سەرەنتۋلگىن تۇمەنبايار

م.سەدەندورج-عا

 /موڭعوليا/

    كوزىن تۇمشالاتقان بۇركىت بۇرالقى يتتەي بوساعادا بايلاۋلى. ءوز قالاۋىمەن دۇنيەنىڭ  جارىعىن كورۋ قىزىعىنان ايىرىلعان. قار قۇرساعان زاڭعاردىڭ ساپ-سالقىن اۋاسىمەن تىنىستاۋدان قالعالى دا قاشان. قولقا قاپقان ءتۇتىن، تاماقتىڭ قوڭىرسىعى، ادامنىڭ جاعىمسىز يىسىنە تۇنشىعىپ، تىنىس الا الماي، تۇمىعادى...

   ولىمگە دە ەركىندىكتىڭ قاجەت ەكەنىن، كوز اشقاننان ادام قولىنا قاراپ وسكەن بۇركىت بايقۇس بۇنى قايدان ءبىلسىن. ادامنان تايساپ، جاسقانۋدى بىلمەي، جەلگە ۇشقان بۇلتتاي سۇلدەسى قۇرىپ، ءتىلىن جۇلدىرعان جىلان سياقتى جىگەرى قايتقان، ىستىق وتقا قاقتالىپ، قاۋىرسىن-قاناتى قۇرىسىپ، ەت-تارامىسى دا بوساپ كەتكەن. قارىمدى قوس قاناتىندا شىبىن-شىركەيدىڭ قاققىشىنداي دا قاۋقار قالماعان. قاراداي قايعىرىپ، زارلاعان داۋىستى جۇرەگىمەن ەستىپ، ىستىق ۇيدە تىرىدەي جان ۇشىرىپ بۋلىعادى. ..                                                  

    ەگەر ونى ءدال ءقازىر التايدىڭ مۇزارت شىڭىنا جىبەرە قويسا، جىلىك قاتىرار ايازدا قوڭىزداي قاتىپ قالار ەدى... دەمەك، بۇل سورلىعا ونداي كۇن دە بۇيىرمادى. ۇشپا قۇزدىڭ ەرنەۋىندەگى ۇياسىندا، تەك قانا اناسىنىڭ اۋىزىنا سالاتىن جەمگە ۇمتىلىپ، سارى ەزۋىن توسۋدان وزگەنى بىلمەيتىن بەيشارا بالاپان كەزىندە ادامنىڭ قۇرىعىنا ءتۇسىپ، قىرقانىڭ كوك جەلىندە ناعىز بۇركىت بولۋ تاعدىرىنان ايرىلدى-دا. اناسى بالاپانىنىڭ قاناتتانعانىن كورسە، ادامنان قايمىقپاي ۇمتىلىپ، وتكىر تىرناعىن قاداي تارتىپ، تەگەۋرىندى توپشىسىمەن قاعىپ، قاراڭعى تۇنەككە ۇشىرىپ جىبەرەر ەدى-اۋ! بۇل مۇڭلىققا ونداي تاعدىر بۇيىرمادى. بولەك تاعدىر – جەر مەن كوكتەي بولەك تاعدىر...

    قارلى شىڭنىڭ اساۋ بۇركىتى جارتاستىڭ ەرنەۋىنە سالعان ۇياسىنداعى ەكى بالاپانىن سوڭعى رەت تاماقتاندىردى. اناسى جاڭادان قاۋىرسىن جازعان بالاپاندارىنىڭ ۇشۋعا تالپىنىپ جاتقانىن العاش كورگەن بەتتە، شەگىر كوزدەرى شاقشيىپ، شاڭقىلداۋعا كەلتىرمەستەن، تەگەۋرىندى قاناتىمەن قاعىپ، ۇياسىمەن قوسا قۇلاتىپ جىبەرگەن بولاتىن. بۇركىتتىڭ جاس بالاپاندارىنىڭ ۇرەيلى قۋىسقا قۇلاپ بارا جاتقانى، تۋرا ءبىر الا جوڭقانىڭ جەلگە ۇشقانى سياقتى. ءبىر ۇيادا بىرگە ءوسىپ، ءبىرىنىڭ بۇيىرىنە ءبىرى تىعىلىپ، ءبىر جەمدى ءبولىپ وسكەن ەگىزىنىڭ قارا جارتاسقا قالاي سوعىلعانىن كورۋگە دە قاۋقارى بولماعان. تەك اناسى عانا ەكى بالاپانىنىڭ قايسىسى سوعىلىپ، قايسىسى قالارىن شەگىر كوزىمەن سوڭعى رەت ءبىر باجايلاپ، بۇل دۇنيەدەگى انا مەن بالانىڭ بايلانىسىمەن ءبىرجولاتا قوشتاسقان. بۇل – بۇركىت تاعدىر بولاتىن.

