جازۋشى، قوعام قايراتكەرى، قر-نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى شەرحان مۇرتازا ءوز ءومىرىن قازاق ادەبيەتىنە، قازاق باسىلىمىنا ارناعان. ونەگەگە تولى عۇمىرىندا شەرحان مۇرتازانىڭ تالاي قۇندى جازبالارى، كىتاپتارى جارىق كوردى. سونداي-اق، قالامى قارىمدى، ويى ۇشقىر جۋرناليستەردى تاربيەلەپ شىقتى. بۇعان بەلگىلى جۋرناليست تالعات ءسۇيىنبايدىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە جاريالاعان اڭگىمەسى دالەل. شەرحان مۇرتازا «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنىڭ، «سوسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، ادەبي قىزمەتكەرى بولدى. 1963-1970 جىلدارى «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكتورى. سودان كەيىنگى ۋاقىتتا «جازۋشى» باسپاسىنىڭ، «جالىن» الماناحىنىڭ، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ءارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ حاتشىسى. بۇگىندە شەراعانىڭ تاربيەسىنەن ءنار العان شاكىرتتەرى ۇستازدارىنا ءجيى بارىپ، سىر شەرتىسىپ قايتادى. بۇل جولى دا سول ءۇردىس قايتالاندى:
اياۋلى ابىز اعا – شەرحان مۇرتازا الماتىدا تۇرادى. وقتا-تەكتە ول كىسىنىڭ وتاۋىنا باس سۇعىپ، حال-جاعدايىن سۇراپ، ىزەت ەتىپ قايتۋ – «ەگەمەننىڭ» وسىنداعى تىلشىلەر قوسىنى قىزمەتكەرلەرىنىڭ اۋەلگى اينىماس ادەتى!..
ازداپ سىرقاتتانىپ، وڭالعان قالامگەر اعامىزعا استانادا «ەگەمەن قازاقستان» سەرياسىنان شىققان ءوزىنىڭ «نامىس نايزاعايى» كىتابىنىڭ بۋماسىن كوتەرىپ، قۇستاي ۇشىپ «سامالداعى» ۇيىنە جەتتىك. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ، بۋمادان ءبىر تال كىتاپتى ءۇزىپ الىپ، قولىنا ۇستاتتىق. ءبارىمىز سىلتىدەي تىنىپ، باقىلاپ تۇرمىز. كوك كىتاپتى قولىنا العان قارت قالامگەر، سىرتقى مۇقاباسىن ءبىر شولىپ، ءىشىن اشتى، پاراقتاپ كوردى. ءسويتتى دە اشىلعان پاراققا بەتىن باسىپ تۇرىپ، ەكى رەت ءسۇيدى. سودان سوڭ كىتاپتى ۇستەلدىڭ ءۇستىنە قويىپ، «راحمەت!» دەپ قارلىعىڭقى داۋىسپەن قىسقا قايىردى. وڭ قولىن باياۋ كوتەرىپ «وتىرىڭدار!» دەگەن يشارا جاسادى. مانادان بەرى ابزال اعانىڭ ءار قيمىلىن ءجىتى باقىلاپ، دەمىمىزدى الماي، قيمىلسىز تۇرعان بارشامىز سول-اق ەكەن ەركىنسىپ سالا بەردىك.
شەراعاڭ ءقازىر سوزگە ساراڭ. ونى ءبىز جاقسى بىلەمىز. داستارقان جايىپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ قىزى الما «ول كىسى ءقازىر كوپ تىڭدايدى، اڭگىمەلەرىڭىزدى تاۋسىلعانشا ايتا بەرىڭىزدەر، سودان جانى راحاتتانىپ قالادى»، – دەپ تە قويدى.
العاشقى اڭگىمەنى «الماتى اقشامىنىڭ» باس رەداكتورى، قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، «ەگەمەننىڭ» ەكس-تىلشىسى، جازۋشى قالي سارسەنباي باستادى.
– توقسانىنشى جىلدارى شەراعا ءوزىڭىز مەنى اتتاي قالاپ، قىزمەتكە العان ەدىڭىز، سەكرەتارياتقا... ءۇش ايدان سوڭ ادەبيەت ءبولىمىن اۋىستىرام دەدىڭىز. قالتا داپتەرلەرىڭىزگە جازىپ قوياسىزدار ما، ايتەۋىر، ءدال ءۇش اي بولعاندا ءبىر-اق كۇندە بولىمگە اۋىستىم... ەسىڭىزدە مە شەراعا؟!
– شەراعاڭنىڭ ارقاسىندا «اقسايدان» 4 بولمەلى پاتەر الدىق. باتاسىن بەرىپ، تۇساۋىن ءوزى كەستى. سول شاڭىراقتان وسىپ-وندىك. ۇجىم بولىپ دۇرىلدەتىپ وتكىزگەن پاتەر-تويى ەسىڭىزدە مە، شەراعا؟
بۇل – قالەكەڭنىڭ جۇبايى، سول كەزدەگى «ەگەمەننىڭ» تالعامى زور، قالامى جۇيرىك ەركە قىزدارىنىڭ ءبىرى
–تاڭسۇلۋ حانىم. شەراعا باس يزەدى. قالي مەن تاڭسۇلۋ بەس جاسار نەمەرەسى شەرحاندى وزدەرىمەن بىرگە ادەيى ەرتىپ كەلگەن ەكەن. دانا شەرحان موينىنا اسىلىپ ەركەلەگەن بالا شەرحاننىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ، بەتىن سيپاپ كۇبىرلەپ سويلەپ، باتاسىن بەردى.
– مىنەزى دە شەراعامنىڭ مىنەزىنە ۇقساس. سودان دا بولار «اۋماعان شەراعامىز عوي، شەراعامىز...» دەپ ءاردايىم ەركەلەتىپ وتىرامىز، – دەدى قالەكەڭ جىميىپ.
