بۇگىن قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى دوستىق، باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناستارىنىڭ ورناعانىنا 25 جىل تولدى. 1992 جىلى 2 ناۋرىز كۇنى قازاقستان مەن تۇركيا اراسىندا رۋحاني ءارى ساياسي باۋىرلاستىق كەلىسىمى جاسالعان بولاتىن. قازاق ەلى 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدە ەڭ العاشقى بولىپ قابىلداپ، باۋىرلاس ەلدىڭ بوستاندىعىنا شىنايى تىلەكتەس بولعان دا وسى تۇرىك ەلى. وسىعان وراي تۇركيانىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى نيەۆزات ۋيانىك مىرزامەن سۇقباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى دەپ جازادى baq.kz.

- اڭگىمەمىزدى ەكى ەل اراسىنداعى باۋىرلاستىقتان باستاساق.

- قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ەركىن قارىم-قاتىناستار ءوز باستاۋىن ەكى حالىق اراسىنداعى تاريحي، مادەني قۇندىلىقتاردان الىپ وتىر. ءتۇبىمىز ءبىر، ءتىلىمىز ءبىر، ءدىلىمىز ءبىر ەلدەرمىز. وسى تۇسىنىكپەن، وسى ۇعىممەن ءومىر ءسۇرىپ، باۋىرلاستىقتى دامىتىپ، جالعاستىرىپ كەلەمىز. جالپى، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ بارلىق ءتۇرى وسى ۇستانىممەن دامىپ كەلەدى.

تۇركيا مەملەكەتى وسىدان 25 جىل بۇرىن قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن العان كەزدە العاشقى بولىپ قۇتتىقتاپ، العاشقى بولىپ شىن جۇرەكتەن باۋىرلاس ەلدىڭ قۋانىشىنا ورتاق بولا بىلگەنىمىزدى بۇگىنگى تاڭدا ماقتانىشپەن ايتامىز. ال ەكى ەل اراسىنداعى باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناس 25 جىلدىڭ ىشىندە ەشبىر وزگەرمەستەن، سىزات تۇسپەستەن ساقتالىپ كەلەدى جانە بۇل قارىم-قاتىناس الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسا بەرەتىن بولادى. ەلارالىق بايلانىس بارلىق سالادا دا وتە قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى.

ال بۇگىن، ياعني 2 ناۋرىز كۇنى – ەكى ەل تاريحىنداعى ەرەكشە كۇن. سەبەبى 1992 جىلى ءدال وسى كۇنى تۇركيا مەن قازاقستان اراسىندا ديپولماتيالىق قاتىناستار ورناتىلدى.

- سىزدەر ءۇشىن قازاقستان سىرتقى ساياساتىنىڭ ءرولى قانداي؟

- ءبىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن «تۇركى حالىقتارىنىڭ اتاسى» دەپ سانايمىز. سول نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كوشباسشىلىعىمەن قازاقستان بارلىق سالادا ۇلكەن جەتتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. 25 جىل ىشىندە ءبىلىم، مادەنيەت، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالادا قازاقستان تاڭعالارلىق جەتىستىكتەردى باعىندىرا الدى. سونىمەن قاتار ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستاردا، جالپى ديپلوماتيالىق سالادا قازاقستان ءوزىنىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقىسىندا الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلە ءبىلدى.

قازاقستاننىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان بەلسەندى سىرتقى ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە استانا قازاق ەلى ماقتان تۇتار ۇلكەن ساياسي ورتالىققا اينالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر مىسالى رەتىندە تۇركيا مەن رەسەيدىڭ باستاماسى بويىنشا يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇلتتىق ۇيىمدار وكىلدەرىنىڭ باسقوسۋىن ايتۋعا بولادى. وسىنىڭ نەگىزىندە استانا ۇلكەن ساياسي پلاتفورماعا اينالا الدى. ارينە، سيريا ماسەلەسى بويىنشا استانا كەلىسسوزىنىڭ ءوتۋى جاقسى باستاما ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. جانە دە وسى كەلىسسوزدەرگە ارنايى الاڭ ۇسىنعانى ءۇشىن قازاقستان تاراپىنا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز.

