يمانعازى نۇراحمەت فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

ءقازىر قازاق حالقىنىڭ رۋحاني دامۋى ءبىر جولايرىقتا تۇرعان سياقتى. رۋحانياتىمىزعا باتىس مادەنيەتىن ۇلگى ەتەمىز بە؟ جوق ءداستۇرلى ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى نەگىز ەتىپ الىپ، سونى ودان ارى دامىتامىز با؟ عالامداسۋ باعىتىنا بۇتىندەي بەيىمدەلىپ، ونىڭ اۋىر دا، راحىمسىز تالاپتارىنا شارتسىز تىزە بۇگەمىز بە؟ جوق ۇلتتىق بولمىسىزدى ساقتاي وتىرىپ، الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ قۇرامىندا دەربەس رۋحاني قۇندىلىعى بار ۇلت رەتىندە ءومىر سۇرەمىز بە؟ وسىنىڭ ءبارى بۇگىنگى كۇننىڭ الدىنداعى اسا جاۋاپتى مىندەتتەر. وسىنداي شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا الفاۆيت تاڭداۋ پروبلەماسى دا تۇر. بۇل ءوزى شەشىمىن تاپقان، تاڭداۋى بىتكەن ماسەلە سەكىلدى. باسقا تۇركى تەكتى حالىقتارمەن بىرگە لاتىن الفاۆيتىنە كوشەمىز دەگەن پىكىر جۇرت اراسىندا ورنىعىپ ۇلگەرگەن. تۇركيا بۇرىننان لاتىن ءالفاۆيتىن قولدانىپ كەلەدى، باسقا تۋىسقان جۇرتتار دا ەپتەپ كوشىپ جاتىر. كوپتەن بولىنبەۋ، كوشتەن قالماۋدىڭ قامىن ويلاعاندا بۇل دا دۇرىس تاڭداۋ بولىپ تۇرعانداي. «بارار جەردى ماقتاي بەر، قالار جەردى تاپتاي بەر» دەگەندەي لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ايتقاندا تاڭدايىمىز تاڭدايىمىزعا جۇقپايتىن شەشەن بولىپ الدىق. جۇرتتىڭ كوبى لاتىن گرافيكاسىن الۋ ءتيىمدى دەگەنگە شىنىمەن سەنەدى، ونىڭ ارتىقشىلىعىن ءدال ءبىر ءوزى زەرتتەپ ءبىلىپ وتىرعانداي تامسانا وتىرىپ ايتادى. ولاردىڭ تۇجىرىمدارى بويىنشا تۇركى حالىقتارىنىڭ ءبىرازى لاتىن گرافيكاسىنا كوشىپ جاتىر. تۇركىلىك قاۋىمداستىقتان ءبولىنىپ قالماس ءۇشىن بىزدە لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋىمىز كەرەك. ونان قالسا بۇل الفاۆيت ەكونوميكالىق جاقتان ءتيىمدى، تەحنيكالىق جاقتان ارتىقشىلىقتارعا يە. وزىق عىلىمي تەحنيكاعا جەتكىزەتىن جول. كوز الداعى جاعدايلاردى ەسكەرگەندە جانە ماسەلەگە ءبىر عانا ەكونوميكالىق تۇرعىدان قاراعاندا، بۇل پىكىرلەردىڭ ورىندى جاعى دا جوق ەمەس. دەگەنمەن، ءبىز قانداي ءالفاۆيتتى تاڭدايمىز، ونىڭ بولاشاق ءۇشىن قانداي تيىمدىلىگى بار دەگەن ساۋالدىڭ توڭىرەگىندە ءالى دە اسىقپاي ويلانىپ كەلەلى شەشىم قابىلداۋىمىز قاجەت ءارى وعان مۇمكىنىدىگىمىز بار. ءبىرىنشى الفاۆيت حالىقتىڭ رۋحاني بولمىسىن قالىپتاستىراتىن نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى، ول