"قامشى" اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ حات قورجىنىنا كەلگەن ماقالانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. 

ءدال قازىرگى تاڭدا تىنىشتىقتىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ، بىرنەشە ەتنوس پەن ءار ءتۇرلى كونفەسسيا وكىلدەرى ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەل رەتىندە قازاقستان الەمگە تانىمال. تاۋبە دەيىك، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى دوستىق پەن تۇسىنىستىكتىڭ ناتيجەسىندە بەيبىت تاڭىمىز ارايلاپ اتۋدا. ەلباسىمىز بولاشاقتىڭ باعىتىن ايقىنداپ، ەل ءىشىنىڭ قايماعى بۇزىلماي، تىنىش ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجىرلى ىستەر اتقارۋدا. سەبەبى، وتانى ءبىر ادامزات بالاسىنا شاڭىراعىنىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشۋى ءۇشىن بەرەكە، بىرلىك اۋاداي قاجەت. عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا ۇلاسىپ كەلە جاتقان بىرلىكتى ساقتاۋ – ەڭ ماڭىزدى مىندەت. قازىرگى قوعامداعى بۇگىنگى اۋىزبىرشىلىك، تۇراقتىلىق پەن تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناستار «بىرلىكتىڭ» بەرگەن جەمىسى دەپ ايتا الامىز. تىلگە شەشەن، سوزگە ۇتقىر دانا بابالارىمىز قاشاندا سوزگە توقتاپ، داۋلى ماسەلەلەرگە دە كەسىم ايتىپ، ەل اراسىن نۇكتە قويعان.

يسلام – بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن ۇستانعان اسىل ءدىنى. سان عاسىرلاردان بەرى حالىقتىڭ جادى مەن ساناسىنا ىزگىلىك نۇرىن سەۋىپ، يماندىلىق جولىن نۇسقاعان يسلام ءدىنى ۇلتىمىزدىڭ وزەگىنە اينالدى. تەرەڭ تاريحتان تامىر تارتقان يسلامدىق ءداستۇر بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دا ىرگەسىن بۇتىندەپ، تۇعىرىن نىقتاي تۇسەتىن قۇندىلىققا اينالىپ وتىر. باعزى زاماننان بەرى بويىنا سىڭىرگەن اتا دىنىنەن الاش بالاسى قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەڭەستىك كەزەڭدە دە بۇتىندەي اينىپ كەتپەدى. «اللا ءبىر، پايعامبار حاق، قۇران شىن» دەپ جاتتاپ، اۋزىنان كاليماسىن تاستامادى.  ومىرىندە مۇسىلماندىقتان ءمان قالعاندار «كىمسىڭ؟» دەگەن سۇراققا «اللاعا شۇكىر، مۇسىلمانبىز» دەپ، كوكىرەگىنەن كۇمىس ءۇن شىعاردى. «ءدىن – ءداستۇرىم، سالتىم – سانام» دەپ ساناعان، ءداستۇرىن شاريعاتپەن كوركەمدەگەن اتا- بابا ءدىنىن جوعالتىپ الماي، كەرىسىنشە، وتكەننىڭ وزىعىن بۇگىنگى يگىلىگىمىزگە جاراتساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. 