سيريا ماسەلەسى – الەمدىك ماسەلە. ونداعى قارۋلى قاقتىعىستاردى توقتاتۋ ءۇشىن استانادا وتكەن كەزدەسۋلەر وتە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. بۇل جەنيەۆادا باستالعان ساياسي ۇدەرىستىڭ ءارى جالعاسى، ءارى تۇيىندەۋشى شارا دەۋىمىزگە بولادى.

- استانا كەلىسسوزىنە قاتىسۋشى بىردەن ءبىر مەملەكەت ول – تۇركيا. وسى كەلىسسوز بۇل تاراپقا نە بەرە الدى؟

- بارلىعى بىلەتىندەي، سيرياداعى داعدارىستىڭ جالعاسقانىنا بيىل جەتى جىلعا اينالىپ بارادى. ال وندا بولىپ جاتقان جاعدايلاردى ەڭ كوپ سەزىنىپ، كوپ زارداپ شەگىپ وتىرعان مەملەكەت – تۇركيا. سەبەبى سيريامەن تىكلەي شەكارالاسادى. سونىڭ سالدارىنان 3 ملن-نان استام بوسقىن قازىرگى تاڭدا تۇركيانى پانالاپ وتىر. سيريالىق بوسقىندار ءۇشىن تۇركيادان ءقاۋىپسىز ەل جوق ازىرگە. دەگەنمەن، سيرياداعى تەرروريستىك ۇيىمدار سانىنىڭ كوپتىگى دە تۇركيا ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى جايلاردىڭ بىرىنە اينالدى. سوندىقتان دا ءبىز كورشىمىزدەگى قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ تەزىرەك توقتالىپ، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ تەزىرەك ورناعانىن قالايمىز. ال استانا كەلىسسوزىنە كەلەر بولساق، تاراپتار سيرياداعى قارۋلى قاقتىعىستاردى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدى. بۇل ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى ناتيجە بولدى. ءتىپتى، مۇنان دا ماڭىزدىسى – استانا كەلىسسوزىنەن كەيىن سيريادا قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ ءبىرجولاتا توقتاتىلۋى. ال سيريا ماسەلەسى بويىنشا استانا كەلىسسوزدەرى، تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى، جەنيەۆا ساياسي ۇدەرىسىنىڭ جالعاسى ءارى ءتامامداۋشى ءرولىن اتقاردى.

- قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ساياسي بايلانىسقا قانداي باعا بەرەسىز؟

- وتكەن جىلى تۇركيادا وتكەن يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءحىىى ءسامميتى كەزىندە ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرىنىڭ ۇسىنىسىمەن يسلام الەمىندە جاڭا ءبىر جاقىنداسۋ باستاماسى كوتەرىلگەن بولاتىن. وسى باستاما نەگىزىندە يسلام الەمىندەگى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردى، ءتۇرلى ماسەلەلەردى بەيبىت جولمەن شەشۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلدى. بۇل باستامانى دا ەكى ەل اراسىنداعى الەمدىك ماڭىزدى شارالاردىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.

سونىمەن قاتار وسى سامميت كەزىندە اتقارىلعان يگى شارالاردىڭ ءبىرى – بيىل قىركۇيەك ايىندا يىۇ «ءبىلىم جانە تەحنولوگيالار» ءسامميتىن وتكىزۋ كەلىسىلدى. بۇل شارا قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن استانا قالاسىندا جۇزەگە اسادى دەپ كۇتىلۋدە. ارينە، ۇيىمعا مۇشە مەملەكەت رەتىندە ءبىز بۇل سامميتكە قاتىسۋعا شاقىرۋ الىپ وتىرمىز.

سامميت بيىل استانادا وتەتىن ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنىڭ اياسىندا وتەتىن بولادى. جانە قىركۇيەك ايىندا وتەتىندىكتەن، وسى كورمەنىڭ قورىتىندىسى ىسپەتتى. سوندىقتان دا وسى سامميت پەن ەكسپو قازاقستاننىڭ قول جەتكىزگەن تابىسىن الەمگە پاش ەتەدى دەگەن ۇمىتتەمىن. جالپى، بۇل كورمەگە قاتىسۋ بويىنشا تۇركيا تاراپىنىڭ جۇمىستارى جالعاسۋدا. استاناداعى ەكسپو كورمەسىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە وتۋىنە ءبىز دە ءوز قولىمىزدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاسايمىز.