ءبىر توپتىڭ، جەكەلەگەن قايراتكەرلەردىڭ ەركىمەن نەمەسە باسقالاردىڭ ىقپالىمەن شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس. ەكىنشى الفاۆيت بولاشاق ءۇشىن دە تاريح ءۇشىن دە قىزمەت ەتەتىن بولۋ كەرەك. لاتىن الفاۆيتىنە كوشۋ تۇركى حالىقتارى ورتاق تۇجىرىمعا كەلىپ بارىپ قابىلدانعان شەشىم دەپ كوڭىلىمىزدى الدارقاتامىز. سولاي بولا تۇرسا دا ءبىزدىڭ ويىمىزشا لاتىن گرافيكاسىن قابىلداۋدا الفاۆيت تاڭداۋدىڭ العى شارتتارى مەن سەبەبى تولىق عىلىمي نەگىزدە قاراستىرىلىپ وتىرعان جوق. الفاۆيت تاڭداۋدا ءۇش ءتۇرلى باستى شارت بولۋى كەرەك: ءبىرىنشى – تاريحي شارت، ەكىنشى – عىلىمي شارت، ءۇشىنشى – ساياسي شارت. تاريحي شارت – قابىلداناتىن الفاۆيت رۋحانياتتىڭ تاريحي تامىرىن تانۋعا قىزمەت ەتەتىن، ءتولتۋما الفاۆيت بولۋ كەرەك. سول ءالفاۆيتتى قولدانۋ حالىقتىڭ تاريحي جادىن ساقتاۋعا نەگىز بولۋى لازىم. عىلىمي شارت – قابىلداناتىن الفاۆيت سول ۇلتتىڭ دىبىس جۇيەسىنە سايكەس كەلەتىن جانە دىبىستىڭ دامۋ مۇمكىندىگىنە كەدەرگى بولمايتىن الفاۆيت بولۋ كەرەك. ساياسي شارت – تاڭدالاتىن الفاۆيت ۇلتتىڭ رۋحاني جادىن دامىتۋعا، ساياسي جانە رۋحاني دارا بولمىسىن قالىپتاستىرۋعا، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ دامۋىنا قىزمەت ەتۋ كەرەك. مىنە، وسى ءۇش ءتۇرلى شارتتىڭ ءبىرى كەم بولسا ول الفاۆيت ۇلتقا قىزمەت ەتە المايدى. سونىمەن بىرگە تەحنيكالىق پروگرەستىڭ تالاپتارىنا تولىق جاۋاپ بەرەتىن ارتىقشىلىققا يە بولۋى دا ءالفاۆيتتىڭ ارتىقشىلىعى بولىپ سانالادى. ءالفاۆيتتىڭ تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى، ەكىنشى ورىنداعى شارتتار. جوعارىدا ايتىلعان نەگىزگى ءۇش ءتۇرلى شارت بىردەي بولعاندا سوڭعى ەكى شارتقا لايىقتى ءمان بەرۋگە بولادى. ءبىزدىڭ لاتىن ءالفاۆيتىن قابىلداۋدا قوسىمشا شارتتاردى ءبىرىنشى كەزەكتە قاراستىرىپ وتىرعان سياقتىمىز. ويتكەنى، ەكونوميكالىق فاكتورلار وتكىنشى سيپاتقا يە. ايتالىق ەكونوميكالىق الەۋەتىمىز بەكەمدەلگەن سوڭ تاعى الفاۆيت قابىلدامايمىز عوي. ال، تەحنيكالىق ارتىقشىلىقتارىنا كەلسەك، ءار ءالفاۆيتتىڭ وزىندىك ارتىقشىلىقتارى بار. بۇل جەردە شەشۋشى فاكتور ادام ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون. جوعارىدا اتالعان ەڭ باستى ءۇش ءتۇرلى شارتتى نەگىزگە العاندا بىزگە ەڭ ءتيىمدىسى كونە تۇركى ءالفاۆيتىن جەتىلدىرىپ، پايدالانۋىمىز. ونىڭ سەبەپتەرىن ناقتىلاپ ايتار بولساق: ءبىرىنشى قاجەتتىلىك كونە تۇركى