قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەشىت ىشىندە ءتارتىپ ساقتاۋ تۋرالى ۇندەۋ جاريالادى، دەپ حابارلايدى «قامشى» اقپاراتتىق اگەنتتىگى قمدب-نىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.

بۇگىندە قوعامدا جات اعىم وكىلدەرىنىڭ بەلسەندىلىگى، ولاردىڭ قۇلشىلىق ورىنداردا بۇلىك تۋدىرۋ فاكتىلەرىنىڭ كوبەيۋى بايقالادى. اسىرەسە، قازاق ەلى ءۇشىن ون عاسىردان استام ۋاقىت بويى ءداستۇرلى جول بولىپ قالىپتاسقان حانافي ءمازھابىن مويىندامايتىن، كوپشىلىك مۇسىلماندارمەن بىرگە بولعىسى كەلمەيتىن، ۇلتتىق سالت-داستۇرمەن ساناسپايتىن، ەلدىڭ اۋىزبىرشىلىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن سالافيلىك-ۋاحابيلىك اعىمىنىڭ يدەولوگياسى ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعىنا ءقاۋىپ توندىرۋدە.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى (قمدب) يسلام ءدىنىنىڭ سۇننيتتىك باعىتىن، ونىڭ ىشىندە يمام ءابۋ حانيفا ءمازھابىن ۇستانادى. مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنە ورتاق سەنىم ۇستانىمدارى مەن شاريعات شارتتارىن ۋاعىزدايدى. سەنىم، يمان ماسەلەلەرىندە يمام ماتۋريدي اقيدالىق مەكتەبىنىڭ جولىن ۇستانادى (ءى رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمىندا قابىلدانعان «قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇعىرناماسى»، 1.1).

نەگىزىندە سۋنيتتەر فيقھتا (شاريعات قۇقىعىندا) حانافي، شافيعي، حانبالي، ماليكي ءمازھابتارىنان قۇرالادى. ال، اقيدادا (سەنىم تۇرعىسىنان) ماتۋريدي جانە ءاشعاري مەكتەپتەرىنىڭ قاعيدالارىن باسشىلىققا الادى. بۇل ەكى مەكتەپتى دە ۇستاناتىنداردىڭ قاعيدالارى مەن جولدارى ءبىر. ياعني، قۇران كارىم مەن پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتىنە امال ەتۋدەگى باعىتتارى، پىكىرلەرى ءبىر جەردەن شىعادى.

قازىرگى كەزدە الەمدەگى ءسۇننيت مۇسىلمانداردىڭ جارتىسىنان كوبى (شامامەن 53%) حانافي ءمازھابىن ۇستانادى جانە ماتۋريديلىك مەكتەپتىڭ عۇلامالارى ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن سەنىم نەگىزدەرىن باسشىلىققا الادى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان جانە ورتالىق ازيا ەلدەرى، تۇركيا، بالقان تۇبەگى، جۇڭگو، ءۇندىستان، پاكىستان، اۋعانستان، رەسەيدىڭ تاتارستان، باشقۇرتستان مۇسىلماندارى جانە ەگيپەت، ليۆان سياقتى بىرنەشە اراب ەلدەرىندەگى مۇسىلمانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ماتۋريديلىك مەكتەپتىڭ عۇلامالارى ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن يمان نەگىزدەرىن ۇستاناتىن – حانافيلەر. اسىرەسە، بۇل جۇيە تۇركى حالىقتارى اراسىندا كوبىرەك تارالعان.

وسى تاريحي تۇعىرىمىزدى ەسكەرگەن ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ 2012 جىلعى جولداۋىندا ءدىن ماسەلەسىنىڭ قوعامىمىزدا قانشالىقتى وتكىر تۇرعاندىعىن ايتا كەلە: «ءبىز مۇسىلمانبىز، ونىڭ ىشىندە ءابۋ حانيفا ءمازھابىن ۇستاناتىن سۇننيتتەرمىز...» دەپ، سۇننيتتىك باعىتتاعى حانافي ءمازھابى، ماتۋريدي سەنىم مەكتەبىنىڭ قازاق ەلىنىڭ رۋحاني ىنتىماعىنداعى ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەشىتتەردە حانافي ءمازھابىنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاماي، جات اعىمنىڭ جولىنداعى جورالعىلاردى جاسايتىن، يمامعا قاسارىسا قارسىلاساتىن، جاماعاتتىڭ شىرقىن بۇزاتىن جات پيعىلدىلاردىڭ ارەكەتىن دۇرىس سانامايدى.