سونىمەن قاتار، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بيىلعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ايتىلعان «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرتۋى» تۋرالى باستاماسى قازاقستاننىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىن دامىتۋ ماڭىزدىلىعىن ايقىنداي ءتۇستى. جوعارىدا ايتقان يىۇ-نىڭ «ءبىلىم جانە تەحنولوگيالار» ءسامميتى قازاقستاننىڭ وسى سالاداعى جەتىستىكتەرىن تانىتاتىن ۇلكەن مۇمكىندىك ەكەنىن ايتا كەتكەن ابزال.

مۇنداي شارالاردىڭ قازاقستاندا ءجيى ۇيىمداستىرىلۋىن بۇل ەلدىڭ الەمدىك ساياساتتا، ديپلوماتيا سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىككە جەتكەنى دەپ باعالاۋعا بولادى.

سونداي-اق، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان يادرولىق قارۋلاردى جويۋ جونىندەگى، ولاردىڭ تاراتىلۋىن توقتاتۋ جونىندەگى ۇسىنىستارى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى وتە ۇلكەن جەتىستىكتەر دەپ ويلايمىن. جانە پرەزيدەنتتىڭ بۇل ۇسىنىستارى الەمدە وزىنە لايىق ورىنىن تابۋدا.

جالپى، قازاقستاننىڭ الەمدىك ساياسي ارەناداعى قول جەتكىزگەن ۇلكەن جەتىستىگى رەتىندە 2017-2018 جىلدارى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە سايلانۋىن ايتۋعا بولادى.

- 25 جىل كولەمىندە ەكى ەل اراسىندا ءبىرقاتار حالىقارالىق ۇيىمدار قۇرىلدى. بۇلاردىڭ ەلارالىق قارىم-قاتىناستا الار ورىنى قانداي؟

- باۋىرلاس ەل رەتىندە قازاقستان مەن تۇركيانىڭ بىرلەسە وتىرىپ قۇرعان تۇركىتىلدەس ەلدەرگە ورتاق – «تۇرىك كەڭەسى» ۇيىمى بار. بۇل – تۇركيا مەن قازاقستاندى عانا ەمەس، جالپى تۇركىتەكتەس حالىقتاردىڭ باسىن قوسقان ۇلكەن ۇيىم. قازىرگى كەزدە باس كەڭسەسى ستامبۋلدا ورنالاسقان «تۇرىك كەڭەسىنىڭ» ۇلتتار ىنتىماقتاستىعىندا الار ورنى ەرەكشە. مۇنان بولەك باۋىرلاس ەلدەردىڭ باسىن قوقان تاعى ءبىر حالىقارالىق ۇلكەن ۇيىم ول – «تۇرىك اكادەمياسى». باس كەڭسەسى اتانادا ورنالاسقان بۇل ۇيىم بۇگىندە كۇللى تۇركىتەكتەستەرگە ورتاق رۋحاني بايلىعىمىزدى تۇگەندەۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ەكى ەل اراسىنداعى مۇنداي ۇيىمدار كوپ. مىسالى، 1992 جىلى قۇرىلعان تۇركىسوي قاتارلى ۇيىمداردى اتاۋعا بولادى.

تۇركيا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلىندا قوعامنىڭ قاي سالاسى بولماسىن باۋىرلاستىقپەن، ىنتىماقتاستىقپەن قارىم-قاتىناس جاسادى. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى مۇنداي بايلانىس الەمنىڭ وزگە ەلدەرىنە ۇلگى بولارلىقتاي دەڭگەيگە جەتتى. ءبىز بۇل جاعدايدى ماقتان تۇتامىز.

سونىمەن بىرگە، قازاقستان سوڭعى 25 جىل ىشىندە تۇركيا ءۇشىن ورتا ازياداعى ەڭ سەنىمدى ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق سەرىكتەسىنە اينالدى. ارينە، الداعى ۋاقىتتا بۇل قارىم-قاتىناسىمىز كەڭەيە تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىز. سەبەبى، قازاقستان – قازىرگى تاڭدا بولاشاعى جارقىن، ۇلكەن پەرسپەكتيۆاسى بار مەملەكەت.

- ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق ىقپالداستىعىنا توقتالساڭىز؟

- قازاقستان ساۋدا جانە ەكونوميكا بويىنشا باتىس پەن شىعىستى جالعاستىرۋشى «تاريحي جىبەك جولى» ەكەنىن دە اتاپ وتكەن ءجون. بۇدان دا بولەك، كولىك لوگيستيكا، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك سالالارىندا ەڭ ماڭىزدى باعدارلار، ۇلكەن جولدار قازاقستان ارقىلى وتەدى. كاسپيي تەڭىزى ارقىلى تۇركياعا باعىت العان بۇل باعدار «ورتالىق ءدالىز» رەتىندە تانىمال. ول باسقا باعىتتار ءۇشىن بالاما رەتىندە ەمەس، كەرىسىنشە، سولارعا جاسالعان مۇمكىنشىلىك دەپ باعالانعانى ورىندى. سەبەبى بۇل – ەڭ ەكونوميكالىق ءتيىمدى، ەڭ ىڭعايلى جانە ەڭ تەز جەتكىزەتىن باعدار. دەگەنمەن، ءبىز ءۇشىن بۇل «ءدالىز» ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ باسقا باعىتتارىنا كولەڭكە تۇسىرمەيدى، كەرىسىنشە، قوزعاۋشى كۇش.

جالپى، تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستار وسى باعدار بويىندا ورنالاسقان ەلدەردىڭ دامۋى مەن كوركەيۋى ءۇشىن، تەك قانا ءتيىمدى جاعىنان اسەر ەتەدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

تاعى ءبىر ەرەكشە اتاپ وتەتىن جايت، تۇركيا مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار 1992 جىلدان بەرگى بايلانىستار ناتيجەسىندە جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك دەڭگەيىنە جەتتى. بۇل ارىپتەستىك 2009 جىلى قول قويىلعان «ستراتەگيالىق ارىپتەستىك» تۋرالى مەمەراندۋممەن بەكىتىلگەن.

ەكى ەل باسشىلىعىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلەتىن جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق كەڭەسى بار. بيىل بۇل كەڭەس وتىرىسى ءۇشىنشى رەت وتەتىن بولادى.

سونىمەن بىرگە قازاقستان-تۇركيا قارىم-قاتىناستارىن نىعايتا ءتۇسۋ ماقساتىندا ۇكىمەتارالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا قىزمەت اتقارادى. ال كوميسسيانىڭ تەڭ ءتوراعالىعىن ەكى ەلدىڭ پرەمەر-مينيسترلەرىنىڭ ورىنباسارلارى اتقاراتىن بولادى. بۇل كوميسسيانىڭ وتىرىسى وتكەن جىلى تۇركيادا ءوتتى. ال بيىلعى باسقوسۋ استانادا وتەدى دەپ كۇتىلۋدە.

قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى سالالارى – مۇناي مەن گاز. الايدا، وسى ەكەۋىمەن عانا شەكتەلمەي، وزگە دە ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كوزدەرىن دامىتۋ ءۇشىن ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ مەن مودەرنيزاسيالاۋ باستى ماڭىزعا يە. اۋىلشارۋاشىلىعى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ، قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىن جەتىلدىرۋ قاتارلى ماسەلەلەردى ءالى دە كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەۋى قازاقستاننىڭ بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرەدى.

ارينە، تۇركيا مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى وتە جوعارى. دەگەنمەن، قازىرگى جەتكەن جەتىستىگىمىزگە توقمەيىلسۋگە بولمايدى. ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدانى الار بولساق، سوڭعى 2-3 جىلداعى جاھاندىق داعدارىس جاعدايى ەكى جاقتى ساۋدا-ساتتىق كورسەتكىشىن تومەندەتكەنى انىق. دەگەنمەن، وسى داعدارىسقا قاراماستان، 2016 جىلى ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق 2،5 ملرد دوللاردان استى. سونىمەن قاتار، وتكەن جىلى تۇركيا قازاقستاننىڭ ساۋدا ەكسپورت-يمپورتى بويىنشا العاشقى ون ەلدىڭ قاتارىنان كورىندى.

ال جالپى ەنەرگەتيكا سالاسىن قوسپاعاندا، قازاقستانعا ەڭ كوپ ينۆەستيسيا سالۋشى ەل رەتىندە تۇركيا العاشقى ورىندا. بۇگىنگى تاڭدا تۇركيا ينۆەستيسياسى 2 ملرد دوللاردان اسىپ وتىر. مۇنان بولەك، قۇرىلىس سالاسى مەن مەردىگەرلىك بويىنشا دا تۇركيا كوش باسىندا. ولاردىڭ قازاقستاندا جۇزەگە اسىرعان جوبالارىنىڭ قۇنى 21 ملرد دوللاردى قۇرايدى.

