسى – ناعىز عاداۋاتشى. ال، تۇركىلەر تۇرعىسىنان ايتقاندا، تۇرىك حالقىن بىرلىككە كەلتىرۋشى. ادامزات تۇرعىسىنان قاراعاندا، ول كىسى كۇللى ادامزات تاريحىندا زايىرلى قوعام قۇرعان ادام. ونى بارلىق زاماننىڭ عالىمدارى، تاريحشىلارى «دۇنيەگە بەيبىتشىلىك اكەلگەن ادام» دەپ مويىندايدى. شىڭعىس حان ادامزات تاريحىنداعى ەڭ پاراساتتى تۇلعا بولدى...».

مارال ىسقاقباي: «ءبىز تاريح ساباعىندا مىندەتتى تۇردە ورىستىڭ تاريحىن وقىدىق. سىر تاريحى دەگەن اتى عانا بولماسا، نەگىزى ورىستىڭ تاريحى بولدى. قازاقتىڭ تاريحى دەگەن بولعان جوق. الايدا، قازاق تاريحىنا قاتىستى امالدارى جوقتىعىنان وقىتاتىن ءبىر تاقىرىپ بولدى، ول ازياعا قاتىستى شىڭعىس حاننىڭ ورىستى جاۋلاۋى. ءبىز سولاي دەپ قابىلداپ وستىك.

شىڭعىس حان جاۋلاپ العان جەرلەرىنىڭ ىشىنەن تەك ءدىني ورتاعا تيىسپەگەن. ءدىني حالىقتى سىيلاعان. ولاردى سالىقتان بوساتقان، قۇدايدىڭ وكىلى دەپ ساناعان. ەرەكشە كومەك كورسەتكەن، مەشىتتەر سالۋعا جاردەمىن تيگىزگەن».