12 ساۋىردە ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭارتۋ» ماقالاسىنداعى «تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر» دەگەن بولىمىندە قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ تۋرالى ايتىپ، ونىڭ قازاقستان ءۇشىن اسا ماڭىزدىلىعىن ءمالىم ەتتى. سوعان وراي 2018 جىلدان باستاپ دايىندىق جۇمىستارىن باستاۋ جونىندە بۇيرىق بەرگەن. ميلليونداعان تۇرعىندارعا لاتىن ءالىپبيىن ۇيرەتۋ ءۇشىن ارنايى پەداگوگ ماماندار ازىرلەنىپ، جاڭا وقۋ قۇرالدارىىن شىعارۋ ماقسات ەتىلدى.
اتالمىش جاڭالىق ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارىنا مايداي جاقتى دەسەك تە بولادى. الايدا، ءوزىمىزدىڭ ناعىز قازاقتىعىمىزدى تانىتاتىن كۇن الىس ەمەس دەپ مەرەيلەنىپ جاتقان قازاق حالقىنىڭ قۋانىشىنا رەسەيلىكتەر ورتاقتاسپاق تۇگىلى، ۇركە قاراپ، ءابىرجىپ، "جاندارى اشىپ الاڭداپ وتىر".
وعان دالەل رەتىندە svoboda.org پورتالىندا جاريالانعان رەسەي حالقىنىڭ پىكىرلەرىنەن مىسال كەلتىرە كەتۋدى ءجون كوردىك. الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىندا جاريالانعان پىكىرلەر سيپاتى تومەندەگىدەي:
وستاپ كارمودي:
قازاقستان كيريلليسادان باس تارتىپ وتىر. ەندى قايدا بارار ەكەن؟؟؟
الەكساندر سوتنيك:
تاعى ءبىر «باۋىرىمىز» ورىستاردىڭ ارقاسىنا پىشاق سۇقتى. نازاربايەۆ لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى ءجون كورىپتى.
نيكولاي تراۆكين:
ەكى مەملەكەت بىرگە قانشاما ءىس اتقاردى، جارقىن بولاشاق ءۇشىن تالاي جوسپارلار قاراستىرىلىپ ەدى. ال ول كيريلليسادان لاتىنعا كوشپەكشى. ساتقىن...
الەكساندر كولياندر:
قازاقتار سوققى جاسادى
الەكساندر شاحماتوۆ:
ساتقىن قازاقتار! لاتىن الىپبيىنە كوشپەكشى. ورىستار كەزىندە ولاردىڭ جانىن امان الىپ قالدى، جەر بەردى، ال ولار ءبىزدىڭ جاقسىلىعىمىزدى وسىلاي قايتارعانى ما؟
ۋحو لاۆروۆا:
قازاقستان كەڭەس تاريحىنان، كەڭەس ادەبيەتىنەن باس تارتتى. ەندى كاسپيي تەڭىزىن قاشان قازىپ العاندارىن ءبىلۋ عانا قالدى.
بوريس يكوننيكوۆ:
بۇل ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن جوعالتتى دەگەن ءسوز. قازاقتار باتىسقا ەلىكتەپ بارادى. بۇل كۇن قازاق ۇلتىنىڭ جويىلۋىنىڭ باستاماسى.
بۇل رەسەي حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە جارىسا جازعان پىكىرلەرىنىڭ ءبىر بولىگى عانا. رەسەيلىك باق-تا ءۇنسىز قالمادى. ەلباسىن ويىنان اينىتقىسى كەلىپ، ماقالا جاريالاعان اقپاراتتىق سايتتار دا جەتىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى موسكوۆسكيي كوسماناۆت باسىلىمىنداعى «ەكسپەرت: قازاق ءالىپبيىن لاتىنعا كوشىرۋ ارقىلى نازاربايەۆ قازاقستاندى قۇلدىراتادى» دەگەن تاقىرىپتا جاريالانعان ماقالاسى.
بۇرىندارى ءدال وسى جولعا بەت بۇرعان وزبەكستاندى مىسالعا الا وتىرىپ، ءوز ساراپشىلارى تاراپىنان اتالمىش جاعدايعا سىن ايتتى.