ءالفاۆيتىن جەتىلدىرىپ ۇلتتىق الفاۆيت رەتىندە پايدالانۋ. كونە تۇركى ءالفاۆيتى ءبىزدىڭ تاريحي ءتولتۋما ءالفاۆيتىمىز. سونىمەن بىرگە دەربەس ۇلت بولۋدىڭ ءبىر شارتى دەربەس ءتىل، دەربەس جازۋ، تاڭباسى بولۋ. بۇل تۇرعىدان دا ءتولتۋما ءالفاۆيتىمىزدىڭ ماڭىزى زور. 80-جىلداردا باتىس سوسيولوگتارى ءححى عاسىردىڭ سوڭىندا دۇنيەدە 5-7 ۇلت قانا قالادى. ول ۇلتتار دەربەس ءتىلى، دەربەس جازۋى بار جانە ونى ساقتاپ دامىتا العان ۇلتتار دەپ بولجام جاساعان ەكەن. سوندىقتان دا دۇنيەدەگى كوپتەگەن ۇلتتار ءتىل، جازۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. كەزىندە قىتايدا لاتىن ءالفاۆيتىن الامىز با، قىتايدىڭ تاڭبالى جازۋىن ساقتاپ قالامىز با؟ دەگەن ماسەلە توڭىرەگىندە قوعامدىق تالقى جۇرگەن ەدى. سوندا جۇڭگو زيالىلارى ۇلتتىق بولمىسىزدى جوعالتىپ الماۋدىڭ، ۇلت رەتىندە جويىلىپ، قۇرىپ كەتپەۋدىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى – قىتايدىڭ تاڭبالى جازۋىن ساقتاپ قالۋ دەپ شەشكەن. ءبىر ميللياردتان ارتىق حالقى بار، 5000 جىلدىق ۇلتتىق تاريحى بار قىتايلار جازۋىمىزدان ايىرىلساق ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتەمىز دەپ وسىنشا الاڭداپ وتىرعاندا، ءبىزدىڭ عالامداسۋدىڭ قادامىنا ىلەسەمىز دەپ ەڭ نەگىزگى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ بىرەگەيىنەن باس تارتۋىمىز قانداي باتىرلىق. ال، ەۆرەيلەر ۇلت رەتىندەگى دامۋ بولاشاعىن كەمەلدەندىرۋ ءۇشىن الدەقاشان ءولىپ قالعان كونە ەۆرەي ءتىلىن تىرىلتۋگە جان سالۋدا. سوندا ولار اعىلشىن ءتىلى مەن اعىلشىن ءالفاۆيتىنىڭ ارتىقشىلىعىن بىلمەي كورمەي وتىر ما؟ الدە بىزدەي تانىماي وتىر ما؟ جوق، ولار الفاۆيت تاڭداۋداعى تاريحي شارتتى زاڭ رەتىندە قابىلداپ، سول زاڭنىڭ تالابىنا جۇگىنىپ وتىر. بۇل تۇرعىدان ءبىز ولاردىڭ وزىق تاجىريبەسىن قابىلداۋدان باس تارتپاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، ءبىز زايىرلى مەملەكەتتىڭ ومىرشەڭ مادەنيەتىن قالىپتاسىرۋ ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان ەلمىز. ەكىنشى دەربەس جازۋدىڭ بولۋى – مەملەكەتتىك قۇپيالاردى ساقتاۋدىڭ تەحنيكالىق كەپىلى. بۇل ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ دە ءبىر كەپىلى. ءقازىر ءبىز كومپيۋتەردە امەريكانىڭ پروگراممالارىن قولدانامىز. سوندىقتان ءبىزدىڭ كومپيۋتەرلەرىمىزدەگى قۇپيا دەرەكتەرىمىز سول پروگراممالاردى جاساۋشىلار مەن ونى جاقسى بىلەتىندەر ءۇشىن «دايىن اسپەن» تەڭ. جاپوندىقتار