   كوكشەگىر سودان بەرى نە كورمەدى دەيسىڭ. اناسىنىڭ اياۋسىز قاتتى قاناتىنا ۇرىلعاندا، «دۇنيەگە قانات قاعا الام با، جوق پا دەگەندى دە ۇمىتىپ»، ۇرەيى ۇشىپ، قورقۋدى ۇمىتىپ، ءومىرىن، وت شاشقان كوز جاسىن، اقىل-ەس، قارىمدى قانات، وتكىر تىرناق، ەكپىندى قوزعالىس تۇگەلىن كەزدىكتەي تۇمسىعىنا تاپسىرعان-دى...

   التايدىڭ اق جەلىنەن بالاپاننىڭ قاناتىنا كۇش كىرىپ، ۇسكىرىك اياز سۇيەگىنەن وتسە دە، قارسى كەلگەن داۋىلدان وقتاي زۋلاپ وتۋدەن قايرات الاتىن. كەي كەزدە قولتىعى قاناعانشا كوكتەي ۇشىپ تاماق ىزدەپ، ءتىرى ءجۇرۋدىڭ – بەينەتى، بەينەتتى جەڭۋدىڭ – زەينەتى، قارىمدى قاناتىنىڭ قۋاتىندا اسپاندا قالىقتاپ ءلاززات الىپ، دۇنيەنىڭ قىزىعىنا باتۋدىڭ راحاتىن دا كورگەن-دى. ول ءسانى مەن ايباتى كەلىسكەن كۇمبەزدى قۇزداردىڭ بيىگىندە تاۋدان تاۋعا سەكىرگەن ارقار، تاۋەشكىگە الىپ قاناتىن قومداي كەلىپ،  كوز ىلەستىرمەستەن،وتكىر تىرناعىمەن ءىلىپ الىپ جوعالاتىن. وسىلايشا، گۋىلدەپ سوققان قويناۋدى وتكىر شەگىر كوزىمەن بارلاپ، تالاي جىلداردى وتكىزىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دا جەتكەن. ەندى، تىنىسى تارىلعان سايىن جارىق دۇنيە قىزىعى ساناسىنان ۇشىپ، كۇمبەز كوككە كوتەرىلە سامعاپ، كوز ۇشىنان الىستايدى. العاش اناسىنا قاقتىرعان جارتاستىڭ ەرنەۋىندە تاعى دا قوس بالاپاننىڭ اۋىزىن اشىپ جاتقانىن بىردە كورگەن ەدى. ول ەكى بالاپان دا ونىڭ ۇرپاق-جۇراعاتى بولاتىن. ولاردىڭ دا كەلەشەگىن انالارىنىڭ تەگەۋرىندى قاناتىنىڭ ەكپىنى بىلەر-دى. جانە بۇركىت بولار تاعدىرلارى عانا شەشەر-دى...

   كوكشەگىر كوتەرىلە، كوتەرىلە اسپان كوگىنەن ءۇزىلدى. ەگەر، جەردەن الدە كىم ونى كورىپ تۇرسا، كوكشەگىردىڭ ءتۇپسىز كوك اسپاننىڭ تۇڭعيىعىندا بولىمسىز قارا داققا اينالىپ، كىشىرەيە-كىشىرەيە بارىپ، عايىپ بولعانىن بايقار ەدى. كوكشەگىر دە ۋايىم-قايعىدان قۇتىلار ەدى. بۇركىت – تاعدىرىمەن جارىق دۇنيەدە جۇرەگى جارىلىپ، قارىمدى قاناتىنىڭ قاۋىرسىنى ادامنىڭ قولىنا تۇسپەستەن، جەرگە تيمەي، ءدال سولاي ۇشىپ كەتسە، كوكشەگىردە ارمان بولماس ەدى...

   انتەك، بوتەننىڭ ۇيىندە تىنىسى تارىلعان «سوقىر» بۇركىت ۇرپاق قالدىرۋدى قويىپ، ءوز تاعدىرىمەن ولۋگە دە قاۋقارسىز... يەسى مىنا دۇنيەدە بۇنىمەن قۇمارىن قاندىرىپ، بۇنى ەرمەك ەتۋ ءۇشىن شىبىن جانىن ءتۇرلى ەم دارىمەن امالداپ ۇستاپ، تىرلىكتىڭ توزاعىنا بايلاپ وتىر.

2006-جىل.

موڭعول تىلىنەن اۋدارعان جۇكەل حاماي