«ەگەمەننىڭ» ەسىگىن 17 جاسىندا اشىپ، 100 جىلعا جۋىق عۇمىرى بار قاسيەتتى قارا شاڭىراققا تارىداي بولىپ كىرىپ، تاۋداي بولىپ شىققان «ەگەمەننىڭ» الماتىنىڭ تىلشىلەر قوسىنىنىڭ شولۋشىسى، قالامگەر گۇلزەينەپ ءسادىر قىزى: – شەراعام مەنىڭ گازەتتەگى ءومىءرىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. ول كەزدەگى ەرەكشە باعالاناتىن ستەناگرافيستىك قىزمەتتەن تىلشىلىككە اۋىستىرىپ، قىزىل شاپان جاۋىپ، بولاشاعىما ءۇمىت ارتىپ، باتاسىن بەرگەن ەدى! – دەدى.
ءاردايىم ءازىلى باسىم، كۇلكىسى كۇمىس گۇلزەينەپ اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتتى! جۇرت ءماز-مايرام بولدى دا قالدى! بۇل كۇندەرى ايتۋعا عانا وڭاي! ول تۇستا شەراعاڭىنىڭ رەداكتورلىق سەنىمىنە كىرۋ جۋرناليستەر اراسىندا ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرماعان ءىس. تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستاندا» نامىس نايزاعايىن ويناتقان قاھارمان قالامگەر-رەداكتور قانشاما جاس تولقىننىڭ توماعاسىن سىپىرىپ، قىراندايىن كوككە سامعاتتى! شەراعامنىڭ شاڭىراعىنداعى بۇگىنگى وتىرىستا ول جايىندا وتە كوپ ايتىلدى. رەداكسيا ومىرىنەن نەبىر ەستەن كەتپەس قىزىقتى وقيعالار ەسكە الىندى.
وسى جولداردىڭ اۆتورى دا قاراپ تۇرماي «سىزدەردىڭ بارلىقتارىڭىزدى شەراعام جۇمىسقا العان ەكەن، ال، شەراعام مەنى جۇمىستان كەتپە، «ەگەمەندە» قال دەپ ءوتىنىش ايتىپ ەدى... ەسىڭىزدە مە، شەراعا؟» دەگەندە قالامگەرءدىڭ جۇزىنە كۇلكى بەلگىسى سەبەزگىلەگەندەي بولدى. باس يزەدى.
قازاقستان پارلامەنتى كەزەكتى ءبىر تاراعان جىلى شەراعام «ەگەمەن قازاقستان» رەداكسياسىنا سول كەزدەگى باس رەداكتور ءۋاليحان قاليجانعا باس كەڭەسشى بولىپ قىزمەتكە ورالدى. قىزىق كەزەڭ! بارشا جۇرت شەراعاڭ بەينە «ەگەمەنىنە» قايتا ورالعانداي اسەردە ءجۇردى. 1998 جىل. باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ بارا جاتقانىمدى ەستىگەن ەكەن، دالىزدە جولىعىپ قالىپ: «سەنى «ەگەمەننەن» كىم قۋىپ جاتىر، ا... قايدا باراسىڭ، نەگە قالمايسىڭ؟» دەگەنى بار ەدى. شىركىن، شەراعاڭ! ەشتەڭەنى قالت جىبەرمەگەن قاعىلەزدىگىن ايتساڭىزشى! شەراعاڭ سەكىلدى قۇدىرەتتەن مۇنداي ءسوز ەستيمىن دەپ ويلاپپىن با، ساسىپ قالدىم. «ەشكىم دە... شەراعا، امەريكالىق جۋرناليستەرمەن قىزمەت ىستەپ كورسەم دەپ...» دەدىم كىبىرتىكتەپ. «امەريكالىقتار دەيءسىڭ بە... ونىڭ ءجون ەكەن!»، – دەدى. ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزدى ءيىپ تىڭداپ، ارا-تۇرا باس يزەپ، سويلەمەسە دە جايدارى وتىرعان اسىل اعامىزدىڭ وسىناۋ ءبىر قىلىعىنا سۇيسىنۋدەن باسقا امالىمىز قالمادى.
وڭىنەن بايقاعانىمىز – ءوزىنىڭ «ەگەمەنىنىڭ» جاۋىنگەرلەرىنىڭ قيلى قىزىقتارىن ەسىنە الىپ ءبىر جاساپ، ابدەن راحاتتانعان سەكىلدى. تاعى ءبىر رەت «راحمەت» دەگەندە، ءبىز تۇرۋعا وڭتايلاندىق. «ەگەمەن قازاقستان» رەداكسياسىنىڭ قالامگەردىڭ 85 جىلدىق تۋعان كۇنىنە وراي الماتىدا ارداگەر جۋرناليستەر اراسىندا بيلياردتان تۋرنير وتكىزەتىندىگى تۋرالى قۇلاعدار ەتتىك. شەراعامنىڭ وڭ قاباعى كوتەرىلىپ، قاسى كەرىلىپ، باسىلدى. بيليارد سپورتىنىڭ حاس شەبەرى جاستىق شاعىنىڭ ءبىر ءساتىن ەسكە العان شىعار، بالكىم...
...ءبارىمىز قۇشاقتاسىپ قوشتاستىق.
شەراعاڭ تاڭەرتەڭ جۋالىعا جۇرەدى. ەلگە بارىپ، اعايىندى ارالاپ، ساۋمال ءىشىپ، كيىكوتى مەن جۋساننىڭ ءيىسىن جۇتىپ ورالماق الماتىسىنا!..
تالعات ءسۇيىنباي،
«ەگەمەن قازاقستان»
پىكىر قالدىرۋ