وزدەرىنىڭ كومپيۋتەرلىك جۇيەسىن الەمگە اشپاي قۇپيا ۇستاۋدا. ول قۇپيالىقتىڭ باستى كەپىلى جاپون گرافيكاسىنىڭ دارالىعى. بۇگىنگى كۇنى حاككەرلەر ەمىن-ەركىن كىرە المايتىن دۇنيەدەگى بىردەن ءبىر جۇيە وسى جاپوندىقتارعا عانا ءتان. ءبىزدىڭ ەل دامۋ ۇستىندە جانە دامۋ مۇمكىندىگى بارىنشا مول ەل. سوندىقتان ءبىز بۇگىنگى كۇننىڭ تالابىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ەمەس، ەرتەڭگى كۇننىڭ اسقاق مۇراتتارى ءۇشىن دە جاۋاپ بەرە الاتىن جول ىزدەۋگە ءتيىسپىز. تەحنيكامىز داميدى، ساياسي ىقپالىمىز كۇشەيەدى، بىزدەگى تەحنيكالىق، ساياسي جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزعا باسقا ەلدەر قىزىعاتىن بولادى، سوندا ءوزىمىزدى ءوزىمىز قورعاي الاتىن، وزىمىزدە بار قۇندىلىقتاردى باسقالاردىڭ الدىندا باعالاي الاتىن قۇرالعا يە بولۋعا ءتيىسپىز. مۇنداي تەحنيكالىق جانە رۋحاني قورعانىستىڭ ىرگەتاسى الفاۆيتتەن باستالادى. ءۇشىنشى ۇلتتىق ءتول ءالفاۆيتتىڭ بولۋى – ۇلتتىق دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى بۇزباي تازا ساقتاۋدىڭ جانە ونى دامىتۋدىڭ جالعىز عانا كەپىلى. تابيعاتى جات بوتەن حالىقتاردىڭ دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىنە ارنالعان الفاۆيتتەردىڭ قايسىسى بولسا دا ءبىزدىڭ دىبىستىق مۇمكىندىگىمىزگە سايكەسپەيدى، سونىڭ سالدارىنان ۇلتىمىزدىڭ دىبىستىق جۇيەسى بۇزىلادى. ءتىل قاتىناس قۇرالى عانا ەمەس – ويلاۋدىڭ دا قۇرالى. ءتىل ويدىڭ قابى. قابى بۇزىلعان وي قۇتىسى بۇزىلعان اسپەن تەڭ. ويدىڭ قابىن تازا ساقتاي الماساق، اقىل-ويدىڭ دامۋى تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق. ورىس ءالفاۆيتىن قابىلداۋدان ءبىزدىڭ كەيبىر دىبىستارىمىز بۇزىلعان. ايتالىق «ڭ» دىبىسىن ايتا المايتىندار مەن ەستي المايتىندار قازاق جاستارىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن قۇرايدى. ولار «مىڭ» دەگەن سان ەسىمدى «مىن» دەپ، «مەڭ» دەگەن زات ەسىمدى «مەن» دەپ دىبىستايدى. «ڭ» دەگەن دىبىستى جەكە ايتساڭ قۇيرىعى بار «ن» با، قۇيرىعى جوق «ن» با دەپ سۇرايدى. كوپتەگەن ادامدار «ءى» دىبىسىنىڭ ورنىنا «ي» دىبىسىن، «ءو» دىبىسىنىڭ ورنىنا «ۋ» دىبىسىن قولدانادى. مىسالى، ومىربەك دەۋدىڭ ورنىنا «ۋميربەك» دەيدى. تەمىردى «تيمۋر»-عا الماستىرادى. «ءا» دىبىسى ادام اتتارىندا قولدانىستان شىققان. ونىڭ ورنىنا تۇگەل «ا» دىبىسىن قولدانامىز. مىسالى، ابدىبەكتى «ابدىبەك» دەيمىز. ءتورتىنشى ۇلتتىق ءالفاۆيتتىڭ تاريحي جازۋ بولۋى – تاريحي جادىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىمدى جەتىلدىرۋدىڭ، وتانشىلدىق تاربيەنى ءسىڭىرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى. تاريحىمىز تەرەڭدە، كونە تۇركىلەر ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز، ولاردان قالعان مۇرالار ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىز دەگەن سوزدەردى قانشا مارتە ەستىگەنمەن، جاستاردىڭ بويىندا ول تاريحتىڭ وزىنىكى ەكەنىنە سەنىمى از. سەنىم بولماعان سوڭ ناقتى تاريحي تانىم دا قالىپتاسپايدى. ءتىلى بوتەن، ءوزى بىلە بەرمەيتىن جات الفاۆيتپەن جازىلعان بوتەن مادەنيەت رەتىندە قابىلدايدى. ءبىزدىڭ جاستاردىڭ كونە تۇركى ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەۋگە كوپ قىزىقپاۋىنىڭ سەبەبىدە وسىندا بولسا كەرەك. ەگەردە ول ەسكەرتكىشتەردىڭ جازۋلارىن تانىسا، ول ءالفاۆيتتى وزدەرى قولدانىپ وتىرسا تاريحي مۇرانىڭ رۋحىن بويلارىنا تەز سىڭىرە الادى. ول مۇرالاردىڭ وزدەرىنە عانا تيەسىلى مۇرا ەكەنىنە، وندا جازىلعان تاريح ءوز اتا-بابالارىنىڭ تاريحى ەكەنىنە اقىلى عانا ەمەس جاندارى سەنەدى. سەنىم كۇشەيگەن جەردە ۇلتتىق تاريحي جادى دا كۇشەيەدى. ۇلتتىق ماقتانىش، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىم، وتانشىلدىق رۋح، تاريحقا، ءوز ۇلتىنا دەگەن قۇرمەت وسىدان قالىپتاسادى. بەسىنشى كونە تۇركى ءالفاۆيتىنىڭ تەحنيكالىق ارتىقشىلىقتارى. لاتىن الفاۆيتىنە كوشۋدى جاقتاۋشىلار ونىڭ وسى زامانعى عىلىمي تەحنيكاعا يكەمدىلىگىن باستى نازاردا ۇستايدى. سونىڭ ىشىندە كومپيۋتەرگە كىرگىزۋگە قولايلى دەگەندى العا تارتادى. الايدا، بۇل باستى شارت ەمەس. جازۋدىڭ قولايسىزدىعى جاعىنان دۇنيەدە الدىڭعى ورىندا تۇراتىن ەلدەر جۇڭگو، جاپون، كورەي ەلدەرى. مىسالعا قىتايدى الساق، ولار يەروگليفتەرىنىڭ سانىنا وزدەرى ءالى جەتكەن ەمەس، قانشا ءسوز بولسا سونشا يەروگليف بار. ءبىراق ولار ءبىزدىڭ جازۋىمىز كومپيۋتەرگە كىرمەيدى دەپ وزدەرىنىڭ تاريحي جازۋلارىنان جەرىنگەن جوق، كەرىسىنشە، جازۋلارىن كومپيۋتەرگە كىرگىزە ءبىلدى. جۇڭگو جازۋىن كومپيۋتەردە باسۋ ءۇشىن الدىمەن اعىلشىنشا ترانسكريپسياسىن جازىپ الىپ، سونان سوڭ قىتايشاعا اينالدىرادى. سوندا باس-اياعى 30 ءارىپتى كومپيۋتەرگە كىرگىزە الماساق، ونى ءوزىمىزدىڭ وسالدىعىمىزدان كورمەي، نە گە بار پالەنى الفاۆيتكە (ارىپكە) اۋدارۋىمىز كەرەك. رەتى كەلگەندە ايتا كەتكەن ءجون كونە تۇركى ءالفاۆيتى سولدان وڭعا، وڭنان سولعا، جوعارىدان تومەن، تومەننەن