- ەكى ەل اراسىنداعى باۋىرلاستىق پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ دانەكەرى – رۋحاني بايلانىس. ال ونىڭ نەگىزى بىلىمدە جاتقانى انىق. وسى تۇرعىدا، قازاقستانداعى تۇرىك ليسەيلەرى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- سۇراعىڭا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، تۇركيا مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار وتە جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن تاعى دا ايتقىم كەلەدى.

ونىڭ ءبىر كورىنىسى، وتكەن جىلى 15 شىلدە كۇنى تۇركيادا اسكەري توڭكەرىس جاساماققا ارەكەتتەنۋشىلەر بولدى. بۇل ارەكەتكە باستى كىنالى فەتتۋلاح گۇلەن لاڭكەستىك ۇيىمى ەكەنى انىقتالدى. وسىعان بايلانىستى، تۇركى حالقىنا، تۇركيا بيلىگىنە العاشقى بولىپ قولداۋ ءبىلدىرىپ، لاڭكەستىك ارەكەتتەن كەيىن شەتەل پرەزيدەنتى رەتىندە تۇركياعا العاش ساپار جاساعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەدى. مۇنداي قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن تۇرىك حالقى قازاق ەلىنىڭ باسشىسىن ءارقاشان قۇرمەت تۇتادى. ءوز كەزەگىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بۇل ساپارى ەكى ەل اراسىنداعى باۋىرلاستىقتىڭ، ىنتىماقتاستىقتىڭ دەڭگەيىن كورسەتتى.

وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، فەتتۋلاح گۇلەن لاڭكەستىك ۇيىمى، ءبىز ونى FETO دەيمىز، تەك تۇركياعا عانا ەمەس، باسقا ەلدەرگە دە كەڭىنەن تاراعان ۇيىم. سەبەبى ولار ءبىلىم سالاسى ارقىلى، ب ا ق ارقىلى جانە ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستار ارقىلى كەز كەلگەن ەلدە ءوز جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر.

جالپى، تۇرىك حالقىنىڭ تۇسىنىگى بويىنشا، 15 شىلدە كۇنى جاسالعان لاڭكەستىك ارەكەت - اسكەري قارۋ-جاراق الىپ، تۇركياعا عانا قارسى شىعىپ، ءوز ەلىنىڭ ۇكىمەت ءۇيىن بومبالاپ، ءوز پرەزيدەنتىنە قاستاندىق ۇيىمداستىرىپ وتىرعان جوق. ولار وسى ارقىلى بارلىق باۋىرلاس مەملەكەتتەر اراسىنا ىرىتكى سالىپ، ءقاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر دەپ سانايمىز. سوندىقتان دا باۋىرلاس، مۇددەلەس ەلدەردىڭ FETO ۇيىمىنا قارسى ارەكەتكە باراتىنىنا سەنىمدىمىز.

جالپى، وسى لاڭكەستىك ارەكەتتى ايىپتاۋ ماسەلەسىندە ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى قول جەتكىزگەن ۋاعدالاستىققا سايكەس، FETO ۇيىمىنا قارسى شارالاردى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى ەلارالىق بىرلەسكەن كوميسسيا قۇرۋ جونىندە شەشىم شىعارىلدى. سونىڭ اياسىندا ەكى ەلدىڭ ءتيىستى مەكەمەلەرى ارنايى ىسكە كىرىسەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز.

وسى ورايدا ءبىر ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ ايتىپ كەتكىم كەلەدى. ول – قتل مەكتەپتەرى تۋرالى.

نەگىزى، قازاق-تۇرىك ليسەيلەرى دەپ اتالعانىمەن، بۇل مەكتەپتەرگە مۇنداي اتاۋ رەسمي تۇردە بەرىلگەن ەمەس. جانە بۇل مەكتەپتەر تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە قارامايدى. جەكە قوردىڭ قاراماعىندا. وندا ساباق بەرەتىن ۇستازدار دا مينيسترلىكتىڭ اتىنان كەلگەن مۇعالىمدەر ەمەس. ديرەكتورلارى دا تۇركيا تاراپى ۇسىنباعان باسشىلار. ولار بار بولعانى، تۇركيا اتاۋىن رۇقساتسىز پايدالانىپ، ءوز ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر.