باسىلىمنىڭ مالىمەتىنشە، لاتىن ءالىپبيى قازاقستاندى ورتا عاسىرعا ىسىرىپ تاستايدى ەكەن. «فەرگانا» باسىلىمىنىڭ باس رەداكتورى بىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىردى:
«نازاربايەۆ ءوز شەشىمىمەن الىسقا بارمايدى. كيريلليسا عىلىمنىڭ، تەحنولوگيانىڭ، كوممۋنيكاسيانىڭ ءتىلى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە لاتىن الىپبيىنە تۇبەگەيلى كوشەتىن بولسا، قوعام ەكىگە بولىنەدى. لاتىن ءالىپبيىن ءتۇسىنىپ، بىلەتىندەر جانە كيريلليساعا ۇيرەنىپ قالعاندار.
ەگەر قازاق بيلىگى الەم ادەبيەتىن لاتىنعا كوشىرىپ ۇلگەرمەسە، مەملەكەت وزبەكستاننىڭ كەيپىن كيمەيتىنىنە كىم كەپىل؟ وزبەكستاندا بۇل پروسەسس 1990 جىلدان بەرى سوزىلىپ كەلەدى، وسىنداي ۇلكەن ۋاقىت بولسا دا، كەيبىر مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ءالى كۇنگە دەيىن كيريلليسانى قولدانادى».
«نازارباۆەقا مۇنداي تاۋەكەلدىڭ قاجەتى قانشا؟ ول سالدارىن ءتۇسىنىپ تۇرعان جوق پا؟» دەگەن تاقىرىپشاسىندا بىلاي دەلىنگەن:
«نازاربايەۆتىڭ جاسى 78-گە كەلدى. ءوز بيلىگىندە ول كوشباسشى اتانا ءبىلدى، ۇلتى ءۇشىن قايتالانباس پرەزيدەنت بولدى، ءبىراق بۇل وعان از سەكىلدى. بولاشاقتا ونى ەسكە الۋ ءۇشىن ءوز مەملەكەتى ءۇشىن ءبىر ءىز قالدىرماقشى ەكەن. ءتىپتى، جانىندا وعان بوگەت بولاتىن ادام دا جوق».
ءتىپتى، لاتىن الىپبيىنە اۋىسقان جاعدايدا ورىس ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا دا الاڭداۋشىلىق تانىتىپ، ءبۇي دەپتى:
«بۇل جاعدايدىڭ ورىس تىلىنە دە، رەسەيگە دە قاتىسى جوق. ءبىزدى بايلانىستىراتىن قازاق ۇلتىنىڭ مادەني جانە ينتەللەكتۋالدى ماسەلەسى عانا» دەي كەلە وزبەك حالقىن مىسالعا كەلتىردى: «لاتىنعا كوشكەلى وزبەكستاننىڭ ءار جارنامالارى مىندەتتى تۇردە قاتەمەن جازىلادى. لاتىن الىپبيىنەن باس تارتۋعا ءالى دە كەش ەمەس. قازاقستاننىڭ تىلدىك رەفورماسى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكى مارتە وزگەرگەن. اراب الىپبيىنەن لاتىنعا اۋىستى. ءبىراق ول كەزدە ادەبيەتى دە ءدال قازىرگىدەي دامىماعان. ال، وسى جولى ۇلكەن شىعىنعا باتاتىنىن بىلمەيدى مە؟
بۇل رەسەيلىك ب ا ق تاراپىنان قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى جايىندا پىكىرلەرىنىڭ ءبىر بولىگى عانا. ءالى دە تاۋسىلماسى انىق.
الايدا، ايتا كەتەرلىگى، قازاق حالقىنىڭ ىشكى ساياسي ماسەلەسىنە رەسەي دە، وزگە مەملەكەتتەر دە ارالاسپاۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ رەسەيلىك باق-قا قاتىستى ايتقان پىكىرىن «قامشى» بەتىنە جاريالاعان ەدىك.
«بۇل ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ ىشكى ماسەلەمىز. ال رەسەي حالقىنىڭ پىكىرى قارالماۋى ءتيىس. وزدەرىنىڭ ورىس ارنالارىن قالاي كورسە، سول قالپىندا جالعاستىرا بەرسىن، كيريلليسامەن جازىلعان گازەتتەرىن، سايتتارىن قالاي وقىپ جۇرسە، سولاي وقي بەرسىن. ال، ىشكى ساياسي ماسەلەمىزگە ارالاسپاسىن» دەپ اشىعىن ايتقان بولاتىن سايااتتانۋشى. ايدوس مىرزانىڭ سالماقتى، ساليقالى جاۋابىنا ءبىزدىڭ الىپ قوسارىمىز جوق. يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى...
قامشىگەر: گۇلىم جاقان
پىكىر قالدىرۋ