جوعارى ءتورت باعىتتا بىردەي جازۋعا قولايلى الفاۆيت. بۇل اسا سيرەك كەزدەسەتىن ارتىقشىلىق. اسىرەسە، كومپيۋتەرلىك وپەراسيالاردى جۇزەگە اسىرۋدا تەڭدەسسىز قاسيەتكە يە. قازاقستان ءقازىر ورتا ازيا ايماعىندا جەتەكشى ورىنداعى ەل، ونىڭ ۇستىنە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ساياسي وداعىن قۇرۋعا باستاماشى بولىپ وتىر. عىلىمي جاقتان دا تۇركولوگيانىڭ ورتالىعى بولۋعا مۇمكىندىگى بار ەل. بۇل باستاماشىلىق ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىزبەن سالىستىرعاندا ءالى دە جەتىلدىرە ءتۇسۋدى قاجەت ەتەرى انىق. ءبىز بەرىسى قازاق حالقىنىڭ، ارىسى تۇتاس تۇركى جۇرتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن باسقالاردان ارتىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاۋعا ءتيىسپىز. سەبەبى، ءبىزدىڭ رۋحاني پوتەنسيالىمىز باسقا تۇركى جۇرتتارىنا قاراعاندا الدەقايدا ارتىق. ءتىل بايلىعى جاعىنان ءبىز ءبارىنىڭ دە الدىندامىز. مىسالعا تۋىستىق اتاۋعا كەلسەك تۇرىكتەر شوجىق، شوجىعىم شوجىعى دەگەننەن ارى بارا المايدى. ۇيعىر، وزبەكتەردە بالا نەۋەرە، ءپاي نەۋەرە ارعى جاعى بۇلدىر. قازاقتا «اتا، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە، جۇرەجات، تۋاجات» «جاۋتانىسام» بولىپ كەتە بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە ءتىل تازالىعى جاعىنان دا قازاق ءتىلى الدىڭعى ورىندا. كونە تۇركى ءتىلىنىڭ تازالىعىن ساقتاپ قالعان جالعىز ءتىل – قازاق ءتىلى. تۇرىك تىلىندە اعىلشىن ءتىلىنىڭ ەلەمەنتى باسىم بولسا، ۇيعىر، وزبەك تىلدەرىندە اراب، پارسى سوزدەرىنىڭ ارا سالماعى جوعارى. ونىڭ ۇستىنە تۇرىك تىلىندەگى اعىلشىن سوزدەرى بۇتىندەي تۇرىك تىلىنە ءسىڭىپ كەتكەن. ول سوزدەردى قابىلداعان كەزدە دە تۇرىك ءتىلىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بەيىمدەپ قابىلداعان. ۇيعىر، وزبەك تىلدەرىندەگى اراب، پارسى سوزدەرى دە وسىنداي. ول سوزدەردىڭ باسقا ۇلتتىڭ ءسوزى ەكەنى اجىراتىلماي كەتكەن. ال، قازاق تىلىنە كەلسەك، ءبىزدىڭ لەكسيكامىزداعى اراب، پارسى سوزدەرى از. ال، ورىس تىلىنەن كىرگەن سوزدەر ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىنە سايكەس وزگەرىستەرگە تۇسپەگەن. ورىس ءتىلىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بويىنشا قابىلدانعان. بۇل ارادا ءبىزدىڭ شەت تىلدەردەن ءسوز قابىلداۋداعى كەمشىلىگىمىز بولىپ اتالىپ كەلگەن، باسقا حالىقتاردىڭ سوزدەرىن اۋەلگى بولمىسىن وزگەرتپەي، ءوز