قازىرگى تاڭدا مۇنداي ليسەيلەر كوپ. ءبىز بۇلاردان ارىلاتىن بولامىز. تۇركيا اتىنا كىر كەلتىرۋشىلەردەن ءوز ابىرويىمىزدى قورعايمىز. ال سول مەكتەپتەردە وقيتىن وقۋشىلار مەن ۇستازدار، بولماسا اتا-انالار ەش زاردابىن تارتپايتىن بولادى. ءبىزدىڭ ماقسات ول ەمەس. كەرىسىنشە، ولارعا مۇمكىندىگىمىزشە كومەكتەسۋ. مەكتەپتەردى كادرمەن قامتاماسىز ەتۋ، ساپالى ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىمدى وقۋشى دايىنداۋدا تۇركيا تاراپى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاساۋعا ءازىر. بۇل تۋرالى وسىعان دەيىن دە ءبىز ۇنەمى ايتىپ كەلەمىز.

الداعى ۋاقىتتا بۇل ليسەيلەر تولىقتاي تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتەدى. سول كەزدە بۇلار ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىق مۇددەسىنە ساي بىلىممەن سۋسىنداتاتىن بولادى. وسى ماقساتتا تۇركيا ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جانىنان ارنايى قور قۇرىلىپ، وزگە مەملەكەتتەردەگى تۇرىك ليسەيلەرىن FETO لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ اسەرىنەن ارىلتۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسىپ جاتىر.

جالپى، قازاقستاندىق قوعام مىناداي ءبىر ماسەلەنى جەتە تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. FETO لاڭكەستىك ۇيىمى ب ا ق ارقىلى، بيزنەستىك قارىم-قاتىناس ارقىلى ءوزىنىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن ءالى دە توقتاتپاي كەلەدى. سوندىقتان مۇنداي ۇيىمداردىڭ جىمىسقى ارەكەتتەرى قازاقستاندا دا قولداۋ تاپپاۋى كەرەك. ءتىپتى، قازاقستان اۋماعىنا مۇنداي ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى كىرمەۋى كەرەك.

- الداعى ۋاقىتتا اتقارىلادى دەپ جوسپارلانعان جۇمىستار تۋرالى ايتساڭىز؟

- الداعى ۋاقىتتا كولىك لوگيستيك، ۆيزا الۋ، جول ماسەلەسىنە قاتىستى ءبىرقاتار جەڭىلدىكتەر بولاتىن جاعدايدا ەكى ەلدىڭ بايلانىسى بۇدان دا ارى نىعايا تۇسەتىنى انىق. بۇعان ەكى ەل اراسىنداعى ەركىن سۋدا مۇمكىندىكتەرى، تۋريزم سەكتورى، قورعانىس ونەركاسىبى سالاسى، ينوۆاسيالىق جوبالار مەن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىكتى دامىتۋ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلاتىن جوبالار اسەر ەتەتىن بولادى دەپ سەنەمىز.

ەكى ەل اراسىنداعى رۋحاني، الەۋمەتتىك، ساياسي-ەكونوميكالىق، باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناستاردىڭ بولاشىعى جاقىن. جانە بۇل ەلارالىق بايلانىستى جالعاستىرۋ ءۇشىن، نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن ءالى دە اتقارار ءىس كوپ ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.

وسى كۇنگە دەيىنگى ستاتيستيكالىق مالمەتتەرگە كوز جىبەرەر بولساق، ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ، قارىم-قاتىناستارىمىزدىڭ دامىعانىن كورەمىز. ال قازاقستان-تۇركيا بايلانىسى ءبىزدىڭ ەلدەرگە عانا ەمەس، وسى ايماقتاعى ەلدەردىڭ بارلىعىنا دا اسەر ەتەتىپ كەلەدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىعىمىز ەمەس.

وسى ورايدا، قازاق ەلىن 25 جىلدا جەتكەن جەتىستىكتەرىمەن قۇتتىقتايمىن. ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ءارقاشان جالعاسىن تاۋىپ، دامي بەرسىن!

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

ەرجان جاۋباي