اللانىڭ ۇيىندە وتىرىپ، جاماعات اراسىندا الاۋىزدىق تۋدىراتىندار – مەشىت تارتىبىنە باعىنعىسى كەلمەيتىن، ءابۋ حانيفا ءمازھابى مەن ءسالت-داستۇرىمىزدى مويىندامايتىن، مەملەكەتتىك قۇقىقتىق نورمالاردى ساقتامايتىن، قوعامدا قالىپتاسقان زايىرلى قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەيمەيتىن جات اعىمنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن ازاماتتار ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. يمامنىڭ ءسوزى مەن مەشىتتىڭ تارتىبىنە باعىنباي، «ءامين» ءسوزىن داۋىستاپ ايتاتىن سالافيلىك-ۋاحابيلىك باعىتتى ۇستاناتىن ازاماتتاردىڭ جوعارىدا اتاپ وتكەن بۇلىككە باستايتىن ارەكەتتەرىن ايىپتايمىز.

يسلام ءدىنى ەل ىشىندە بەيبىت ءومىردىڭ ساقتالۋىنا، حالىقتىڭ اۋىزبىرشىلىگىنىڭ بەرىكتىگىنە ۇلكەن ءمان بەرەدى. سوندىقتان الەم عۇلامالارى قاي ەلدە قاي ءمازھاب باسىمدىلىققا يە بولسا، سول ەلدىڭ مۇسىلماندارىنا سول ءمازھابتى ۇستانۋ مىندەت بولاتىنى تۋرالى ءبىر اۋىزدان ءپاتۋالاسقان (يدجماع). سوندىقتان، ءاربىر مەشىتكە كەلۋشى ەلىمىزدە حانافي ءمازھابى ءداستۇرلى يسلام جولى ەكەنىن ەسكەرىپ ونىڭ قاعيدالارىن بەرىك ساقتاۋعا ءتيىس.

اسىل ءدىنىمىز ءتارتىپ ساقتاۋعا كوپ كوڭىل بولگەن. ونى مەشىت ىشىندە جاماعاتپەن وقىلاتىن نامازدىڭ تالابىنان بايقاۋعا بولادى. ءاناس يبن مالىك جەتكىزگەن پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «ساپتارىڭىزدى ءتۇپ-تۇزۋ ەتىڭىزدەر، نامازدىڭ تولىق بولۋى – ساپتىڭ تۇزۋلىگىنە بايلانىستى» (بۇحاري جانە مۋسليم)، – دەگەن ءحاديسى مەشىت ىشىندەگى ءتارتىپتىڭ قاتتى ساقتالۋ كەرەكتىگىن مەڭزەگەن.

ءمۇفتيات باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلىنىڭ باستاماسىمەن، سونىمەن قاتار جەر-جەردەگى جاماعاتتىڭ قمدب-عا جولداعان ارنايى وتىنىش-تىلەكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، «قمدب مەشىتتەرىنىڭ ىشكى ءتارتىپ ەرەجەسى» قۇجاتىن دايىنداپ، اتالعان ەرەجەنى عۇلامالار كەڭەسىنىڭ XIV وتىرىسىندا قابىلدادى. اتالعان قۇجاتتىڭ قابىلدانۋى قازىرگى زاماننىڭ، قوعامنىڭ، مەشىتكە كەلۋشى جاماعاتتىڭ تالابىنان تۋىنداپ وتىر. مۇنداي قۇجات كورپوراتيۆتىك ەتيكا رەتىندە كەز كەلگەن وركەنيەتتى مەكەمەدە بار.

اتالمىش قۇجاتتىڭ 1.4. بابىندا: «مەشىت جاماعاتى (بەس ۋاقىت نامازعا قاتىسۋشى، ۋاعىز تىڭداۋشى، ساۋات اشۋ، قۇران كۋرستارىنىڭ شاكىرتتەرى، جەكە ماسەلەدە كەلۋشىلەر) مەشىتتىڭ ىشكى تارتىبىندە قاراستىرىلعان بارلىق مىندەتتەمەلەرگە بويۇسىنۋعا مىندەتتى»، – دەلىنگەن.

قمدب ورتالىق اپپاراتى جاماعاتتى «قمدب مەشىتتەرىنىڭ ىشكى ءتارتىپ ەرەجەسى» قۇجاتىنداعى تالاپتار مەن ەرەجەلەردى ساقتاۋعا، قۇرمەت ەتۋگە شاقىرادى. قۇجاتتىڭ كەز كەلگەن بابى بويىنشا ءتارتىپ بۇزىپ، مەشىت ىشىندەگى تىنىشتىقتى كەتىرىپ، تەرىس ارەكەت جاساۋشىلار مەن ولاردى قولداۋشىلار زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەتىنىن ەسكەرتەدى.

سونىمەن قاتار، جاماعاتتى ابۋ داردادان جەتكەن پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «جاماعاتپەن بىرگە بولىڭدار! ويتكەنى، ءبورى بولىنگەندى جەيدى (يمام تەرميزي، ءابۋ ءداۋىت، ءناسايي، بايھاقي سۋناندارىندا، يبن حيببان، يبن حۋزايما ساحيحتارىندا، حافيزۋل-حاكيم مۋستادراگىندا ريۋايات ەتكەن دۇرىس حاديس)»، – دەگەن وسيەتىنە ءمان بەرىپ، اداسقان اعىمداردىڭ ارباۋىنا تۇسپەۋگە ۇندەيدى.