ءتىلىمىزدىڭ زاڭدىلىعىنا بەيىمدەمەي قابىلداي سالاتىن، ءوزىمىز سول ءسوزدىڭ تابيعاتىنا بەيىمدەلىپ كەتەتىن ەرەكشەلىگىمىز ءبىزدىڭ تىلىمىزدەگى شەت تىلدەردەن كىرگەن سوزدەردى وڭاي اجىراتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ارتىقشىلىق تەتىك بولىپ وتىر. ەكونوميكالىق جاقتان دا تۇركيادان باسقا ەشبىر تۇركى تەكتى مەملەكەت قازاقستانمەن تەڭدەسە المايدى. ءبىزدىڭ تابيعاي بايلىقتارىمىز، گەوگرافيالىق جاعدايىمىز باسقالار ورىنداي المايتىن تالاپتاردى ورىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى دۇنيەلىك اعىمعا قاراعاندا تۇركى حالىقتارىنىڭ جەكە-جەكە مەملەكەت بولا تۇرا رۋحاني تۇتاستىققا جەتۋى ساياسي جاقتان دا اسا ماڭىزدى. ن.نازاربايەۆتىڭ ورتا ازيا وداعىن قۇرۋ يدەاسى دا وسىنداي قاجەتتىلىكتىڭ تالابى ەكەنى داۋسىز. ال، تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىن ساياسات ارقىلى بىرىكتىرە المايتىنىمىز انىق. ەكونوميكالىق مۇددەلەر ۇلتتاردىڭ وداقتاسۋىنا تۇرتكى بولعانمەن، ءبىرتۇتاستىققا جەتكىزەتىن جول بولا المايدى. تازا ءتىل ماسەلەسى دە بۇل پروبلەمانىڭ ءتۇيىنىن شەشە المايدى. ويتكەنى، ءار حالىق ءوز ءتىلىن سۇيەدى، ءوز ءتىلىن ساقتاپ قالعىسى كەلەدى. ال ولارعا ورتاق ءتىل جاساپ بەرۋ ەشكىمنىڭ دە قولىنان كەلمەيدى. تۇرىك حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋ دەگەن ءسوز ولاردىڭ باسىن قوسىپ جاڭا ۇلت جاساۋ ەمەس، قايتا تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ رۋحاني تۇتاستىعىنا قول جەتكىزۋ. تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ تاعدىرىنىڭ ورتاق ەكەنىنە ءار تۇركى تەكتەس ازاماتتاردىڭ كوزىن جەتكىزۋ. بۇل رۋحاني تۇتاستىققا جەتۋدىڭ جالعىز جولى – ورتاق ءالفاۆيتتىڭ بولۋى. ول ورتاق الفاۆيت ءسوزسىز كونە تۇركى ءالفاۆيتى نەگىزىندە جاسالۋى كەرەك. سوندا بۇل الفاۆيتكە تۇركى حالىقتارىنىڭ ءبارى دە قۇرمەت ەتەتىن بولادى. ال ونان ارى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق تۋ، ءانۇران بولسا، رۋحاني تۇتاستىقتى ودان ءارى بەكەمدەي تۇسەتىنى انىق.

قازاقى داستۇرلەردى بەرىك ۇستانۋ، شاريعات شارتتارىنا ادالدىق، الەمدىك اقسۇيەكتىك ادەپتەردى جەتە مەڭگەرۋ، دوستىق، قارىزعا بەرىكتىك، ەڭ باستىسى ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ءبارىن قۇربان ەتۋ سياقتى اسىل قاسيەتتەردى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ بارشاسىنىڭ بويىنان تابۋعا بولادى. رىمعالي نۇرعالي