         بۇگىندە ەگەمەندى ەلىمىزدە تۇرعىنداردى يماندىلىق پەن ىزگىلىككە ۇندەيتىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ قىزمەتى كەڭ قانات جايىپ كەلەدى. مەملەكەتتە ءداستۇرلى ءدىننىڭ تۇراقتى دامۋىنا جان-جاقتى قامقورلىق جاسالىپ وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە يسلام ءدىنىنىڭ قوعامداعى ءرولى ارتىپ، مۇسىلمان جاماعاتى ەلىمىزدەگى رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ جاڭعىرۋىنا، تۇراقتىلىقتىڭ ورنىعۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسۋدا. ءبىر وكىنىشتىسى، بۇگىندە مەشىت جاماعاتىنىڭ اراسىندا ازداعان تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بايقالىپ قالادى. كەيبىر ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە كەتىپ قالعان ازاماتتارىمىز مەشىتتىڭ ىشكى تارتىبىنە باعىنعىسى كەلمەي، يمامدارمەن ءسوز تالاستىرىپ جاتقان كەلەڭسىز جاعدايلاردان حاباردارمىز.  مىسالى وتكەن جىلى   اتىراۋ قالاسىنداعى «يمانعالي» ورتالىق مەشىتىندە عيبادات ەتۋ ءتارتىبىن بۇزعان ازاماتقا ايىپپۇل سالىندى. سەبەبى، ءىس ماتەريالدارىندا جەرگىلىكتى ازامات اتىراۋ قالاسىنداعى ورتالىق «يمانعالي» مەشىتىندە عيبادات ەتۋ ۋاقىتىندا مەشىتتىڭ ىشكى تارتىبىنە باعىنباي، داۋىس كوتەرىپ، يمام مەن جاماعاتتىڭ ناماز وقۋىنا كەدەرگى كەلتىرگەن. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىمەن بەكىتىلگەن مەشىتتىڭ ىشكى ەرەجەسى مەن تارتىبىنە سايكەس، ناماز وقۋشى جاماعات ىشكى تارتىپ-ەرەجەلەرىن مۇقيات ساقتاۋعا، كورسەتىلگەن تالاپتاردى ورىنداۋعا مىندەتتى. جاماعاتتارعا مەشىتتە داۋ-جانجال شىعارۋلارىنا، قاراما-قايشى ءىس-قيمىل، ارەكەتتەر جاساۋلارىنا تىيىم سالىنادى. اتىراۋ وبلىستىق سوتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ مالىمدەۋىنشە، اتىراۋ قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان اكىمشىلىك سوت قاۋلىسىمەن مەشىتتىڭ ىشكى تارتىبىنە باعىنباعان «مىنەزدى» ازامات ق ر اقبتك-نىڭ 490-بابىنىڭ 2-بولىگىمەن كىنالى دەپ تانىلىپ، وعان جازا رەتىندە 50 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش اكىمشىلىك ايىپپۇل cالىندى. قازىرگى تاڭدا مۇنداي ماسەلەلەر ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندە دە ورىن الۋدا. مۇنداي وقيعالار اسىرەسە دەسترۋكتيۆتى سالافيزم اعىمىن ۇستانۋشىلار تاراپىنان ورىن الىپ جاتقاندىعىن ايتۋعا بولادى.

         وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ الدىن-الۋعا بايلانىستى وتكەن جىلى الماتىدا وتكەن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى عۇلامالار كەڭەسىنىڭ ماجىلىسىندە رەسپۋبليكا مەشىتتەرىنىڭ ىشكى ءتارتىپ ەرەجەسى قابىلدانعان بولاتىن. اتالمىش قۇجاتتا مەشىتكە كەلۋشىنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى، مەشىتتە جاساۋعا تىيىم سالىنعان ارەكەتتەر، مەشىتكە كەلۋشىنىڭ مىندەتتەرى جەكە ءبولىم رەتىندە قامتىلعان. سونىمەن بىرگە، قمدب مەشىتتەرىنىڭ ىشكى ءتارتىپ ەرەجەسى ءدىن قىزمەتكەرلەرى مەن مەشىتكە كەلۋشىلەرگە بايلانىستى قوسىمشا ماسەلەلەردى دە قاداعالايدى. بۇل ەرەجە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەشىتتەرىنىڭ ىشكى ءتارتىپ ەرەجەلەرىن انىقتايتىن نەگىزگى ءنورماتيۆتى اكت بولىپ تابىلادى. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءدىني قىزمەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى باسقا دا زاڭنامالارىنىڭ نورمالارىنا، ينسترۋكتيۆتى قۇجاتتارىنا جانە ەڭبەكتى ۇيىمداستىرۋ سالاسىنداعى نورماتيۆتىك اكتىلەرگە، سونىمەن قاتار قمدب جارعىسىنا سايكەس دايىندالعان. قازاقتىڭ باتىر ۇلى باۋىرجان مومىش ۇلى «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتىپسىز ەل بولمايدى» دەگەن اتالى ءسوزىن تەگىن ايتپاسا كەرەك. ءاربىر مەشىتكە كەلۋشى ازامات وسى قاعيدانى جادىنان شىعارماسا جاقسى بولار ەدى.

         جاقىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترى ن.ەرمەكبايەۆ «استانا» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا ەلىمىزدەگى ۇستانىمى ءداستۇرلى يسلامعا جات ءدىني اعىم وكىلدەرى تۋرالى ايتىپ وتكەن بولاتىن. بۇل ورايدا مينيستر ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ تارالۋىنان تۋىندايتىن ماسەلەلەرگە دە توقتالىپ ءوتتى. «ءقازىر ءبىز دەسترۋكتيۆتى اعىم دەپ كەز كەلگەن راديكالدى فاناتيزمگە نەگىزدەلگەن، قازاقستانعا جات  ءدىني اعىمداردى ايتىپ وتىرمىز. ءبىراق ولاردىڭ ىشىندە قازىرگى تاڭدا ەڭ وزەكتى – ول سالافيزم دەگەن راديكالدى اعىم. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار ءوز ءدىني تۇسىنىكتەرىن ءبىزدىڭ تاريحي داستۇرلەرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدەن جوعارى قويادى. ولار تەك شاريعاتقا، باعزى ءدىني تالاپتارعا نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىڭ قۇرىلىسىن دۇرىس جۇيە دەپ ەسەپتەيدى. مۇنداي شەتىن يدەيالار سان عاسىرلىق تاريحىمىزعا، سان عاسىرلىق مادەنيەتىمىزگە قايشى كەلەتىنى ءسوزسىز»، - دەپ اتاپ كورسەتتى.

وسى ورايدا دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەولوگيانىڭ الدىن الۋدا بارشامىز ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋىمىز قاجەت ەكەندىگى انىق. سەبەبى ەلدەگى تۇراقتىلىق ىرگەتاسىنىڭ قالانۋىنا، يماندىلىق اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە مەيلىنشە ۇلەس قوسۋ – كۇللى مۇسىلماننىڭ مىندەتى. ولاي بولسا، جاعانى كەڭگە سالا بەرمەي، تەرىس ءدىني اعىمدى ۇستانۋشىلاردىڭ جاماعات اراسىن بۇزاتىن، اۋىزبىرشىلىككە نۇقسان كەلتىرەتىن، جاماعات اراسىندا ارازدىق تۋدىراتىن ىستەرىنىڭ الدىن الۋ كەرەك. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلە جاتقان حانافي ءمازھابى تەك بىرلىككە ۇندەگەن. يسلام عۇلامالارى ءتورت ءمازھابتىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتاردى دا قولدانىپ ارازدىق تۋىنداتۋ دۇرىس ەمەستىگىن ايتادى.  جەرگىلىكتى حالىق ارنايى ءبىر ءمازھابتى ۇستانىپ كەلگەن بولسا، وندا ول جەرگە باسقا ءمازھاب كوزقاراسىن تاراتۋ ارقىلى حالىقتى ءدۇدامالدىققا سالۋعا بولمايتىنىن ەركەرتەدى.

         ال، ەگەر عاسىرلار بويى بىرنەشە ءمازھاب قاتار ۇستالىپ كەلە جاتسا، بارلىعىن ءبىر ءمازھابقا ماجبۇرلەۋگە بولمايدى. بۇل جەردەگى ماڭىزدى ماسەلە مۇسىلمانداردىڭ، سول ەلدىڭ بىرلىگى بولۋى ءتيىس. قازىرگى جات اعىمداردىڭ سوڭىندا كەتكەن ازاماتتارىمىزدىڭ دەنى بۇگىنگىسىن عانا ويلاپ، ءدىننىڭ شىنايى بولمىسىنان شەتتەگەندەر. ءدىن ۇستانۋ دۇنيەدەن باز كەشۋ ەمەس. وتانعا، ەلگە، جەرگە، باۋىرعا، اتا-اناعا دەگەن قۇرمەت مەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى دىننەن باستاۋ الاتىنىن ۇمىتپايىق. يسلام دىنىندە ساف تازالىق، كەرەمەت كوركەمدىك تۇنىپ تۇر.سول تازالىقتى، رۋحاني تەرەڭدىكتەگى تۇنىقتىقتى لاس ويلارمەن كىرلەتپەي، ادامگەرشىلىگىمىزدى جوعالتپايىق. اقىن اعامىز قادىر مىرزا ءالي: «تاتۋلىقتىڭ ءبارى دە تۇسىنۋدەن، تىنىشتىقتىڭ ءبارى دە، قاناعاتتان...» -دەپ ءتۇسىنۋ مەن تاتۋلىق قاناعاتتىڭ قازانىندا قاينايتىنىن جەتە تۇسىندىرگەن. بىرلىگىمىز بەكەم بولسىن، اعايىن!

تۇرار ءابۋوۆ، ءدىنتانۋشى